Главная страница
Случайная страница
КАТЕГОРИИ:
АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника
|
Тақырып 2. Жолаушыларды тасымалдау көліктерінің түрлері және олардың артықшылықтары мен кемшіліктері
Жолаушылардарды тасымалдайтын кө лік тү рлері: теміржол кө лігі, автокө лік, ә уе кө лігі жә не су кө лігі, (тең із, ө зен).
Осы кө лік тү рлерінің ә рқ айсысының қ олданылу аумағ ы мен пайдалану қ ажеттіліктеріне сә йкес ө зіндік артық шылық тары мен кемшіліктері бар. Алайда халық тың шаруашылық қ ажеттіліктері мен жолаушы тасымалын толық ә рі ө з уақ ытында қ амтамасыз ету ү шін барлық кө лік тү рлері біртұ тас кө лік жү йесінде ө зара тығ ыз байланыста жұ мыс істеуі керек.
Жолаушы тасымалдаушы кө ліктердің ә рқ айсысының техника-экономикалық кө рсеткіштеріне жә не тасымалдау қ ашық тығ ына, тасымал қ ұ нына, жолаушыларғ а қ ызмет кө рсету сапасына, қ ауіпсіздігіне жә не кө лік инфроқ ұ рылымының даму дең гейіне сә йкес оларды тиімді пайдалану аумақ тары бар. Қ азақ стан мен ТМД мемлекеттерінің аумағ ы ү шін тасымалдау қ ашық тық тарының атауын келесідей шартпен қ абылдау бекітілген.
Кесте 1. Тасымалдау қ ашық тығ ының тү рлері
Тү рлері
| Тасымалдау қ ашық тық тары, км
| Кө лік тү рі
| Қ ысқ а
| 100-200
| Автокө лік
| Орташа
| 200-800
| Теміржол кө лігі
| Алыс
| 800-1500
| Теміржол, ә уе кө ліктері
| Ө те алыс
| 1500 жоғ ары
| Ә уе, су кө ліктері
| Тасымалдау қ ашық тық тарына жә не тасымалдау мақ сатына сә йкес келетін кө лік тү рін дұ рыс таң дай білу, кө ліктердің пайдалану тиімділігін жоғ арылатады, сонымен қ атар жолаушылардың тасымал шартын қ амтамасыз ете алады.
Кесте 2. Жолушы тасымалдаушы кө ліктерді тиімді пайдалану аумақ тары жә не олардың артық шылық тары мен кемшіліктері
Кө лік тү рі
| Пайдалану аумағ ы
|
Артық шылық тары
|
Кемшіліктері
|
Авто-кө лік
| Қ ала іші мен қ алағ а жақ ын орналасқ ан елді мекен-дерді байланыс-тыратын қ ысқ ы қ ашық тық жә не қ аларалық, халық -аралық жол қ атынас-тары
| 1. Қ ол жетімділігі жоғ арғ ы, яғ ни қ аланың кез-келген жерінен оғ ан отыруғ а, жалдауғ а болады, бір жерден екінші жерге бір ғ ана кө лікпен «есіктен-есікке» дейін жету мү мкіншілігі жоғ ары;
2.Жедел ә рекет жасауғ а ың ғ айлылығ ы;
3. Жол қ ұ рылысына кететін шығ ынның теміржол кө лігімен салыстырғ анда аз болуы;
4. Жү ріс бағ ытын шұ ғ ыл сұ ранысқ а сай ө згерте алады;
5. Аз кө лемді жү ктер мен жолаушыларды тасымалдаудың тиімділігі;
6. Жол бағ ытындағ ы басқ а кө ліктерге тә уелсіз қ озғ алады.
7. Басқ а кө лік тү рлерін ө зара байланыстырушы кө лік.
| 1. Бір жү ргізушіге шақ қ андағ ы тасымал кө лемінің аздығ ы, бір кө лікке бір жү ргізуші керек, яғ ни ең бек ө німділігі тө мен;
2. Жол қ ашық тығ ы жә не тасымал кө лемімен ө лшегенде тасымалдаудың ө зіндік қ ұ ны теміржол, су кө ліктеріне қ арағ анда жоғ ары;
3. Басқ а кө лік тү рлерімен салыстырғ анда 1 т-км кететін отын энергия шығ ыны 10 есе жоғ ары;
4. Қ оршағ ан ортаны ластаудың жоғ ары даң гейі;
5. Бө лшек саймандарының тез тозуы, сенімділіктің аздығ ы;
6. Ауа-райына тә уелділігі;
7. Жолаушының қ ажетті-ліктерін (ауқ аттану, дә рігерлік кө мек т.б.) ө теу мү мкіншілігінің тө мендігі.
