Становишча зах. Бел у складе 2 Р. П. 1925 1939.

Далучэнне бел. тэрыторыи да Польшчы, што адбылося з умовами Рыжскага миру 1921г., азначала адрыу частки насельництва ад бел. нацыи (Гродн губерня, зн. Частка Виленскай и Минскай). У вынику далучэння цяжкае эканам. Становишча бел. губерняу не палепшылася. Адзиная галина прам-ци –лес, яки вывозиуся на экспарт. Урад Польшы падзялиу бел. земли на 4 ваяводствы: Палескае, Навагрудскае, Виленскае, Беластоцкае. Становишча пагоршылася з «эканам. Крызисам» и так званай «вяликай дэпрэссияй», з наступленнем фашызму у Еуропе. Нягледзячы на умовы Рыжскага дагавора, праводзиуся курс на абмежаванне нац.-культ. ЖыццяМартовская конституция с момента своего утверждения подвергалась критике. Критиковались прежде всего недостатки парламентского строя. После гос. переворота, совершённого Ю. Пилсудским 12-15 мая 1926г., вопрос о реформе гос. Строя стал особенно актуальным. Новое правительство К. Бартеля выступило с проектом изменений и дополнений к Мартовской К. Проект был принят значительным большинством голосов2 августа 1926г. Майский переворот вызвал переворот не только в самой модели, но и в его функционировании. Одним из наиболее распространённым был призыв к борьбе с всевластием Сейма и господством в ней партии, а также к оздоровлению- «санации» полит. жизни, Мартовский переворотвнёс существенные изменения в область гражд. Прав. Станислав царь внёс в 1933г. в Констит. Комиссию констит. Тезисы, как проект новой Конституции. Её приняли не сразу, т. к. проект встретилоппозицию. Системаорганов: президент(полномочия: законод., исполнит. Инициативы, издание исполнит. Постановлений; Сейм и Сенат состоит из 208; избир. Праволицам достигшим 24 лет.).

70. ВЫШОРГАНЫ ДЗЯРЖУЛАДЫ I КІРАВАННЯ БССР У ГАДЫ ВАВ

25 чэрвеня 1941 г., калі нямецкія войскі набліжаліся да Мінска, Прэзідыум Вярхоўнага Савета БССР пераехаў у Магілёў, затым у Гомель, пасля акупацыі ўсёй тэрыторыі Беларусі эвакуіраваўся ў г. Арол, а затым — у Маскву. Але і ва ўмовах эвакуацыі ён працягваў выконваць функцыі дзяр-жаўнай улады рэспублікі, выдаваў указы аб аб'яднанні наркаматаў, назначэнні, перамяшчэнні народных каміса-раў і членаў урада БССР, прадаўжэнні паўнамоцтваў орга-наў улады і г. д.

У чэрвені 1942 г. тэрмін паўнамоцтваў Вярхоўнага Саве­та Беларускай ССР першага склікання скончыўся, але з улікам ваеннага становішча ён штогод адтэрміноўваў вы-бары і прадаўжаў свае паўнамоцтвы да 1945 г.

Пасля вызвалення Гомеля Прэзідыум Вярхоўнага Савета БССР пераехаў з Масквы ў гэты абласны цэнтр, а 14 лютага 1944 г. быў выдадзены указ аб скліканні шостай сесіі Вяр­хоўнага Савета Беларускай ССР, першай за час вайны.

На сесіі быў абмеркаваны і зацверджаны дзяржаўны бюд-жэт рэспублікі на 1944 г., а таксама справаздача аб выка-нанні бюджэту за 1940—1941 гг., прынята рашэнне аб утва-рэнні двух наркаматаў БССР — замежных спраў і абароны. Былі таксама зацверджаны указы Прэзідыума Вярхоўнага Савета, прынятыя паміж пятай і шостай сесіямі.

Дзейнасць Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР пасля | сесіі актывізавалася. Акрамя вырашэння пытанняў аб зме- 1 нах у сістэме вышэйшых органаў дзяржаўнага кіравання |, рэспублікі, назначэння і вызвалення наркамаў Прэзідыум ' разглядаў і іншыя пытанні, у прыватнасці, 21 красавіка 1944 г. ён разгледзеў пытанне аб памілаванні грамадзян, асуджаных судовымі органамі БССР.

