Тақырып 44. Халықаралық дәрежедегі автожолдар және негізгі автокөлік дәліздері

1958ж. Женева қ. Халық аралық Автомобиль тасымалының (ХААТ) кең кө лемді дамуы бойынша ең алғ аш рет кө лік қ ұ ралдарының бө лшектері мен жабдық тарын бір ү лгіде қ абылдау туралы Келісімі қ абылданғ ан. Кең естік елдер бұ л келісімге 1987ж. қ осылғ ан.

Осы уақ ытқ а дейін БҰ Ұ ЕЭК 90-нан астам Ережелер жасағ ан. Бұ л Европа жолдарында жаң а автокө лік қ ұ ралдарының қ озғ алысын қ анағ аттандыру ү шін. Ережелердің барлығ ы автокө лік қ ұ ралдарын жасап шығ арушыларғ а ә сер етеді.

Тасымалдаушыны екі ереже толқ ытуы мү мкін, ол жылжымалы қ ұ рамның экологияғ а жә не салмақ ты, габаритті шектеулерге қ атысты.

Европа қ ауымдастығ ының кө лік бойынша Комиссиясы жү к автокө лік қ ұ ралдарының рұ қ сатты габаритті шектеулерін бекітті (директив 85/3, 86/360, 88/218, 89/338, 89/460, 89/461, 91/60, 96/53 БЖ (ЕС) жә не ISO 1726 стандарты)

· биіктігі 4 м. аспауы;

· ені 2, 55 м. аспауы (2, 6 м. тек рефрижераторлар мен изотермикалық шанақ ты жылжымалы қ ұ рам ү шін);

· дара автокө лік қ ұ ралдары ұ зындығ ы 12 м. аспауы, жартылай тіркемелі тягачтарғ а -16, 5 м., тіркемелі автопоездар ү шін - 18, 75 м., екі тіркемемен- 25, 9 м.;

· минимальды жол просветі 160 мм-ден кіші болмауы жә не егер тіркеменің аралық осьтері 11, 5 м. кө п болғ анда онда 190 мм. кем болмауы керек.

Жартылай тіркемелі автопоездың жалпы ұ зындығ ы 15, 5 м. асса, онда бұ рылудың ішкі радиусы 12, 5 м. жә не 5, 3 м. болуы керек (автомобиль тасымалдайтын автокө лік қ ұ ралдарынан басқ асы).

Европалық келісімге сә йкес ХААТ жү ргізілетін барлық кө лік қ ұ ралдарының экипажы жұ мысына автокө лік қ ұ ралдарының толық массасы 3, 5 т. асқ анда жү ргізу ұ зақ тығ ы 9 сағ аттан аспауы керек (жұ мыс 10 сағ. дейін созылуы мү мкін, бұ л аптасына 2 реттен аспауы керек), аптасына 56 сағ. аспауы керек, бірақ кез-келген 2 аптағ а 90 сағ. аспауы керек.

Ә рбір 4, 5 сағ кейін демалуғ а ү зіліс 45 мин созылады. Осы ү зіліс уақ тысында жү ргізуші ешқ андай жұ мыс орындамауы керек, бірақ жылжымалы қ ұ рам қ озғ алыста болуы қ ажет.

Ә рбір 24 сағ.сайын жү ргізуші кемінде 11 сағ. ү зіліссіз демалады. БЖ (ЕС) ережелеріне сә йкес егер автомобильді екі жү ргізуші басқ арса, онда ә рбір жү ргізуші ә рбір 30 сағ. қ озғ алыста ү зіліссіз 8 сағ. демалыс жасайды.

Ең бек режимімен жү ргізуші демалысы халық аралық тасымал мен қ ала аралық тасымалда шешуші мә нге ие. Халық аралық тасымал кезінде КЖБЖ (ЕСТР) ең бек режимі мен жү ргізуші демалысы нормаларын бұ зу айыппұ л салумен жү ргізіледі. Мысалы: Германияда кө лік қ ұ ралдарына бекітілген уақ ыттан артық кө лік қ ұ ралын басқ ару ә рбір 30 мин-қ а 100 евро айыппұ л салынса, ал – демалысты қ ысқ артудың ә рбір сағ атына 50 евродан айыппұ л салынады.

Халық аралық тасымалды мемлекетаралық реттеу екі жақ ты жә не кө п жақ ты келісіммен қ амтамасыз етіледі.

Қ азақ стандағ ы автожол желісінің қ ұ рамындағ ы жекелеген жолдар мен бағ ыттар республиканың жә не онымен кө ршілес мемлекеттердің халық аралық қ атынстағ ы кө лік байланыстарын қ амтамасыз ету арқ ылы ерекше маң ызды рө л атқ арады.