|
Теміржол кө лігі
|
Орташа жә не алыс қ ашық тық -тағ ы қ ала- маң дық, қ аларалық,
халық ара-лық тасы- малдарғ а қ олданыла- ды.
|
1. Жолдардың ө ткізгіштік қ абілеттілігі жоғ ары (автоматты блокты екі жолды жол тә улігіне 150-200 жұ п пойыз, бір жолды жол 60-70 жұ п пойыз ө ткізеді);
2. Жоғ ары сенімділігі, беріктігі, пайдалану уақ ытының ұ зақ тығ ы (20-25 жыл);
3. Жү к жә не жолаушы санымен есептегенде пайдалану шығ ындары тө мен;
4. Бір пойызда ә ртү рлі жү ктерді тасымалдаудың мү мкіндігі;
5. Рельс жолында меншікті кедергі тө мен болғ андық тан 1 т жү кке жұ мсалатын энергия шығ ыны аз болады;
6. Отынның ә р тү рін пайдалану мү мкіндігі жә не (тепловоз, электровоз) кө біне электр энергиясын пайдаланатын-дық тан экологияғ а зияны аздау;
7. Жер бетінде жә не жер астында (метро, тоннель) тасымалдауды ұ йымдастыру мү мкіндігі;
8. Ең бек ө німділігі жоғ ары, яғ ни кө п кө лемді жү ктермен жү здеген жолаушыларды бір мезетте кем дегенде екі жү ргізушінің тасымалдауы;
9. Ауа-райына тә уелсіздігі жү йелі тасымалдауды қ амтамасыз етуге мү мкіндік береді;
10. Жолаушыларғ а ың ғ айлы ә рі жайлы жағ дайлар жасай алуы.
|
1. Рельс жолымен жү ретін-діктен қ озғ алыс бағ ыттарының шектеулілігі, яғ ни тапсырыс беруші кез-келген уақ ытында қ озғ алыстағ ы пойыздың жү ріс бағ ытын ө згерте алмайды;
2. Бұ рылу радиустарының ү лкен болуы 100-120 м жол қ ұ рылысында қ иындық туғ ызады, қ осымша қ аржылық шығ ындарды талап етеді;
3. Жолдардың ең іс-дө ң естілігі тө мен болуы керек, жоғ ары болса жү ріс жылдамдық тары,
тасымалдау кө лемі, аялдау мү мкіншіліктері тө мендейді;
4. Жол қ ұ рылысына жұ мса-латын шығ ынның кө птігі (1 жолды желілердің 1 км қ ұ ны шамамен 300 мың шартты бірлік, 1 км жолғ а 200 т метал керек,)
5. Пайдалану орындарының шектеулі болуы;
6. Бір рельсті желіде жү ретін-діктен жол ү стіндегі кез-келген жол апаты, сол бағ ыттағ ы барлық пойыздардың қ озғ алысын бө геп аз уақ ыттың ішінде кө птеген шығ ындар келтіреді;
7. Жолаушыларды мінгізіп-тү сіру ү шін арнайы алаң дар (перрон) мен кө пірлер, жү ктерді тиеп-тү сіруге арналғ ан қ оймалық алаң дар мен мамандандырылғ ан тиеп-тү сіру механизмдері керек болады.
|
Су кө лігі
|
Қ ұ рлық пен байланысу шектелген жерлер мен су арқ ылы шектесетін
елдер арасында пайдала-нылады
|
1. Тасымалдау қ абілеттілігі, яғ ни ең бек ө німділігі жоғ ары (екі жолды теміржолғ а қ арағ анда екі есеге дейін жоғ ары);
2. Тасымалдаудың ө зіндік қ ұ ны тө мен (теміржол кө лігімен салыстырғ анда 2-3 есе кем)
3. Қ озғ алыстың меншікті кедергісі қ ұ рлық жолымен салыстырғ анда тө мен болғ ан-дық тан, жұ мсалатын отын жанармай шығ ыны да тө мен болады (автокө лікпен салыс-тырғ анда 4 есе, ә уе кө лігімен салыстырғ анда 15-20 есеге кем);
4. Арнайы бағ ытталғ ан жолдарсыз еркін қ озғ алады жә не алғ ашқ ы қ аржылық салым аз болады (теміржол кө лігімен салыстырғ анда 10 есе кем);
5. Кө лемі ү лкен жү ктерді тасымалдау мү мкіншілігі;
6. Жолаушыларғ а жайлы жағ дайлар жасай алуы.
