Амидо- және нитроқосылыстар

Бензол жә не оның гомологтары, амидо (NH₂) жә не нитро (NO₂)-топтарынан тұ ратын толуол ө ндірістерінде кең қ олданылады.

Сабын қ айнату, парфюмерия ө ндірістерінде, органикалық синтезде, жасанды шайыр ө ндірістерінде, анилинді бояулар ө ндірісінде, жарылғ ыш зат ретінде (тринитолуол) қ олданылады.

Ағ зағ а зақ ымданбағ ан тері арқ ылы жә не тыныс алу жолдары арқ ылы тү седі. Асқ аза-ішек жолдары арқ ылы шаң жұ тумен тү суі де ық тимал. Бензолдың нитро- жә не аминоқ осылыстары жинақ талу қ асиеттеріне ие, тері астың ғ ы жасушасында паренхиматозды мү шелерде, ең алдымен бауырда қ ор ретінде тү зіледі.

Ағ зағ а тү рлі бағ ытта ә сер етеді: метгемоглобинтү зілушілік, гемо-литикалық, жү рек-қ антамырлары мен ОЖЖ-не гепатотропты ә сер етеді.

Нитроқ осылыстар мен кейбір ө лшемді аминді қ осылыстар аллергендер болып есептеледі жә не экзема мен бронхты астма тү зеді.

Ө т к і р у ы т т а н у. Алғ ашқ ы симптомдар токсинді ө німмен жұ мыс бастағ аннан соң 3-5 сағ аттан кейін пайда болады (бас айналу, ә лсіздік, жү ректің қ атты соғ ысы, жү рек айну, қ ұ су). Нитробензолмен интоксикация кезінде шығ арылатын ауа мен зә р ащы миндаль тектес иісті болады. Ауыр жағ дайларда – есінен тану мен тыныс алу мен қ антамырлы ортаның істен шығ уы нә тижесінде ө лім қ ауіпі тө неді.

С о з ы л м а л ы у ы т т а н у. Нитроқ осылыстардың кө пшілігі алақ анғ а, мұ рын мен тырнақ қ а – сары тү с, ал шашқ а – сарғ ыш-қ ызыл тү с береді. Созылмалы гастрит пен гепатит дамиды; жү йке жү йесінің функционалды бұ зылуы, ә сіресе вегетоастиникалық синдром жү реді. Ә йелдерде минструалды цикл бұ зылады.

Анилин (C₆H₅NH₂) – майлы, тү ссіз, ауада жә не жарық та жылдам қ араятын ароматты иісі бар сұ йық тық.

Анилин ө ндірісте кең қ олданылады. Ол анилинді бояу жә не текстильді ө неркә сіптерде анилинді бояулар алуда, резең ке жә не фармацевтика ө ндірістерінде, сонымен қ атар нафталинді жә не ароматты қ атардың жартылай ө німдерін алуда кең қ олданылады.

Ағ зағ а тері арқ ылы ену қ абілетіне ие.

Анилинмен интоксикация патогенезі: анилин қ анда метгемоглобинтү зуші, ол бү йрек пен бауырда жылдам депонирленеді, анемияны туындатады. Анилинді бояу ө ндірістің жұ мысшыларында ми кө піршіктерінің ісігі бақ ыланады.

П р о ф и л а к т и к а л ы қ ш а р а л а р ү здіксіз технологиялық процестерді ұ йымдастыруда, қ ондырғ ыны геметизациялау мен желдетуде, атмосфера ауасын ластаушы технологиялық жә не вентиляционды қ алдық тарды тазартуда қ олданылады.

Индивидуалды қ орғ аныш қ ұ ралдары маң ызды орын алады.

Рационалды жұ мыс қ ызметкерлерін арнайы киім, тө сек, аяқ киім, қ олғ ап, респираторлармен қ амтамасыз ету қ ажет. Жұ мыс киімі мен тө секті ү немі ауыстырып тұ ру керек.

Алдын-ала жә не периодты тү рдегі медициналық тексерулер терапевт пен невропатологтың қ атысуымен жылына бір рет ө ткізіліп тұ рады.

Жұ мыс аймағ ы ауасындағ ы анилиннің ШМК – 0, 1 мг/м³ тең.

Нитробензол C₆H₅NO₂ – сарғ ыш тү сті, майлы, ащы миндаль иісі тә н, дә мі тә тті сұ йық тық. Негізінен тас кө мірлі шайырдан, жарылғ ыш заттардан, анилин алу ү шін шикізат ретінде қ олданылады.

Қ асиеттеріне қ арай анилинге ұ қ сас, алайда қ ан мен бауырда ө згерістер тудырады. Анилинмен жұ мыс істегендей, мұ нда далабораториялық, медициналық тексерулер периодты тү рде ө ткізіліп тұ рады.

Тринитротолуол CH₃C₆H₂(NO₂)₃ – қ атты кристалды жә не ұ нтақ тә різдес зат. Оқ -дә рі жасау ө неркә сібінде жарылғ ыш заттармен жұ мыста қ олданылады. Ағ зағ а тыныс алу мү шелері, тері жә не асқ азан-ішек жолдары арқ ылы енеді.

Тринитротолуолдың токсинді ә рекеті кө п жағ дайда анилинге ұ қ сас. Кө п жағ дайда 1-2 кү н ішінде пайда болады.

Ө т к і р и н т о к с и к а ц и я жиі кездеседі. Бірінші кезекте диспепсидтік қ ұ былыстар (эпигастриядағ ы ауырсынулар, қ ұ су, жү рек айну) орын алады.

С о з ы л м а л ы у л а н у кезінде астеновегетативті синдром, ал ауыр жағ дайда бауырдың ө ткір сары дистрофиясы пайда болуы мү мкін. Дерматиттің даму қ ауіпі де бар.

Тринитротолуолдың ұ зақ ә сері кезінде кө з бұ ршағ ының бұ лың ғ ырлануы мү мкін.

Тринитротолуолмен жұ мыс жү ргізгенде пада болатын қ а р с ы к ө р с е т к і ш т е р – гемоглобиннің тө мендеуі, вегетативті дисфункция, созылмалы гастрит, бауыр мен ө т ауыруы, аллергиялық аурулар, эндогенді психоздар, т.б.

Тринитротолуолдың максималды ШМК - 0, 5 мг/м³.