Халық аралық дә режедегі республикалық автожолдар желісі солтү стікте жә не батыста – Ресей автожолдарының желісімен, шығ ыста- Ресей мен Қ ытайдың, оң тү стікте - Ө збекстанның, Қ ырғ ызстанның Тү ркменстанның желілерімен тоғ ысады.

Қ Р Ү кіметі 1995 жылы бекіткен халық аралық қ атынастағ ы автомобиль жолдарының тізбесіне сә йкес, осы жолдардың жалпы ұ зақ тығ ы 12, 3 мың км-ді (жалпы пайдаланыстағ ы автожол желісі жалпы ұ зындығ ының 14%) қ ұ райды.

Негізгі қ ашық тығ ы (94%) халық аралық дә режедегі автожолдарғ а асфальт бетон жә не қ ара қ иыршық тас жамылғ ылары тө селген. Топырақ айырық тар тек батыс ө ң іріндегі автожолдарда кездеседі. Халық аралық стандарттар тұ рғ ысывнан қ азіргі Қ азақ станда «жү рдек» («жылдамдық ты») немесе «автомагистрльды» ұ йымдарғ а сә йкес келетін бірде - бір жолдың жоқ екенін атап ө туі керек. БҰ Ұ ЕЭК жіктемесі бойынша қ азақ стандық жолдардың техникалық параметрлері осы жолдарды (ең жақ сы жағ дайда) «жай ү лгідегі» жолдарғ а жатқ ызуғ а мү мкіндік береді. Бұ л ретте осы жолдардың пайдалану жай - кү йі едә уір ұ зақ тық та (60%-дан астам) қ анағ анаттанарлық сыз ретінде бағ аланады. Жол бойындағ ы сервистің, ә сіресе ауыр кластағ ы жү к автомобильдері мен автобустарғ а қ ызмет кө рсету сервисінің ө те тө мен дең гейі кү рделі кемшілік болып табылады.

Халық аралық қ атынастағ ы автомобиль жолдары негізгі ү ш бағ ытта тұ рады:

- солтү стік бағ ыт – Ресейге жә не ә рі қ арай транзитпен Еуропа жә не Шығ ыс Азия елдеріне;

- шығ ыс бағ ыт - Қ ытайғ а жә не ә рі қ арай Оң тү стік- Шығ ыс Азия елдеріне;

- оң тү стік бағ ыт – Орталық Азия ө ң ірі елдеріне жә не ә рі қ арай- Закавказьеге, Иранғ а, Тү ркияғ а.

Қ азақ станнның автожол желісі кө птеген мемлекеттерге жә не аса ірі порттарғ а шығ аратын автомобиль жолдардың еуропалық жә не азиялық субаймақ тық жү йелеріне интеграцияланғ ан. Қ азақ стан автожолдарының тиісті учаскелері:

- Экономикалық ынтымақ тастық ұ йымның елдері (БҰ Ұ ЭСКАТО қ амқ орлығ ымен) қ ұ ратын азиялық жол желісінің (АЛТИД жобасы);

- ТRACECA жобасының;

ТМД елдері халық аралық автомобиль жолдары желісінің қ ұ рамына кіреді.

Кесте 1. Қ азақ стан Республикасы автомобиль дә ліздерінің пайдалану сипаттамасы.

Мемлекеттік байланыстарды жү зеге асыруда жеке магистральдардың рө лін жә не халық аралық дә режедегі республикалық автожолдар желісінің қ ұ рамында даму преспективаларын ескере отырып, азиялық жә не еуразиялық қ атынастар аймақ аралық жә не транзиттік тасымалдарды қ амтамасыз ететін негізгі алты маршрут (автомобиль дә ліздері) екшелді.

Келтірілген дә йектер бойынша халық аралық қ атынасқ а қ атынасытын автожол желісінің 70%-ғ а жуығ ы республикадағ ы негізгі автомобиль дә ліздерінің қ ұ рамына кіреді. Автомобиль дә ліздері асфальтбетон жә не қ ара қ иыршық тас жамылғ ы тө семі басым (95%) кө біне ІІ жә не ІІІ категориядағ ы (90%) жол магистралдарын кейіптейді.

Қ азіргі жекіліксіз қ аржыландыруғ а, жө едеу бағ дарлаасын орындамауғ а жә не нормативті тыс ось жү ктемелерімен автокө лік қ озғ алысына байланысты негзі дә ліздер шектеріндегі жолдардың жай- кү йінің кү рт нашарлап кеткенін атап ө туі қ ажет. Жай –кү йіне қ анағ аттанарлық сыз бағ а берілген учаскелердің ү лесі қ азіргі негізгі дә ліздерінің жалпы ұ зындығ ының 60%-нан асып кетті.

Кесте 2. Негізгі халық аралық кө лік ұ йымдары