Күштік трансформаторларды жөндеу

Кү штік трансформаторлардың негізгі зақ ымданулары. Трансформаторлардың зақ ымдануы ереже бойынша пайдаланудың, апаттық жә не жұ мыстың штаттан тыс режимдерінің, орама оқ шауламасының тозуының жә не т.б. қ олданыстағ ы ережесінің салдары болып табылады. Трансформаторлардың монтаж жә не жө ндеу тә жірибесі ү ш зақ ымданудың екеуі жө ндеудің, монтаждаудың жә не пайдаланудың қ анағ аттанарлық сыздығ ының нә тижесінде, ал ү штен бірі – зауыт ақ ауларының салдарынан болатындығ ын кө рсетеді.

Трансформаторлардың маң ызды қ ателіктері магнит сымның зақ ымдануы кезінде, оқ шауламаның бө лек электр техникалық болат жә не оларды болт арқ ылы топталғ ан беттерінің арасындағ ы бұ зылу салдарынан туындайды (2.5-сурет).

Тү йіскен магнит сымдардағ ы апатының себебі жарма 4 мен ө зек 6 жә не 1 арасындағ ы оқ шауламаның бұ зылуы болады. Магнит сымның болатының жергілікті қ ызуы топталғ ан біздер 4 оқ шауламасының тозуы немесе қ ирауының, бет аралық оқ шауламаның жә не электрлік тү йіспенің нашарлығ ынан зақ ымдануы нә тижесінде пайда болады.

2.5-сурет Магнит сымның сұ лбалық бейнесі:

1- стержень; 2 – тік топталғ ан біз; 3 – стерженнің престелген біздерінің орны; 4 – жоғ арғ ы жармалық бө рене; 6 – тө менгі жармалық бө рене; 7 - топталғ ан біз

Трансформатор ө зекшесінің жиілігінің жә не маң ыздылығ ының зақ ымдануы болат пластина оқ шауламасының сапасына тә уеді. Бет аралық оқ шауламаның зақ ымдануы кезінде қ ұ йынды токтарды біріктіруде электротехникалық болаттың пластиналары кү йіп кетуі мү мкін. Бұ л қ ұ былыс «болат ө рті» деп аталады; ақ ау кү йген пластинамен ауысып жойылады. Беттердің оқ шауламасын майлы тұ рақ ты оқ шауламалы лактармен ө ң деген жө н. Лактық пленка жоғ ары механикалық беріктілікке, қ ызуғ а тұ рақ тылық қ а жә не белгілі электрлік кедергіге ие болады. Топталғ ан біздердің оқ шауланғ ан трубасының оқ шауламасының зақ ымдануы немесе қ ирауы олардың бакелитті немесе қ ағ аз-бакелитті тү тікшемен ауысуын талап етеді.

Магнит сымның жерлендірулерінің ү зілуі оның зақ ымдануына ә келеді, сондық тан, топталғ ан біздерден басқ а барлық металл бө лшектер жерлендірілген болуы керек. Жерлендіру тә сілі қ зекшенің қ ұ рылымына тә уелді.

Орамалар – трансформатордың ең осал бө лігі, олардың оқ шауламаларының зақ ымдануы Қ Т қ аупін туғ ызады. Барлығ ы оқ шауламаның трансформатордағ ы ө зге қ оспалардың болуынан: ылғ ал (жө ндеуден кейін ораманы кептірудің жеткіліксіздігінен, салқ ындатқ ыш майдың ылғ алдануынан); ылғ алданғ ан лактың еріткішінің қ алдығ ы; бакты маймен толтырғ аннан кейін оқ шауламада ауа немесе газдың қ алуы; ө зге механикалық қ оспалардың жә не қ атты бө лшектердің қ алуынан, электрлік беріктілігін химиялық ү рдісте белгілі мө лшерде тө мендетеді.

Трансформатордың ішкі бө лігінің жоғ ары дә режеде қ ызуы кезінде химиялық ү рдістер интенсивтілігі жә не олардың қ арсылық ә рекеттері жоғ арырақ боп, оқ шауламада жылдам ө седі.

