Билет №11

1. Мемлекеттік басқ ару аясында мә жбү рлеу жә не сендіру

Ә кімшілік мә жбү рлеу мемлекеттік мә жбү рлеудің бір тү рі бола отырып, мемлекет атынан жә не оның қ ызығ ушылығ ымен жү зеге асырылады, сонымен қ атар заң дық рә сімге ие. Бұ л заң ды мә жбү рлеу қ андай да болмасын міндетті ережелерді орындамағ аны ү шін мемлекет атынан қ ұ зіретті органдар қ олданады. Мемлекеттік билік аясына қ атысты мә жбү рлеу ә кімшілік-қ ұ қ ық тық нормалардың ережелерінің орындалуын қ амтамасыз ету шарасы болып табылады. Билікті жү зеге асыру оның нұ сқ ауларына бағ ынуды кө здейді. Мә жбү рлеу кө біне ерікті болады. Бірақ кей жағ дайларда оғ ан анық мә жбү рлеусіз қ ол жеткізгенмен, сонда да толық ө з еркімен емес, яғ ни бағ ыныштының еркі мен тілегіне қ арсы болады. Мә жбү рлеу элементтері заң ның жә не басқ ару актілерінің барлық ережелерінде бар, себебі олардың барлығ ы міндеттейтін сипатта болады жә не мемлекеттің беделі мен кү шіне сү йенеді. Қ азіргі жағ дайларда мә жбү рлеу тек қ ана қ ажет емес, сонымен қ атар қ оғ амдық ө мірдің кейбір салаларында пайдалы (мысалы, елді қ орғ ау, оның қ ауіпсіздігін қ орғ ау, қ оғ амдық тә ртіпті сақ тау жә не т.б.). Мемлекеттік мә жбү рлеу тікелей ық пал ету объектілеріне байланысты физикалық жә не психикалық болып бө лінеді. Оның мақ саты – нақ ты қ ұ қ ық субъектілерін белгілі бір ережелерді сақ тауғ а немесе белгілі бір ә рекеттерді жасаудан бас тартуғ а мә жбү рлеу. Керекті нә тижеге қ ол жеткізу субъектінің еркінсіз, оның ішкі, кей жағ дайда сыртқ ы қ арсыласуымен жү зеге асырылады. Қ ұ қ ық пен реттелетін қ оғ амдық қ атынастардың ә ртектілігі оларды қ орғ ау ү шін мемлекеттік мә жбү рлеудің ә ртү рлі тү рлерін қ олдануды талап етеді. Бұ л мә жбү рлеудің тү рлері бір бірінен ө здерінің мазмұ ндарымен, жү зеге асырылу негіздерімен жә не тә ртіптерімен ерекшеленеді. Қ алыптасқ ан тә жірибеде мемлекеттік мә жбү рлеудің негізгі 4 тү рі бар: қ ылмыстық -қ ұ қ ық тық; азаматтық -қ ұ қ ық тық; тә ртіптік; ә кімшілік-қ ұ қ ық тық. Мемлекеттік мә жбү рлеудің жеке бір тү рі бола тұ ра ә кімшілік мә жбү рлеу оны қ ұ қ ық тық мә жбү рлеудің басқ а нысандарынан бө летін белгілі бір ерекшеліктерге ие. Ә кімшілік мә жбү рлеуді сипаттайтын негізгі белгілерге мыналарды жатқ ызуғ а болады: Ә кімшілік мә жбү рлеу мемлекеттік басқ ару аясында пайда болатын қ оғ амдық қ атынастарды қ орғ ау ү шін арналғ ан мемлекеттік мә жбү рлеудің ерекше тү рі болып табылады. Ә кімшілік мә жбү рлеу шараларына мемлекеттік-биліктік сипат тә н. Ә кімшілік мә жбү рлеуді қ олдану негізі болып, ә детте, ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық тың мазмұ ны немесе қ ұ қ ық тық нормамен қ арастырылғ ан ерекше жағ дайлардың туындауы табылады (мысалы, эпидемиялар, табиғ и апаттар). Ә кімшілік мә жбү рлеу оны қ олдану қ ызметтік бағ ыныштылық қ атынастармен байланысты еместігімен сипатталады. Ә кімшілік билік субъектісі мен қ ұ қ ық бұ зушы бір ең бек ұ жымының мү шелері болып табылмайды. Егер тұ лғ а ә скери-қ ызметтік, ең бектік немесе ұ жымда басқ а да мемлекеттік тә