CLEAMHNAS IS PÓSADH

L á Sathairn i dtosach na hInide bhí Seá n sa Daingean, is tar é is teacht abhaile, dú irt sé liom go raibh scé al nua aige.

‘Cad é an scé al é? ’ arsa mise.

‘Scé ala cleamhnais, a chailí n, ’ ar seisean.

‘A Dhia na bhfeart! Cé hé an fear? ’ arsa mise.

‘Fear ó n Oileá n, ’ ar seisean. ‘Buachaill mí n macá nta, agus fear maith, leis. Tá sú il agam go ndé anfaidh tu rus ord. Beidh siad ag teacht chú inn oí che é igin.’

Is amhlaidh mar bhí an scé al agamsa maidir lem dhearthá ir, Seá n, san am san, dá ndé arfadh sé liom dul ag taoscadh na farraige do dhé anfainn rud air. Ní raibh duine eile ar an saol so san am san ba mheasa liomsa ná Seá n.

Trí oí che ina dhiaidh sin do bhuail triú r fear an doras isteach. Do fá iltí odh rompu gan dabht. Ní raibh aon fhios ag m’athair iad a bheith ag teacht ach do bhí ’fhios aige go maith cad a thug iad ansan. I gceann tamaillí n do tharraig duine acu pí opaire buidé il as a phó ca. Do lean pí opaire agus pí opaire eile é sa tslí go raibh a ndó thain go maith ó lta acu, agus gan aon cheal cainte orainn. Ní raibh focal asam fé in ach me ag gliú caí ocht fé m’fhabhraí ar na fir ó ga. Bhí sé ag teip orm a dhé anamh amach cioca den dtriú r a bhí ’om lorg fé in, mar ní raibh aithne agam ar é inne acu. Bhí gach é inne acu ró mhaith d’fhear domhsa dá mbeinn seacht n-uaire ní os fearr ná mar a bhí os.

Ní or mhó r an mhoill an cleamhnas ú d a dhé anamh, fó raoir! Ní raibh é inní ann ach ‘Té anam’ agus ‘Tá im sá sta.’ Thá inig m’athair chú m anall.

‘Tó g suas do cheann! ’ ar seisean. ‘An raghaidh tu ’on Oileá n? ’

Dheineas machnamh, mar do bhí mo rogha de dhá chrann ar mo bhais agam, sé sin pó sadh nó dul in aimsir arí s. Do bhí os cortha go maith ag an aimsir ché anna is do smaoiní os go mb’fhearr dom fear cú il agus garda cosanta agus tigh a bheith agam fé in go mbeadh neart agam suí i bhfeighil mo shuaimhnis nuair a bheinn cortha.

‘Cad tá le rá agat? ’ ar seisean.

‘Ní l aithne ná eolas agam ar mhuintir an Oileá in, ’ arsa mise, ‘ach tá aithne agus eolas maith agatsa orthu, agus an rud is maith leatsa sé is maith liomsa. Raghad pé á it a dé arfaidh tu liom.’

‘Dia leat! ’ ar seisean.

Bhí an margadh dé anta is bhí os-sa agus Pá draig Ó Guithí n le pó sadh i gceann cú pla lá.

Текст приводится по изданию: Peig Sayers. Peig: A Scé al Fé in. An Daingean, 1998.

Текст представляет собой фрагмент из знаменитого автобиографического романа “Пейг” (“Peig: A Scé al Fé in”, 1936) – жизнеописания простой неграмотной крестьянки, записанного ее сыном Михалом. Пейг Сайерс (1873 – 1958) происходит родом из графства Керри. Книга “Пейг” – это часть особого явления в ирландской литературе, так называемой “автобиографической прозы”, наряду с романом Томаса О’Крохана “Островитянин” (Tomá s Ó Criomhthain, “An tOileá nach”, 1929) и воспоминаниями Мориса О’Салливана “Двадцать лет роста” (Muiris Ó Sú illeabhá in, “Fiche Blian ag Fá s”, 1933). Это небольшое собрание книг, созданных не писателями, а простыми людьми, крестьянами и рыбаками, которые чувствовали, что они являются последними свидетелями традиционного ирландского образа жизни и последними носителями определенной традиции, и стремились зафиксировать ее в своих книгах. Все они были родом с запада графства Керри, были знакомы друг с другом и общались между собой. Это уникальное явление не имеет аналогов в других литературах.