Аднаўленне мясцовых органаў дзяржаўнай улады і і кіравання мела некаторыя асаблівасці. Справа ў тым, што > ўмовы ваеннага часу, прызыў большасці дэпутатаў у армію не дазвалялі склікаць сесіі абласных Саветаў. Па гэтай прычыне склад выканаўчых камітэтаў абласных Саветаў за-цвярджаўся Прэзідыумам Вярхоўнага Савета БССР.

Прэзідыум Вярхоўнага Савета БССР прымаў у гэты час шэраг нарматыўных актаў па арганізацыі дзейнасці орга­наў улады і кіравання ва ўмовах пераходу да міру.

Дзейнасць Саўнаркама рэспублікі ў пачатку вайны вы-значалася арганізацыйна-гаспадарчымі задачамі, звязанымі з перабудовай работы прамысловасці і транспарту на ваенны лад, эвакуацыяй насельніцтва і матэрыяльных сродкаў у глыбокі савецкі тыл.

Дзейнасць беларускага ўрада не спынялася і ва ўмовах эвакуацыі. 3 мэтай наладжвання і ўмацавання сувязі з гра-мадзянамі БССР, якія знаходзіліся ў тыле, і паляпшэння работы сярод іх урад у красавіку 1942 г. арганізаваў аддзел па рабоце сярод эвакуіраванага з Беларусі насельніцтва.

Пасля ўваходжання часцей Чырвонай Арміі на тэрыто-рыю Беларусі СНК БССР разгарнуў работу па арганізацыі дзейнасці органаў кіравання і аднаўленню разбуранай гас-падаркі ў вызваленых раёнах рэспублікі.

На працягу 1943—1945 гг. урад Беларусі разгледзеў шы-рокае кола пытанняў аб узнаўленні дзейнасці органаў дзяр­жаўнага кіравання, гаспадарчых і культурных устаноў, ліквідацыі вынікаў акупацыі і г. д. Напрыклад, калі ў 1943 г. ён прыняў 276 пастаноў і распараджэнняў, у 1944 г. — 990, то ў 1945 г. — каля 2 тыс. Акрамя таго, урад накіроўваў і пастаянна кантраляваў дзейнасць наркаматаў і выканка-маў мясцовых Саветаў, у сувязі з чым да 1944 г. на вызвале-най ад акупантаў тэрыторыі пачалі дзейнічаць амаль усе цэнтральныя органы дзяржаўнага кіравання і гаспадарчыя органы, выканаўчыя камітэты мясцовых Саветаў.

У лістападзе 1943 г. упершыню за ваенныя гады пачала-ся работа па складанню народнагаспадарчага плана і дзяр­жаўнага бюджэту рэспублікі на 1944 г. У жніўні 1945 г. ЦК КП(б)Б і СНК разгледзелі першы пасляваенны пяцігадовы план аднаўлення і развіцця народнай гаспадаркі БССР.

71. ПРАВА Ў ГАДЫ ВАЙНЫ

Пры аналізе асноўных галін права Беларусі прыходзіцца абапірацца на агульнасаюзныя заканадаўчыя акты, перш за ўсё на акты грамадзянска-прававога і крымінальна-пра-вавога характару, таму што згодна з Канстытуцыяй СССР выданне Крымінальнага і Грамадзянскага кодэксаў было аднесена да кампетэнцыі СССР, а ў астатніх галінах права таксама дзейнічалі ў асноўным нормы агульнасаюзнага права. Перш за ўсё трэба адзначыць, што грамадзянска-прававое рэгуляванне маёмасных адносін у перыяд вайны было падпарадкавана мабілізацыі ўсіх рэсурсаў краіны для забеспячэння перамогі, абароне сацыялістычных маёмас­ных адносін, аднаўленню разбуранай гаспадаркі. Для ўзмацнення грамадзянска-прававой аховы сацыялістычнай уласнасці была павышана матэрыяльная адказнасць за рас-краданне, недастачу і страту тавараў, гаручага, гібель ко­ней і буйной рагатай жывёлы.

У гады вайны прымаліся меры па сацыяльнай абароне насельніцтва. Так, згодна з пастановай СНК СССР ад 5 жніўня 1941 г. на час вайны за ўсімі ваеннаслужачымі захоўвалася іх жылая плошча і жыльцы, якія часова зай-малі кватэру ваеннаслужачага, абавязаны былі вызваліць яе. Грамадзяне, якія вярнуліся з эвакуацыі, мелі права ў судовым парадку патрабаваць вызвалення жылой плошчы, якая раней ім належала.