ртіпті бұ зса, онда оғ ан тә ртіптік мә жбү рлеу шаралары қ олданылады. Ә кімшілік мә жбү рлеу шараларын қ олдану актілерін мемлекеттік биліктің кө птеген органдары шығ аруғ а қ ұ қ ылы: Праламент, Президент, Ү кімет, мә слихаттар, ә кімияттар. Бірақ ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық жасағ ан ү шін санкциялар тек қ ана заң мен немесе Президенттің заң кү ші бар жарлығ ымен орнатылатындығ ын ұ мытпағ ан жө н. Ә кімшілік мә жбү рлеу қ ұ қ ық тық актілермен анық талғ ан қ ұ зіретті органдармен жә не лауазымды тұ лғ алармен қ олданылады. Ә кімшілік мә жбү рлеу ө зінің мазмұ ны бойынша жеке басылық, ұ йымдастырушылық немесе мү ліктік сипаты бар шектеулер (айырулар) болып табылады, яғ ни қ андай да бір жағ ымсыз салдарлар нысанында адамдардың сана сезімі мен мінез-қ ұ лқ ына сырттай мемелкеттік – қ ұ қ ық тық психикалық немесе кү штеп ық пал етуден тұ рады. Ә кімшілік мә жбү рлеу кө рнісінің сыртқ ы нысандары ө те ә р тү рлі. Бұ л солардың кө мегімен қ амтамасыз етілетін қ атынастардың аса кө п тү рлілігмен, мә жбү рлеуді қ олданудың мақ саттарымен, негіздерімен, осы шараларды пайдалануғ а қ ұ қ ық берілген органдар мен лауазымды адамдардың қ ұ зыретінің мазмұ нымен жә не бірнеше ө зге де жағ дайлармен байланысты. Адамның жеке басына байланысты шектеулер, мысалы, ұ сақ бұ зақ ылық ү шін ә кімшілік қ амауғ а алудан, бұ зушыны ұ стаудан жә не полицияғ а жеткізуден кө рніс табады. Ұ йымдастыру шектеулеріне, мысалы, қ оғ амдық тамақ тандыру кә сіпорындарының антисанитариялық жағ дайы ү шін жабу, ойын – сауық мекемелерінің ө ртке қ арсы қ ауіпсіздік ережелерін бұ зуғ а байланысты жұ мыс істеуін тоқ тата тұ ру жатады. Мү ліктік шектеулерген, мә селен, айыппұ л, тә ркілеу жатады. Ә кімшілік мә жбү рлеудің барлық шаралары субьектіні қ андай да болмасын бір іс-ә рекеттерді жасауғ а немесе олардан бас тартуғ а, не болмаса белгіленген қ ұ қ ық тық шектеулерге бағ ынуғ а тү рткі болу, кө ндіру ү шін қ олданылады. Сонымен, мә жбү рлеп ық пал жасаудың обьектісі сайып келгенде жеке адамның ө зі емес, оның мінез-қ ұ лқ ы болып табылады. Ә кімшілік мә жбү рлеудің шаралары тек қ ұ қ ық тық актілермен ғ ана белгіленуі мү мкін. Бұ л шараларды қ олдануғ а заң дардың негізінде ғ ана жә не тек қ ұ қ ық нормаларымен қ аралғ ан шең бер мен нысанда ғ ана жол беріледі. Сондық тан, ә кімшілік мә жбү рлеу мемлекеттік басқ ару аясындағ ы қ оғ амдық қ атынастарды реттейтін қ ұ қ ық тық актілерді іске асыруғ а бағ ытталғ ан қ ұ қ ық тық мә жбү рлеу болып табылады. Ә кімшілік мә жбү рлеуді оғ ан уә кілеттік берілген органдар мен лауазымды адамдар ғ ана қ олданады. Олардың тобы қ ұ қ ық тық актілермен қ атал тү рде белгіленеді. Ә детте, оларғ а мемлекеттік басқ ару аясында қ ұ қ ық қ орғ ау функцияларын жү зеге асыруғ а уә кілеттік берілген атқ арушы органдар мен олардың лауазымды адамдары жатады (мысалы, ішкі істер органдары, бақ ылау- қ адағ алау органдары т.б.). Сонымен, ә кімшілік мә жбү рлеу осындай мә жбү рлеу шараларын қ олдануғ а уә кілетті органдар мен лауазымды адамдардың кө птігімен сипатталады.