Келесі зақ ымданулар ө те жиі кездеседі: тармақ тар аралық қ ысқ а тұ йық талу, сонымен қ атар, корпустағ ы орамалар; секция аралық ойық тар, тізбектің ү зілуі; электродинамикалық қ ирау.

Трансформатордағ ы екіншілік орамалардың қ ысқ ыштарында кү тпеген қ ысқ а тұ йық талу кезінде ү лкен лездік Қ Т тогына ілесіп жү ретін ө тпелі ү рдіс туындайды. Бұ л токты қ орытындылаушы екі ток ретінде қ арастыруғ а болады: бағ ыты бойынша тұ рақ ты, бірақ, экспоненциалды заң бойынша кемитін, орнық тырылғ ан жә не ө тпелі ү рдіс тогы.

, (2.1)

Кү штік трансформаторлардың орамаларының жиі зақ ымдануы – бұ л енгізумен байланыстарының жанып кетуі. Негізінен бұ л ақ ау кү штік трансформатордың сапасыз пайдалануы кезінде туындайды. Пайдалану ү рдісінде ө зекшенің вибрациясынан ә лсіздену немесе енгізу мен орама арасындағ ы тү йіспенің ү зілуі туындайды. Ақ аулар трансформатордың кү рделі жө ндеу кезінде ғ ана жойылады, демек, бұ л жағ дайда кү штік трансформаторды ауыстыру қ ажет.

Трансформаторлардың енгізулердің негізгі қ ателіктері – жарылу, сыну жә не атмосфералық асқ ын кернеу нә тижесінде оқ шауламаларының қ ирауы, енгізулерде фаза аралық Қ Т-ғ а ә келетін металл заттарғ а кездесу немесе трансформаторларғ а жануарлардың тү суі, сонымен қ атар, сапасыз армировкалау жә не тығ ыздау, дұ рыс бұ ралмағ ан жә не гайканың тартылуы кезінде олардың стержендерінің оймасының олқ ылығ ы. Енгізулердің ең сипаттамалы зақ ымдануы – армировкалау немесе стерженнен шығ атын жерде резең келі тө сем мен қ ақ пақ ты енгізулердің фланцасымен арасындағ ы майдың ағ уы. Енгізулердің зақ ымдануы, заң дылық ретінде, белгілі шығ ындар ә келетін трансформатор ө ртімен қ оса жү реді.

110 кВ жә не одан жоғ ары енгізулердің зақ ымдануы қ ағ аз негіздің ылғ алдануымен негізінде байланысты. Тығ ыздаудың сапасыз толтырылуы кезінде, диэлектрлік беріктіліктің тө мендеуімен енгізулерге трансформатор майын қ ұ ю кезінде енгізулер ішіндегі ылғ ал тү суі мү мкін.

Фарфор енгізудің зақ ымдануының сипаттамалы себебі оймалы байланыстағ ы қ ұ рамдық ток жү ргізуші біздердің немесе сыртқ ы шиналардың байланысқ ан орнындағ ы тү йіспелердің қ ызып кетуі болып табылады.

Салыстырмалы тү рде, бактың зақ ымдануының оның ағ уын болдыратын орналастырылғ ан жағ дайы дә некерленген жапсардың бұ зылуы жә не бак пен қ ақ пақ арасындағ ы тө семдердің беріктілігінің жеткіліксіздігі болып табылады. Кең ейткіштің пайдаланылғ ан қ ұ бырдың жә не қ ақ пақ тың ішкі жағ ынан зақ ымдануының негізгі себебі – бұ л конденсаттың негізінде тү зілетін тоттану.

Кернеуді ауыстырып қ осқ ыштың зақ ымдануы. ТПСУ-9-120/11 жә не ТПСУ-9-120/12 ауыстырып қ осқ ыштары 10 кВ-қ а дейінгі кернеулі жә не 1000 кВА қ уатқ а дейінгі трансформаторларда қ олданылады; ауыстырып қ осқ ыштар трансформатор қ ақ пағ ының астына орналастырылады.