Inid – Инид, народный праздник, традиционно отмечается перед постом и напоминает русскую масленицу

Daingean – Дингл, город на западе графства Керри

A Dhia na bhFeart! (букв.: О Боже чудес!) – Боже всемогущий!

dul ag taoscadh na farraige (букв.: пойти на вычерпывание моря) – сделать что-либо невозможное

pí obaire buidé il – бутылка с длинным узким горлышком

fé = faoi

ró -mhaith d’fhear – слишком хорош как муж, т.е. не хорош

té anam (букв.: иду) – согласна

an raghaidh = an rachaidh

dheineas = rinne mé

ar mo bhais = ar mo bhos

tigh = teach

Té acs 46

Cathal Ó Searcaigh

TÁ MÉ AG SÍ ORSHIÚ L SLÉ IBHE

T á mé ag sí orshiú l slé ibhe ar feadh na hoí che

ó Mhalaidh na Gaoithe suas go barr Mhí n na Craoibhe

is ó thré ig tú aré ir mé – cé shamhló dh é choí che -

tá mo shaolsa ní os loime ná blá r seo an tslé ibhe.

Chiap tú mé is chrá igh tú mé is d’fhá g tú mar seo mé

gan romham is gan i mo dhiaidh ach seachrá n agus sliabh,

gan amach i ndá n domh as duibheagá n seo an dorchadais,

ó ir ba tusa an ball bá n a bhí riamh ar an oí che i mo chliabh.

Bhé arfainnse a bhfuil agam agus flaitheas Dé lena chois

ach mé a bheith sí nte anois idir tusa agus saol na ngeas.

Ó, a cheann dea-chumtha agus a chorp na há illeachta,

b’fhearr amharc amhá in ort anocht ná solas sí oraí na bhFlaitheas.

Текст приводится по изданию: Cathal Ó Searcaigh. Homecoming / An Bealach ’na Bhaile: Selected Poems / Rogha Dá nta. Cló Iar-Chonnachta, Indreabhá n, Conamara, 1997.

Té acs 47 Má irtí n Ó Direá in

SEAL BEAG DEN FHÓ MHAR BHUÍ

B a thó gá il chroí is aigne dom

Seal beag den Fhó mhar Bhuí,

Do ghá ire is do ghló r binn

Is fó s do chomhrá caoin.

Ba leor liom ar an saol tú

Seal beag den Fhó mhar Bhuí,

Ag taisteal bó ithre bá na leat

Faoi ghealaigh ghil na hoí che.

Seal beag den Fhó mhar Bhuí,

A aolchnis aoibhiú il mhí n,

Ba ghairid liom gach aistear dí obh

Is tusa le mo thaobh.

Текст приводится по изданию: Má irtí n Ó Direá in. Dá nta 1939-1979. BÁ C, 1996.

Té acs 48

Peadar Ó Laoghaire

SÉ ANNA

B hí fear ann fadó agus is é ainm a bhí air ná Sé anna. Gré asaí ba ea é. Bhí teach beag deas cluthar aige ag bun cnoic ar thaobh na fothana. Bhí cathaoir shú gá in aige a rinne sé fé in dó fé in. Ba ghná th leis suí inti um thrá thnó na nuair a bhí odh obair an lae crí ochnaithe, agus nuair a shuí odh sé inti bhí odh sé ar a shá stacht.

Bhí mealbhó g mine aige ar crochadh in aice na tine, agus anois agus arí s chuireadh sé a lá mh inti agus thó gadh sé lá n a dhoirn den mhin, agus bhí odh sé á cogaint ar a shuaimhneas. Bhí crann ú ll ag fá s taobh amuigh de dhoras aige, agus nuair a bhí odh tart air chuireadh sé lá mh sa chrann sin agus thó gadh sé ceann de na hú lla, agus d’itheadh sé é.

