Тақырып 48. Жол-көлік автосервисі ақпараттық қамтамас-сыздандыруды жетілдіру

Қ ажетті номенклатура мен қ ызмет кө рсетудің дең гейін қ амтамасыз ететін жол-кө лік сервисінің инфрақ ұ рылымын дамыту жә не қ ол жетімді ақ параттық жү йемен қ амтамасыз ету - автомобиль тасымалдарын, ә сіресе халық аралық тасымалдарды дамытудағ ы негізгі шарты болып саналады.

Кө лік кешенінің басқ а секторлары сияқ ты автокө лік саласы да ө зара тә уелді екі қ осалқ ы жү йеден тұ рады. Олар: жылжымалы қ ұ рам жә не инфроқ ұ рылым.

Жол инфроқ ұ рылымына жататын негізгі нысандар:

- жолдар мен жол бойындағ ы техникалық қ ұ рал жабдық тар (белгілербағ даршамдар, бақ ылаушы қ ондырғ ылар);

- жолаушыларғ а қ ызмет кө рсету нысандары (автовокзал, автостанциялар жә не алыс жолдарда қ онақ ү йлер мен кө лік тұ рақ тары т.б.);

- ә кімшілік басақ ару, қ озғ алысты реттеу орталық тары (диспетчерлік, орталық тар);

- кө ліктерге техникалық қ ызмет кө рсету бекеттері (жанармай қ ұ ю станциялары, автосервис нысандары);

- мамандандырылғ ан сервистік кә сіпорындар мен техникалық қ ызмет кө рсету бекеттері (ү лкен автобустарғ а, ауыр жү к кө ліктеріне);

- телекомуникациялық жә не кө ліктік логистикалық орталық тар.

- ақ параттық базалар мен жол бойындағ ы сілтемелер.

Жылжымалы қ ұ рамның ү немділігін, қ ауіпсіздігі мен тұ тынушылық ерекшеліктер ін арттыру ү шін жол – кө лік автосервисін дамытуды қ олғ а алып, ақ параттық қ амтамасыз етуді жетілдіру керек.

Жол - кө лік автосервистері бір-бірімен ө зара тығ ыз байланыста. Кө ліктің техникалық қ ұ рылымы мен жол инфроқ ұ рылымының сервистік дамуы кө лік қ озғ алысының қ ауіпсіздігі мен сенімділігін қ амтамасыз етуші маң ызды фактор.

Дамығ ан елдерде қ озғ алыс қ ауіпсіздігін арттыру ә ртү рлі техникалық жаң алық тарды енгізу жолымен шешіліп келеді. Мысалы, АҚ Ш-та жасалынғ ан Roil Advistor and Control жү йесі кең інен қ олданылады. Ол қ ауіпті маневр мен аударылу қ аупі пайда болғ ан кезде жә не жылдамдық ты автоматты азайту туралы дыбыс белгілерімен жү ргізушіне ескертіп, автокө лік апатына кедергі жасайды.

Freightliner болуы мү мкін ауытқ улар туралы хабардар етеді, жү ріс жолағ ына қ атысты кө лік қ озғ алысын бақ ылауғ а алады.

Автокө ліктің ү немділігін арттырудың негізгі бағ ыттары:

1. Автокө лік жасағ анда сапалы материалдар қ олдану – алюминий қ орытпалары, композитттер, коррозияғ а қ арсы терең ө ң делген қ ара метелдар, мырыш жалатылғ ан бө лшектер, ылғ алғ а жә не желге қ арсы бекіткіштер.

2. Қ ұ рылымын ө згерту арқ ылы меншікті салмағ ын азайту автокө ліктің динамикалық жә не отынды пайдалану кө рсеткіштерін жақ сартады.

3. Габариттік пайдалы кө лемдерін толық пайдалану.

4. Автокө ліктің қ озғ алтқ ышын жетілдіру.

