Негізгі метрологиялық түсінік пен олардың сипаттамасы.

Ө лшеу – адамның тә жірибелік ә рекеттер теориясын біріктіретін табиғ аттың адамғ а тағ айындалғ ан жолдарының бірі болып табылады. Ол ғ ылыми бө лімдердің бірі болып саналады, материалдық рессурстарды санау, ө німнің қ ажетті сапасын қ амтамасыз ету, технологияны толығ ымен жетілдіру, ө німді автоматтандыру ү шін жә не адам қ ызметінің кө птеген басқ а салалары ү шін қ ызмет етеді. Ө лшеу мен ө лшеу техникасының теориялық негізі болып жалпы метрология жатады, ол объектінің қ асиеттері мен берілген дә лділігі мен сенімділігі жө ніндегі мө лшерлі ақ параттары алу ү шін арналғ ан пә н болып табылады.

Метрология қ ұ ралдары – бұ л ө лшеу қ ұ ралдары мен метрологиялық стандарттардың рационалды тү рде пайдалануын қ амтамасыз ететін жиынтығ ы. Ө лшеудің ғ ылыми аспектісінде олардың кө мегімен ғ ылымда теория мен тә жірибенің байланысы жү зеге асырылады.

Ө лшеу басқ ару немесе бақ ылау объектісі жө ніндегі мө лшерлі ақ параттарды алуды қ амтамасыз етеді, техникалық процестің барлық берілген шарттарын дә л кө рсету, бұ йымның жоғ арғ ы сапасын қ амтамасыз ету жә не объектіні тиімді тү рде басқ ару мү мкін емес.

Берілген оқ у қ ұ ралы ө лшеу мен қ ұ ралдарын таң дап алу, ә ртү рлі физикалық шамаларды ө лшеуге, ө лшеу нә тижелерінің дә лдігін бағ алауғ а байланысты ө ндірістік жә не ғ ылыми есептерді шешу ү шін қ ажет білімдер мен дағ дылық негіздерін беретін мә селелер қ арастырылғ ан.

Ө лшеу техникасы метрологиялық эксперименттер жасау, ө лшеу нә тижелерін ө ң деу жә не метрологиялық жұ мыстарды стандарттау мен сертификаттаудың жалпы ережелерін оқ ытатын ғ ылым ретіне де кө зқ арас қ алыптастырады.

«Ө лшеу» ұ ғ ымы ә ртү рлі ғ ылым (математика, физика, химия, психология, экономика жә не т.б.) салаларында кездеседі жә не олардың ә рқ айсысында ол ә ртү рлі тү сіндірілуі мү мкін. Бұ л курста автоматтандыру мен басқ ару саласында физикалық шамаларды ө лшеуге қ атысты мә селелер ғ ана қ арастырылады.

Кез-келген ө німді ө ндіру бірнеше ө лшеулер жү ргізу арқ ылы жасалынады. Ө лшеу арқ ылы ө німнің сапасына, ө лшем бірліктеріне басқ ада қ асиеттеріне қ ойылатын талаптар анық талады.

Метрология жә не ө лшеудің негізі ғ ылыми-ө ндірістік мә слелелерді шешу барысында қ ажетті ө лшеу ә дістерін, жабдық тарын дұ рыс, нақ ты таң дауғ а мү мкіндік беретін білім мен дағ дылар негізін ү йрету.

Тә жірибеде денелердің, заттардың жә не қ ұ былыс пен процестердің қ асиеттерін сипаттайтын ә ртү рлі шамаларды ө лшеу қ ажет. Алдың ғ ы тарауда айтып ө ткендей, кейбір қ асиеттер тек сапалы тү рде, басқ алары мө лшерлі тү рде кө рсетіледі. Кез-келген қ асиеттің ә ртү рлі тү рде кө рсетілуі (мө лшерлі жә не сапалы) элементтері реттеліп алынғ ан сандар кө пмү шесін қ ұ райды немесе жалпы жағ дайда шартты белгілері осы қ асиеттердің ө лшеу шкалаларын қ ұ райды. Кө птеген қ асиеттердің ө лшеу шкалалары ФШ-ның шкаласы болып табылады. Физикалық шаманың шкаласы – бұ л дә л ө лшеу нә тижелері негізінде келісіп алынғ ан физикалық шамалардың мә ндерінің реттелген тізбегі.

Ө лшеу кезінде «Ақ парат» ұ ғ ымы қ олданылады.

Ақ парат дегеніміз – объекті туралы алғ ашқ ы анық емес ілімдерді азайтатын мә ліметтер жиынтығ ы болады. Ең маң ызды болып саналатын мә ліметтердің бірі ө лшеу жолымен алынатын объектілердің қ асиеттерінің санаулы сипаттамалары туралы болып саналады. Осындай мә ліметтер біздің біліміміздің жоғ арлап, ал объектілер туралы ілімдердің анық сыздық дә режесін азайтады, яғ ни ө лшеу ақ параттық процесс болып табылады. Ө лшенетін физикалық шамалар мә ні ақ паратты ө лшеу нә тижесі деп аталады.

Кездейсоқ шаманың толық жазбасы оның таралу заң ы болып табылады, демек кездейсоқ қ ателік y жә не қ ателіктер D.

Таралудың ә ртү рлі заң дары бар. Ө лшеу тә жірибесінде қ ателіктерді таралудің кең інен таралғ ан заң ы қ алыпты заң (Гаустың) болып табылады.