Lá dá raibh sé ag dé anamh bró g, thug sé faoi deara nach raibh a thuilleadh leathair aige ná a thuilleadh sná tha, ná a thuilleadh cé arach. Ghluais sé ar maidin agus bhí trí scilling ina phó ca, agus ní raibh sé ach mí le ó n teach nuair a bhuail duine bocht leis, ag iarraidh dé irce.

“Tabhair dom dé irc ar son an tSlá naitheora, ” arsa an duine bocht. Thug Sé anna scilling dó, agus ansin ní raibh aige ach dhá scilling. Dú irt sé leis fé in go ndé anfadh an dá scilling a ghnó. Ní raibh sé ach mí le eile ó bhaile nuair a bhuail bean bhocht leis agus í cosnocht.

“Tabhair dom cú namh é igin, ” ar sise, “ar son an tSlá naitheora.” Ghlac trua di é agus thug sé scilling di, agus d’imigh sí. Ní orbh fhada gur casadh air leanbh agus é ag gol le fuacht agus le hocras.

“Ar son an tSlá naitheora, ” arsa an leanbh, “tabhair dom rud é igin le hithe.”

Bhí teach ó sta i ngar dó ibh agus chuaigh Sé anna isteach ann agus cheannaigh sé brí ce ará in agus thug sé chun an linbh é. Nuair a fuair an leanbh an t-ará n d’athraigh a dheilbh. D’fhá s sé suas in airde agus las solas iontach ina shú ile, i dtreo gur thá inig scanradh ar Shé anna. Chomh luath agus d’fhé ad sé labhairt, dú irt sé: “Cad é an saghas duine tusa? ”

Agus is é freagra a fuair sé:

“A Shé anna, tá Dia buí och dí ot. Aingeal is ea mise. Is mise an trí ú haingeal ar thug tú dé irc dó inniu. Agus anois tá trí ghuí agat le fá il. Ach tá comhairle agamsa le tabhairt duit – ná dearmad an tró caire.”

Текст приводится по изданию: Peadar Ó Laoghaire. Sé anna. Cois Life Teoranta, Baile Á tha Cliath, 1998.

Текст представляет собой начало одного из классических произведений ирландской литературы – притчи Педара О’Лири (1839-1920) “Шенна” (1897).

Té acs 49

Myles na gCopaleen

AN SEANCHAÍ AGUS AN GRAMAFÓ N

B hí duine uasal as Baile Á tha Cliath ag taisteal na dú iche an uair sin agus ardspé is sa “Ghaelainn” aige. Thuig an fear uasal seo go raibh mó rá n ina mbeatha i gCorca Dhorcha nach raibh a macasamhail le fá il in aon á it eile, agus fó s ‘na beadh a leithé idí arí s ann.’ Bhí glé as leis ar a dtugtaí gramafó n agus an té a dhé anfadh scé alaí ocht nó seanchas i lá thair an ghlé is seo, chuirfeadh an glé as ar chuala sé de ghlanmheabhair, agus bhí ar a chumas na briathra cé anna go dí reach a stealladh amach arí s aon uair ba mhian le haoinne. B’iontach an glé as é. Chuir sé eagla ar a lá n de mhuintir na há ite agus d’fhá g a lá n eile acu balbh, agus is amhrasach an mbeidh a leithé id arí s ann. De bhrí gur cheap na daoine go raibh mí rath ag baint leis an nglé as, bhí obair achrannach ag an duine uasal an seanchas bé aloidis a chruinniú uathu.