5. Сапалы, экологиялық залалсыз энергия кө зін пайдалану. Отын газы ретінде табиғ и газды пайдалану қ олайлы. Табиғ и газбен жұ мыс істейтін қ озғ алтқ ыш дизелді қ озғ алтқ ышпен салыстырғ анда азот оксидін 60 пайыз, қ атты тү йіршікті газдарды 80 пайыз аз шығ арады. Оның қ ұ рамында кү кірт жоқ болғ андық тан қ ауіпсіз ә рі арзан отын тү рі болып саналады.

6. Автокө ліктерді жө ндеуге, қ ұ растыруғ а арналғ ан қ ұ рылғ ыларды жә не кө ліктің бө лшек саймандарын ә мбебаптандыру (автокө ліктің барлық тү ріне қ ызмет кө рсететін сервистік орталық тар мен кә сіпорындар).

Шағ ын жә не орта бизнесті дамыту жә не оғ ан қ олдау кө рсету жө ніндегі мемлекет саясатына, сондай-ақ саланы қ аржыландыру қ олданыстағ ы жү йесіне сә йкес жол сервисі нысандарының қ ұ рылысын тұ рғ ызуды ақ шалай қ аржаттардың екі кө зінің есебінен жү ргізу кө зделеді. Автомобиль жолы кешенінің қ ұ рамына кіретін нысандарды қ аржыландырудың (авариялық - шақ ыру байланысы, автомобильдердің қ ысқ а уақ ыт аялдайтын тұ рақ алаң дары, су кө здері, автобус аялдамалары жә не т.б.) жол қ ұ рылысына бө лінетін қ аражаттардың есебінен жү ргізу ұ йғ арылады. Ақ ылы сервис нысандарын салу (мотельдер, кемпингтер, жанармай станциялары, техникалық қ ызмет кө рсету станциялары) кредиттер беру (соның ішінде жең ілдікті), заң намалық жә не нормативтік - қ ұ қ ық тық базаны жетілдіру, халық аралық қ аржы ұ йымдарын тарту жолымен осындай жобаларды жү зеге асыру ү шін қ олайлы жағ дайлар жасауғ а бағ ытталғ ан мелекеттің қ олдау кө рсетуін ескеру арқ ылы жеке инвестициялардың есебінен жү ргізу кө зделінеді.

Деректер базасының бірың ғ ай (біртұ тас) ақ параттық жү йесін қ ұ ру автомобиль тасымалдарын жетілдірудің ө зекті проблемасы болып табылады.

Осы проблеманың шешімі тиісті ақ параттық жә не телекоммуникациялық қ амтамасыз етуді талап етеді, ол ү шін қ азір қ олайлы алғ ышарттар бар: деректер беру ү шін ақ параттық желілер ретінде республикалық (Қ азақ телеком) жә не ведомстволдық (темір жол) байланыстық талшық ты - оптикалық бағ ытының қ ұ рылып жатқ ан жү йесін, сондай- ақ спутник жү йелері мен байланыстың борттық қ ұ ралдарын пайдалануғ а болады.

Қ азақ стан Республикасы автожол желісінің техникалық тө мен дең гейі жол бойындағ ы инфроқ ұ рылымның жеткіліксіз дамуының жә не ақ параттық нашар қ амтамасыз етілудің себебінен автокө лік жол қ атынастарының даму дең гейі ө те тө мен..

«КК Ғ ЗИ» 2004 жылы республикалық дә режедегі негізгі автокө лік жолдарында сервистік қ ызмет кө рсетудің дең гейіне жү ргізілген зерттеулері мына нә тижені кө рсетті, тіпті халық аралық трассаларда да кө біне техникалық қ ызмет кө рсетудің шағ ын станциялары (ТҚ С) орналасқ ан, олардың қ ажетті жұ мыс алаң дары, қ азіргі заманғ ы жабдығ ы жоқ жә не осы станциялар жө ндеудің барлық тү рлерін орындай бермейді. Негізінен солардың барлығ ы тү гел жең іл автокө ліктерге қ ызмет кө рсетуге ғ ана маманданғ ан.