Ауыстырып қ осқ ыштардың жиі зақ ымдануы, термиялық ә рекетпен Қ Т тогын шақ ыратын тү йіспелі жоғ арылық тағ ы кү ю жә не балқ у, сонымен қ атар, цилиндрлік қ озғ алмайтын били олардың ө зара толық емес жанасуында сегментті жез тү йіспелердің қ ысымының жеткіліксіздігі (сығ ылу) болып табылады. Белгілі балқ у жә не тү йіспелердің толық кү юі кезінде ауыстырып қ осқ ыштар жаң асымен ауыстырылады. ТПСУ, ПТО ауыстырып қ осқ ыштары ү шін тураланғ ан серіппе жұ мыс жағ дайындағ ы тү йіспелерді 50 - 60Н кү шпен қ амтамасыз етуі керек; оның дұ рыстығ ын ауыстырып қ осудың барлық сатысы бойынша тексереді. Бұ л кезде ауыстырып қ осқ ыштың ә р жағ дайы анық белгілеуі жә не сілтімен қ оса жү руі керек. Ауыстырып қ осқ ышты тексеру кезінде оны тазалауғ а, бекіту жә не тү йіспелерді тартуғ а тура келеді. Кейде ауыстырып қ осқ ыштың жоғ арысы ө те берік, қ атты жә не май тозуының жұ қ а пленка-ө німімен жабылады.

2.6- ТПСУ-9-120/10 типті трансформаторлардың кернеуін реттеуге арналғ ан орама бұ рғ ышының ү ш фазалы ауыстырып қ осқ ышы:

1 – жетек валы, 2 – орталық тандырушы пластина, 3 – жылжымайтын тү йіспе, 4 – тү йіспелі бұ ранда, 5 жә не 11 – бұ рандалар, бекіткіш цилиндр, 6 – тү йіспелі сегмент, 7 – буынды вал, 8 –бакелитті қ ұ быр, 9 – фланец, 10 – қ ағ аз-бакелитті цилиндр, 12 – резең келі тығ ыздау, 13 – бө геткіш бұ ранда, 14 –қ ақ пақ фланецы, 15 – бө геткіш бұ ранда, 16 – тақ тайша, 17 – жетек қ ақ пағ ы

Трансформатордың ақ ауын табу – сипатын жә не бө лек бө лшектерінің жө ндеудің ең жауапты кезең і - зақ ымдану дең гейін, бұ л кезде қ олданыстағ ы сипаты жә не зақ ымдану мө лшерін, сонымен қ атар, алдағ ы жө ндеудің кө лемі жә не жө ндеудегі материал мен тіректердің талап етілуін анық тау бойынша жұ мыс кешені. Ақ ауды анық таушы жұ мысшы қ ателіктердің белгілері мен себептерін біліп қ ана қ оймай, оларды қ ателіксіз табу жә не жою тә сілдерін де білуі тиіс.

Трансформатордың сыртқ ы бө лшектерінің (кең ейкіш, бак, арматура, енгізудің сыртқ ы бө лшектері, сынақ сақ тандырғ ыш) зақ ымдануын мұ қ ият тексерумен, ал ішкі бө лшектерді – ә р тү рлі тексерулермен табуғ а болады. Тексеру нә тижелері зақ ымдануды тексеру нә тижесінде анық талғ ан (мысалы, бос жү рістің жоғ ары тогы) нормадан кез келген ауытқ у ә рқ ашан қ олданыстағ ы сипатын дә л қ оюғ а мү мкіндік береді, олар ә р тү рлі себептерден, ә сіресе, орамадағ ы тармақ тық тұ йық талудан, токтың жабық контурының тартатын бұ рандалары мен престеуші бө лшектерінің болуы, параллель орамалардың дұ рыс қ осылмауы жә не т.б. болуы мү мкін. Сондық тан, ақ ауды анық тау ү рдісінде, трансформаторды бө лшектейді жә не қ ажет кезінде белсенді бө лікті кө тереді, тек себебін, сипатын жә не зақ ымдану масштабын дұ рыс қ ою ү шін ғ ана емес, сонымен қ атар, трансформаторды жө ндеуге талап етілген материалдарды, қ ұ ралдарды жә не аспаптар мен уақ ытты анық тайды.