14 сакавіка 1945 г. указам Прэзідыума Вярхоўнага Саве-та СССР былі унесены значныя змены і ў парадак атры-мання спадчыны. Перш за ўсё было пашырана кола спад-чыннікаў, у лік якіх уключаліся бацькі, браты і сестры памерлага, а таксама вызначалася чарговасць атрымання спадчыны. Спадчыннікамі першай чаргі з'яўляліся дзеці, муж або жонка і непрацаздольныя, што былі на ўтрыманні спадчынадаўца не менш як год да яго смерці. У выпадку адсутнасці спадчыннікаў першай чаргі ці непрыняцця імі спадчыны да яе атрымання прызываліся працаздольныя бацькі, а пры іх адсутнасці — браты і сестры памерлага.

Гэтым жа указам былі пашыраны правы спадчынадаўца па завяшчанню сваей маёмасці. Яна магла быць завешчана аднаму або некалькім асобам з ліку спадчыннікаў паводле

закону, а таксама дзяржаўным органам і грамадскш ар-ганізацыям. Акрамя таго, спадчынадавец атрымаў права пры адсутнасці законных спадчыннікаў завяшчаць сваю маё-масць любому грамадзяніну.

У гады вайны быў прыняты шэраг заканадаўчых актаў, якія рэгулявалі пытанні грамадзянскага працэсу. Пастанова Пленума Вярхоўнага Суда СССР ад 27 чэрвеня 1941 г. пры-пыняла вядзенне ўсіх незакончаных спраў аб высяленні з жылых памяшканняў асоб, прызваных у дзеючую армію, і членаў іх сямей. Прыпыняліся на перыяд ваенных дзеян-няў і ўсе неразгледжаныя грамадзянскія справы іншых ка-тэгорый, калі адказчыкі знаходзіліся ў арміі. 3 кастрычніка 1941 г. падлягалі спыненню ўсе неразгледжаныя справы аб спагнанні адміністрацыйных штрафаў з асоб, прызваных у армію, а ўсякага роду даверанасці і завяшчанні маглі быць засведчаны акрамя натарыяльных органаў камандаваннем вайсковых часцей, начальнікамі шпіталяў. У судовых орга­нах падлягалі прыпыненню ўсе справы аб спагнанні нядоімак па абавязковых пастаўках сельскагаспадарчай прадукцыі дзяр-жаве і палатках у выпадках прызыву членаў гаспадаркі ў армію.

Уводзілася асобая стадыя судовага разбору — прыміры-цельная вытворчасць у народным судзе. Справа аб скаса-ванні шлюбу разглядалася па заяве мужа і жонкі або адна-го з іх, як правіла, па месцы жыхарства адказчыка. Патра-бавалася абавязковая публікацыя ў мясцовым друку пра тое, што адбудзецца разгляд справы аб разводзе. Муж і жонка мелі права спыніць справу на любой стадыі працэсу. Прысутнасць у судзе мужа і жонкі з'яўлялася абавязковай. У выпадку скасавання шлюбу суд вызначаў, пры кім з баць-коў застаюцца дзеці, і ўстанаўліваў памер аліментаў на іх утрыманне, рабіў падзел маёмасці і г.

Асноўная задача крым інальн ага заканадаўства перыяду вайны заключалася у ахове устаноуленага правапарадку, ума-цаванні воінскай і працоўнай дысцыпліны. Разам з тым неаб-ходна падкрэсліць, што на часова акупіраванай тэрыторыі БССР захоўвалася дзеянне савецкага заканадаўства. Таму асо-бы, якія ўчынілі на тэрыторыі рэспублікі злачынствы, пад­лягалі крымінальнай адказнасці па савецкіх законах.

У барацьбе з раскраданнем дзяржаўнай і грамадскай маёмасці шырока прымяняўся Закон ад 7 жніўня 1932 г., які прадугледжваў павышаную адказнасць за крадзяжы, аж да расстрэлу. 23 ліпеня 1942 г. Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР была ўстаноўлена адказнасць у выглядзе ту-рэмнага зняволення ад трох да пяці гадоў за раскраданне гаручага ў МТС і саўгасах; 13 красавка 1942 г. — крымінальная адказнасць за адмаўленне і ўхіленне ад працоўнай павіннасці, а праз два дні — за ўхіленне ад мабілізацыі на сельскагаспа-дарчыя работы, самавольнае пакіданне гэтых работ, а так-сама за невыпрацоўку абавязковага мінімуму працадзён.