Қ азақ стан аумағ ы арқ ылы ө тетін негізгі алты маршрут толық кө лемде дерлік техникалық қ ызмет кө рсету станцияларымен қ амтамасыз етілген, ә йтседе де, жолдардың кейбір телімдерінде осы станциялардың арасындағ ы қ ашық тық нормативік межелерден 2 жә не одан да кө п есе артық. Алайда мына жә йтті ескеру керек, жұ мыс істеп тұ рғ ан ТҚ С кө пшілігі жең іл автомобильдеріне қ ызмет кө рсетуге арналғ ан, ал ауыр кластағ ы жү к автокө ліктеріне, жолаушы тасымалдаушы автокө лікрерге бейімделмеген, сондық тан шиналарды ауыстыру, камераларды жө ндеу сияқ ты жең іл- желпі жұ мыстарды орындау арқ ылы жү к машиналарына тек жол- жө некей ғ ана қ ызмет етеді.

Жү к автокө ліктері мен автобустарғ а негізгі қ ызмет кө рсету аудан жә не облыс орталық тарына шоғ ырланғ ан. Қ азақ станда 1970-ші жылдарда қ ұ рылғ ан «КамАЗ» жү к автомобильдеріне техникалық қ ызмет кө рсету бойынша камалық автоалыптың мамандандырылғ ан орталық тарының желісі жекелешендіруден кейін қ ұ лдырап кетті жә не тура 2000 жылғ а дейін дағ дарыстан оң ала алмады. Бұ дан тікелей автобус парктерінде немесе мамандандырылғ ан автокө лік кә сіпорындарында жү ргізіліп келген автобустарғ а қ ызмет кө рсетуге байланысты қ алыптасқ ан жағ дайда да бұ дан тә уір емес еді. Мемлекет иелігінен алынғ аннан кейін жә не жекешелендіргеннен кейін жү к автомобильдері мен автобустарғ а техникалық кө рсетілетін қ ызметтер едә уір қ ысқ арды. Оның басты себебіне осы бизнеске салынатын инвестициялар салу болмағ андық тан қ ажетті жабдық тың табиғ и тозуы жатады.

Автокө лік рыногының қ ажеттіліктерін ескере отырып, соларды жай қ алпына келтіру ғ ана емес, сонымен бірге автокө лік қ ұ ралдарына техникалық қ ызмет кө рсетудің осы заманғ ы жү йелерін де дамыту қ ажет. Осы бағ ыттағ ы қ ызметтің бастамашыларының бірі «Мустанг-Карно» компаниясы болды, ол Астана, Алматы, Ақ тө бе, Петропавл, Шымкент жә не Қ арағ анды қ алаларында жү к автомобильдеріне техникалық қ ызмет кө рсету жә не ағ ымдық жө ндеу бойынша мамандандырылғ ан ТҚ С–тарды қ алпына келтірді.

Қ азір олар ТМД-да жасалғ ан жылжымалы қ ұ раммен қ атар Volvo, Mercedes-Benz, DAF, Scania жә не маркалы автомобильдеріне, сондай-ақ солардың тіркемелі қ ұ рамына қ ызмет кө рсетеді жә не жө ндейді.

Тасымалдаушылардың жақ сы тынығ улары ү шін жағ дайлар жасауғ а байланысты ахуал нашарлау. Екінші жә не тө ртінші кө лік дә ліздеріндегі мотельдер мен кемпингтердің нақ ты саны нормативті межеден 2 есеге жуық тө мен. Жұ мыс істеп тұ рғ ан мотельдер мен кемпингтер кө біне жең іл автомобильдердің жү ргізушілеріне қ ызмет кө рсетуге арналғ ан жә не оларда жү к кө лігі ү шін жеткілікті сандағ ы тұ рақ тары жоқ. Кө рсетілетін қ ызметтердің дең гейі бойынша демалыс орындары кө п жағ дайларда мотельдер мен кемпингтерге қ ойлатын талаптарғ а сай емес, бірақ эстетикалық сыртқ ы безендірілуі жағ ымды ә сер етеді.