7. 1 тонна жү к кө терімділікке теміржол жә не автокө лікпен салыстырғ анда сә йкес келетін метал кө лемінің аз болуы.
|
1. Ү лкен кемелер ү шін қ озғ алыс жылдамдығ ы тө мен, яғ ни жү ктер мен жолаушыларды жеткізу мерзімі ұ зақ (теміржол мен автокө лікке қ арағ анда 1, 5-2 есе, ә уе кө лігіне қ арағ анда 3-5 есе кө п уақ ыт алады);
2. Ауа–райына, жыл мезгілде-ріне жә не географиялық ерекшеліктерге тә уелді;
3. Кемежайлар, жү ктер мен жолаушыларды тиеп-тү сіру, отырғ ызу алаң дарының қ аржылық шығ ындары;
4. Кемелерді сатып алу қ ұ нының жоғ арғ ы болуы;
5. Жол сапарында кездейсоқ қ ауіптердің туындау мү мкіндіктері кезінде оның алдын алудың шектеулі болуы (дауыл, ө рт);
6. Ө зен кө ліктері ү шін су терең дігінің біркелкі болмауы, жолдардың айналмалы болуы;
7. Ө зендер арқ ылы жолаушы тасымалдаудың тек кү ндізгі уақ ытта ғ ана жү зеге асуы;
8. Жолаушыларғ а қ ажет дү ниелердің қ ол жетімділігінің шектеулі болуы.
|
Ә уе кө лігі
|
Орташа, алыс жә не ө те алыс қ ашық тық -тарғ а жолаушы-лар мен жү ктердің жекелеген тү рлерін тасымал-дауғ а, кө бінесе халық ара-лық тасымал- дарғ а қ ол-данылады.
| 1. Жү ктер мен жолаушы-ларды жеткізу жылдамдығ ының жоғ арғ ы болуы;
2. Жаң а маршруттарды ұ йымдастырудың шапшаң дығ ы;
3. Қ онбай ұ шып ө ту жолының ұ зақ тығ ы (10 мың км дейін жә не одан кө п);
4. Жердегі кө ліктермен салыстырғ анда ең қ ысқ а жолды таң дау мү мкіншілігінің жоғ арғ ы шегі (теміржол кө лігіне қ арағ анда 25%, су кө лігіне қ арағ анда 50% қ ысқ а);
5. Жол бағ ыттарын иеленудің алғ ашқ ы қ аржылық шығ ынының теміржол кө лігімен салыстырғ анда 30 еседей тө мен болуы.
6. Шектелмеген тасымалдау қ абілеттілігі.
| 1. Отын энергиясы қ ымбат жә не тасымалдау жылдамдығ ы жоғ ары болғ андық тан тасымал-даудың ө зіндік қ ұ ны жоғ ары болып келеді, сондық тан жү к тасымалдауғ а тиімсіз;
2. Ауа – райына тә уелді;
3. Жолаушыларғ а қ ызмет кө рсетуді ұ йымдастырудың жә не басқ арудың кү рделілігі;
4. Зиянды газдармен атмосфераны ластауы
5. Ә уежайлардың қ аладан алыс орналасуы жә не ұ шақ тарғ а арналғ ан ұ шып-қ ону алаң дарына ү лкен аудандағ ы жерлердің қ ажеттілігі;
6. Қ ауіптіліктің жоғ ары болуы жә не пайда болғ ан ақ ауларды жө ндеу, қ алпына келтіру мү мкіншіліктерінің шектеулілігі.
|
Тасымалдау кө ліктерінің осындай жекелеген салыстырмалы артық шылық тары мен кемшіліктерін жә не олардың географиялық жағ дайғ а сә йкес мү мкіндіктерін ескере отырып жолаушылар мен жү ктерді тасымалдау кезінде барынша ең аз шығ ын жұ мсалатын бағ ыттарды таң дау мү мкіншілігін тудыру жә не олардың жарнамалық қ ызметі мен тұ тынушылардың қ ол жетімділігін арттыру жолдарын назарда ұ стау керек.
|