2. 4-БӨ ЛIМ. Ә КIМШIЛIК Қ Ұ Қ ЫҚ БҰ ЗУШЫЛЫҚ ТУРАЛЫ IСТЕР БОЙЫНША ІС ЖҮ РГIЗУ
37-тарау. НЕГIЗГI ЕРЕЖЕЛЕР

736-бап. Ә кiмшiлiк қ ұ қ ық бұ зушылық туралы істер бойынша іс жү ргізу тә ртібін айқ ындайтын заң нама

1. Ә кiмшiлiк қ ұ қ ық бұ зушылық туралы істер бойынша іс жү ргізу тә ртібі осы Кодекспен айқ ындалады.
2. Қ ылмыстық немесе азаматтық iстi қ арау процесiнде соттың ә кiмшiлiк жазалар қ олдану тә ртiбi осы Кодекстiң жә не тиісінше Қ азақ стан Республикасының Қ ылмыстық -процестік кодексi мен Қ азақ стан Республикасының Азаматтық процестік кодексiнің ережелерімен айқ ындалады.

737-бап. Ә кiмшiлiк қ ұ қ ық бұ зушылық туралы iстер бойынша іс жү ргiзу мiндеттерi

Ә кiмшiлiк қ ұ қ ық бұ зушылық туралы iстер бойынша iс жү ргiзу мiндеттерi:
1) ә рбiр iстiң мә н-жайларын уақ тылы, жан-жақ ты, толық жә не объективтi анық тау, оны осы Кодекске сә йкес шешу;
2) іс жү ргізуге қ атысушылардың қ ұ қ ық тары мен міндеттерінің іске асырылуын қ амтамасыз ету;
3) ә кiмшiлiк қ ұ қ ық бұ зушылық тар жасауғ а ық пал еткен себептер мен жағ дайларды анық тау;
4) ә кiмшiлiк қ ұ қ ық бұ зушылық туралы іс бойынша қ аулының орындалуын қ амтамасыз ету болып табылады.

738-бап. Iс жү ргiзу тiлi

1. Қ азақ стан Республикасында ә кiмшiлiк қ ұ қ ық бұ зушылық туралы iстер бойынша iс жү ргiзу мемлекеттiк тiлде жү ргiзiледi, ал қ ажет болғ ан кезде iс жү ргiзуде орыс тiлi немесе басқ а да тiлдер мемлекеттiк тiлмен тең қ олданылады.
2. Ә кiмшiлiк қ ұ қ ық бұ зушылық туралы iстердi қ арауғ а уә кiлеттiк берілген судья, органдар (лауазымды адамдар) сот ісін жү ргізу тілін ө згерту қ ажет болғ ан кезде ә кiмшiлiк қ ұ қ ық бұ зушылық туралы iс бойынша іс жү ргізу тілін ө згерту туралы уә жді қ аулы шығ арады.
3. Iс бойынша іс жү ргiзiлiп жатқ ан тiлдi бiлмейтiн немесе жеткілікті бiлмейтiн iске қ атысушы адамдарғ а ана тiлiнде немесе олар бiлетiн басқ а тiлде мә лiмдемелер жасау, тү сiнiктемелер мен айғ ақ тар беру, ө тiнiшхаттар мә лімдеуге, шағ ымдар жасау, iс материалдарымен танысу, оны қ арау кезiнде сө з сө йлеу, осы Кодексте белгіленген тә ртіппен аудармашының қ ызметтерiн тегiн пайдалану қ ұ қ ығ ы тү сiндiрiледi жә не қ амтамасыз етiледi.
4. Ә кiмшiлiк қ ұ қ ық бұ зушылық туралы iстер бойынша iс жү ргiзуге қ атысушы адамдарғ а басқ а тiлде жазылғ ан, заң бойынша оларғ а қ ажеттi iс материалдарын iс жү ргiзу тiліне тегiн аударып беру қ амтамасыз етiледi.
5. Қ ұ қ ық бұ зушы мен жә бiрленушiге тапсырылуғ а жататын процестік қ ұ жаттар олардың ана тiлiне немесе олар бiлетiн тiлге аударылуғ а тиiс.
6. Аударма бойынша шығ ыстар жә не аудармашының кө рсеткен қ ызметтерi мемлекеттiк бюджет есебiнен тө ленедi.