Ar an á bhar sin, ní or thug sé iarracht ar bhé aloideas á r sean agus á r sinsear a chruinniú ó na daoine ach amhá in le linn an dorchadais nuair a bheadh sé fé in agus an glé as i bhfolach i dtó in bothá in agus cluas ghé ar é isteachta orthu araon. Is cosú il gur duine saibhir a bhí ann ó ir chaitheadh sé a lá n airgid ar bhiotá ille gach oí che leis an gcrapaltacht agus an chú thaileacht a bhaint as teanga na seandaoine. Bhí an t-ainm sin amuigh air ar fud na dú iche agus nuair a chloistí scé ala go raibh sé ag tabhairt cuairde tigh Shé amais nó tigh Sheá in, b’eo chuig an tigh sin gach seanduine a chó naigh i ngiorracht fiche mí le mó rthimpeall ag iarraidh scaoilte a dteangach ó n deoch leighis theasmhach sin; ní miste a rá go raibh go leor den aos ó g lena gcois.

An oí che seo ar a bhfuil an scé al, bhí an duine uasal tigh Mhacsamailliú in Uí Phí onasa, é go suaimhneach sa dorchadas thiar agus an meaisí n é isteachta lá imh leis. Bhí cé ad seanduine ar a laghad bailithe isteach mó rthimpeall air, iad ina suí go balbh dofheicse i scá th na bhfallaí, agus buidé il bheaga bhiotá ille an duine uasail á gcur thart ar fud a ché ile acu. Corruair, bheadh dreas beag de lagchogarnaigh le clos ach fó s go coitianta ní raibh aon fhuaim ann ach torann an uisce a bhí ag titim anuas as na spé artha lasmuigh, go dí reach faoi mar bheadh an mhuintir thuas ag folmhú buicé ad den fhluchras ró ghrá nna sin ar an domhan. Má bhí an bhiotá ille ag scaoileadh teangacha na bhfear, ní chun cainte an scaoileadh sin ach chun na deora geala biotá ille a chasadh agus a rí bhlaiseadh ar na beola. Chuaigh an t-am thart agus bhí sé ag é irí mall san oí che. Idir an tromthost a bhí ar an tigh agus dord na fearthainne lasmuigh, bhí an duine uasal ag é irí rud beag tromchroí och. Ní raibh aon cheann de sheoda á r sean cruinnithe an oí che sin aige agus bhí luach cú ig phunt de bhiotá ille caillte gan tairbhe.

Go tobann, mhothaigh sé go raibh trup ann bé al dorais. Ansin le lagsholas na tine, chonaic sé gur cuireadh an doras isteach – ní raibh aon bholta riamh air – agus isteach le seanduine bocht fliuch bá ite, é ó lta go lá n a chraicinn agus ag lapadá nacht in ionad siú il le tré an meisce. Cailleadh an cré atú r gan mhoill i ndorchadas an tí, ach pé á it ar an urlá r a raibh sé ina luí bhí og croí an duine uasail nuair a mhothaigh sé go raibh sruth mó r cainte ag teacht as an á it sin. Caint thapaidh chasta ghruama a bhí ann go fí rinneach – cheapfá gur ag eascainí go meisciú il a bhí an seanfhear – ach ní or fhan an duine uasal le ciall a bhaint aisti. Lé im sé aní os agus shocraigh sé an meaisí n é isteachta lá imh leis an té a bhí ag stealladh amach na Gaeilge. Cheap an duine uasal go raibh ró dheacracht sa Ghaeilge sin agus bhí ardlú chá ir air go raibh an meaisí n ú d ag sú isteach. Thuig sé go mbí onn an dea-Ghaeilge deacair agus an Ghaeilge is fearr beagnach dothuigthe. Tar é is uaire nó mar sin stop an sruth cainte. Bhí an duine uasal sá sta le gnó na hoí che. D’imigh sé abhaile san fhearthainn leis an nglé as; d’fhag sé beannacht go cneasta ag muintir an tí ach ní bhfuair sé aon fhreagra de bhrí go raibh an meisce anois faoi lá n-tseol i gcloigeann an uile sheanduine a bhí sa lá thair.