Кү зетілетін тұ рақ тары бар мотельдер мен кемпингтердің жеткіліксіз саны жол қ озғ алысының қ ауіпсіздігіне теріс ә сер етеді. жә не жү ргізушілерге Қ Р кө лік жә не коммуникациялар министрінің 2004 жылғ ы 19 қ аң тардағ ы бұ йрығ ымен бекітілген жү ргізушілердің ең бегі мен демалысын ұ йымдастыру Ережелерінің талаптарын, сондай-ақ халық аралық автомобиль тасымалдарын орындайтын кө лік қ ұ ралдарының экипажына қ атысты Еуропаның келісімнің талаптарын сақ тауғ а мү мкіндік бермейді. Мотельдер мен кемпингтер салудағ ы тө мен белсенділіктің негізгі себептеріне ү лкен кү рделі қ аржы жұ мсалымдары жә не осындай нысандар жұ мысының тө мен табыстылығ ы жатады. Қ ұ рылыстың базасын (қ ұ нын) тө мендету, сондай- ақ кө рсетілетін қ ызметтердің саны мен сапасын жақ сартудың есебінен автосервис нысандары пайдаланушылардың санын ө сіру мақ саттарында ә р бө лек жер учаскелерінде сервистік қ ызмет кө рсетудің бірлі- жарым орындардың салудың қ алыптасқ ан дә стү рі орнына біртұ тас жер учаскесіне тү рлі мақ саттағ ы сервис нысандарының кешендерін орналастыру ұ сынылады.

Автокө лік желісін жанармай станциясымен қ амтамасыз етуге байланысты жағ дай анағ ұ рлым жақ сы. Алайда кейбір жер учаскелерінде жанармай станцияларының арасындағ ы қ ашық тық нормативті межеден бірнеше есе артық. Бұ л ретте ауыр жү к тасуғ а арналғ ан автомобильдер ү шін мамандандырылғ ан автожанармай станцияларының жетістеушілігі білінеді. Қ азіргі автожанармай станцияларын салу кезінде осы заманғ ы дизайынғ а баса назар аударылады.

Автожолдарды жайластыруда жол бойындағ ы байланыс пен қ атынау маршруты бойынша жолдардың ағ ымдағ ы жай-кү йі туралы ақ параттың болмауы кү рделі кемшілікке жатады. Республиканың ең маң ызды автокө лік магистаральдары ү шін тә н сервистік қ ызмет кө рсету мен автожолдарды жайластырудың кемшіліктері республикалық жә не жергілікті дә режедегі жолдардың басқ а бағ ыттарында да едә уір дә режеде ө се тү суде.

Қ азіргі автомобиль саласындағ ы ең осал буындарыдың ақ параттық қ амтамасыздандырудың тө мен дең гейі болып табылады. Осы фактор тасымалдаушылардың, ә сіресе жеке тасымалдаушылардың ұ зын саны аясындағ ы қ азіргі телекоммуникациялық жә не навигациялық жү йелер негізінде тасымалдардың технологиясын жетілдіру ү шін ғ ана емес, сонымен бірге тасымалдардың дә йекті есебін жү ргізумен сала жұ мысының кө лемдік жә не сапалық кө рсеткіштерін сипаттайтын деректер базасын қ алыптастыру ү шін де басты кедергі болып табылады. Осындай жағ дайларда автокө лік қ ұ ралының қ ай жерде екенін білу туралы ақ парат алу кү рделі проблемағ а жатады. Кейбір жетекші компаниялар (негізінен шетелдік ә ріптестері барлары) патенттің талап етуі бойынша осындай ақ паратты ұ ялы байланыс жү йелерін (GSM жә не GPS) пайдалану арқ ылы алады. Мұ ндай қ ызметтер кө рсету практикасы олардың жоғ арғ ы бағ асымен ерекшеленеді..

Ішкі технологиялық ү рдістерді автоматтандыру (кө біне бухгалтерлік есеп саласында) автокө лік компанияларының біршама шағ ын санында негізінен жеке компанияларда қ олданылады. Бұ рынғ ы мемлекеттік (жекешелендірілген) кә сіпорындарының компьютерлер сатып алуғ а мү мкіндіктері жоқ.

Халық аралық тасыалдарды орындайтын жылжымалы қ ұ рам шетелдік тасымалдаушылар қ олданылатын кө п фукционалды жабдық -борт компьютерлерімен жабдық талмағ ан.