Пасля заканчэння вайны дзеянне надзвычайных крымі-нальных законаў ваеннага часу было скасавана Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 21 верасня 1945 г. Але дзеянне Указа не распаўсюджвалася на заходнія раёны Беларусі, дзе гэтыя законы захоўваліся да 4 ліпеня 1946 г.

Крымінальна-працэсуальнае заканадаўства таксама было накіравана на заваяванне перамогі. Ваенным трыбуналам у складзе трох пастаянных членаў суда, без пракурора і аба-ронцы, давалася права разглядаць справы праз 24 гадзіны пасля ўручэння абвінавачанаму копіі абвінаваўчага заклю-чэння. Прыгаворы трыбуналаў касацыйнаму абскарджан-ню не падлягалі і маглі быць адменены або зменены толькі ў парадку нагляду.

3 устанаўленнем крымінальнай адказнасці за ўхіленне ад мабілізацыі на сельскагаспадарчыя работы, самаволь­нае пакіданне гэтых работ і за невыпрацоўку мінімуму пра­цадзён без уважлівых прычын пастановай СНК СССР ад 25 красавка 1942 г. быў вызначаны парадак узбуджэння спраў гэтай катэгорыі. Падставай для узбуджэння крымінальнай справы за ўхіленне ад мабілізацыі на сельскагаспадарчыя работы з'яўляліся матэрыялы, якія накіроўваліся ў народ­ны суд старшынёй або намеснікам старшыні гарадскога (раённага), пасялковага ці сельскага Савета дэпутатаў пра-цоўных. Пасля паступлення матэрыялаў у суд народны суд-дзя ўзбуджаў крымінальную справу і назначаў яе да слу-хання з разлікам разгляду яе ў дзесяцідзённы тэрмін.

У перыяд вайны некаторыя ўзнікаўшыя ў судовай прак-тыцы пытанні працэсуальнага характару тлумачыліся ў кіруючых пастановах Пленума Вярхоўнага Суда СССР.

У сувязі з тым, што ў ваенны час паўторны разгляд спра­вы судом, які вынес прыгавор, пасля адмены рашэння вы-шэйстаячай інстанцыяй не заўсёды быў магчымы, ІЗліста-

пада 1941 г. Пленум даў указанне аб накіраванні такіх спраў на новы разгляд у любы суд роўнай падсуднасці.

Усе незакончаныя вытворчасцю справы аб контррэвалю-цыйных злачынствах, асабліва небяспечных злачынствах суп-раць парадку кіравання і найбольш цяжкіх злачынствах агуль-накрымінальнага характару падлягалі накіраванню праз пра-куратуру ў ваенны трыбунал па месцы службы абвінавачанага. Справы аб іншых катэгорыях злачынстваў падлягалі спынен-ню, паколькі іх разгляд пасля вяртання абвінавачаных з ва-еннай службы быў яўна немэтазгодны.

Пасля заканчэння вайны нормы працэсуальнага права аб выключэннях з агульных правілаў судаводства, уста-ноўленыя Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 22 чэрвеня 1941 г. «Аб ваенным становішчы», спынілі свае дзеянне. Вядзенне крымінальных спраў пачало адпавядаць нормам Крымінальна-працэсуальнага кодэкса.

72.Стан зак-ци, дз. Арганиз. НКУС, прак.и суды БССР у канцы 20-х–пач.50-х гг.20ст.

НКУС СССР выкарыстоувау танную рабочую силу велизарнай армии рэпрэсираванных грамадзян, якия знаходзилися у спецлагерах, працоуных калонияхи инш. У адпаведнасци з К. СССР 1936г. НКУС быу аднесены да катэгорыи саюзна рэспублик. Наркаматау, у сувязи з чым аналагичныя наркаматы были створаны ва усих саюзных рэспубликах.

Палажэнне»аб асобай нарадзе пры народным камисарыяце УС СССР» Зацверджана спец. Пастановай ЦВК и СНК СССР 5 лдист. 1934г. У адпаведнасци з дакументами Орг. Унутр. Спрау атрымали парва прымяняць да асоб, прызнаных грамадска небяспечными, ссылку и высылкуда 5г., зняволенне у лагерах-5г. У рэсп., абл., гар.