Bhí sé rá ite sa chomharsanacht ina dhiaidh sin go bhfuair an seanduine ardmholadh as ucht an phí osa seanchais sin a bhí curtha i dtaisce aige sa ghlé as é isteachta an oí che sin. Chuaigh sé go cathair Bherlin na Gearmá ine agus d’aithris sé a raibh cloiste ag an nglé as i lá thair lucht ardlé inn an Chaintinint. Dú irt na saoithe ú d ná r chualadar riamh aon phí osa Gaeilge a bhí chomh fó nta fileata do-eolais agus bhí odar cinnte ná r bhaol don Ghaeilge an fhad a bhí a leithé id le clos i gcrí ocha Fá il. Bhaisteadar go ceanú il cé im bhreá lé annta ar an duine uasal agus, ní ba shuimiú la, chuireadar coiste beag dá mbaill fé in ar bun le mionstaidé ar a dhé anamh ar chaint an ghlé is fé achaint an bhfé adfaí aon chiall a bhaint aisti.

Ní l aon tuairim agam fé in cé acu Gaeilge nó Bé arla nó canú int iasachta mhí rialta a bhí sa tseanchaint sin a chruinnigh an duine uasal uainne anseo i gCorca Dhorcha ach is ró chinnte gurb í an mhuc sheachrá in sin againne a dú irt pé focail a bhí rá ite an oí che sin.

Текст приводится в сокращенном виде по изданию: Myles na gCopaleen. An Bé al Bocht. BÁ C, 1999.

Текст представляет собой фрагмент второй главы сатирического романа Майлза на Гапалинь, настоящее имя – Бриан О’Нуаллан, Brian Ó Nuallá in (1911 – 1966) “Поющие Лазаря, или На редкость бедные люди” (“An Bé al Bocht nó An Milleá nach”, 1941), где высмеивается, в частности, эпоха интереса ирландской англоязычной интеллигенции ко всему ирландскому, в том числе попытки “возродить” ирландский язык и культуру, принимавшие смехотворные формы.

Corca Dhorcha (букв.: Темный народ) – название деревни, в которой протекает действие романа, пародирует название известного ирландско-говорящего района – Corca Dhuibhne (Корка Гивне)

Té acs 50

Cathal Ó Searcaigh

CAOINEADH

(i gcuimhne mo mhá thar)

C haoin mé na cuileatacha ar ucht mo mhá thara

An lá a bhá saigh Mollie, peata de sheanchaora

Istigh i gcreagacha crochta na Beithí.

Á cuartú a bhí muid lá marbhá nta samhraidh,

Is brú aná la orainn beirt ag dreasú na gcaorach

Siar ó na hailltreacha, nuair a tchí muid an marfach

Sna beanna dodhreaptha. Preachá in dhubha ina scaotha

Á hithe ina beatha gur imigh an dé deirigh aisti

De chnead choscrach amhá in is gan ionainn iarraidh

Tarrthá la a thabhairt uirthi thí os sna scealpacha.

Ní thiocfaí mé a shá samh is an tocht ag teacht trí om;

D’fhá isc sí lena hucht mé is í ag cá samh mo chaill liom

Go dtí gur chuireas an racht adaí d’í ochtar mo chroí.

D’iompar ’na bhaile mé ansin ar a guailneacha

Ag gealladh go ndé anfadh sí ceapairí ará n preá taí.

Inniu tá mo Theangaidh ag saothrú an bhá is.

Ansacht na bhfilí, Teangaidh á r n-aithreacha

Gafa i gcreagacha crochta na faillí

Is gan ionainn í a tharrthá il le dá sacht.

Cloisim na smeacharnaigh dheireanacha

Is na hé anacha creiche ag teacht go tapaidh

A ngoba craosacha reidh chun feille

Ó dá ligfeadh sí liú amhá in gaile, liú catha

A chuirfeadh na creachadó irí chun reatha

Ach seo í ag creathnú, seo í ag gé illeadh;

Ní l mo mhá thair anseo le mé a shuaimhniú a thuilleadh

Is ní dhé anfaidh gealladh an phian a mhaoladh.

Текст приводится по изданию: Cathal Ó Searcaigh. Homecoming / An Bealach ’na Bhaile: Selected Poems / Rogha Dá nta. Cló Iar-Chonnachta, Indreabhá n, Conamara, 1997.

An Bheithí och: cnoc in aice an Eargail