Уақытты өлшеуден шыққан сандарды түрлендіруді үйрету әдістемесі.

Уақ ытты сағ атпен анық тау, кү нді белгілеу барысында уақ ыт ө лшем бірлігін бейнелейтін сан болады. Уақ ыт ө лшем бірліктерін бейнелейтін сандарды басқ а да шамаларды бейнелейтін сандар сияқ ты арифметикалық амалдармен ө згертіп шығ аруғ а болады.

Оқ ушылардың уақ ыт ө лшем бірліктерімен бейнеленген сандарды ө згертуді қ аншалық ты жақ сы мең геру нә тижесін балалар мысалдар мен тапсырмаларды дұ рыс шеше білуі жағ дайында кө рінеді.

Балаларағ а уақ ыт ө лшем бірліктерін таныстырмас бұ рын оқ ушылардың алдына таныс емес тапсырманы қ ою арқ ылы олардың жағ а тақ ырыпқ а деген қ ызығ ушылық тарын оятамыз. Мысалы, мұ ғ алім сабақ қ а 1сағ ат қ алғ анын, 15минут тү скі асқ а, ал қ алғ ан уақ ыт ойынғ а жұ мсалатынын тү сіндіреді. Ойынғ а қ анша уақ ыт беріледі? 1сағ аттан 15минутты қ андай жолмен есептеп алуғ а болады? Кейбір оқ ушылар уақ ыт ө лшем бірліктерінің ө лшемдері арқ ылы аналогия жасай отырып, 1сағ ═ 60мин; 60мин – 15мин═ 45минут болатыын біледі.

Ары қ арай мұ ғ алім сағ аттың минутпен, тә улік – сағ ат пен минут – секундтармен бейнеленуін жең ілінен кү рделісіне қ арай қ атаң бақ ылай отырып тү сіндіреді. Ү лкен ө лемдердің кіші ө лшеммен бейнеленуі.

1) 1сағ ═ 60мин

2сағ ═ 60мин х 2 ═ 120мин

2) 2тә улік 17сағ ═ 65сағ

2тә улік ═ 24сағ х 2═ 48сағ

2тә улік 17сағ ═ 48сағ + 17сағ ═ 65сағ

Ү лкен ө лшемдердің кіші ө лшемдермен ө згертілуін нақ ты ө мірлік жағ дайлармен берген ө мір-тә жірбиелік тү ріндегі тапсырмалармен берген жө н. Мысалы, «Сендер бү гін тү счкі асқ а 35минут, серуенгше – 50минут жұ мсадың дар. Сендер тү скі ас пен серунеге 1сағ аттан аз немесе кө п жұ мысадың дар ма?». Шешімі: 35мин + 50мин ═ 85мин.

Анық талғ андай, тү скі аспен серуенге 1сағ тан кө п жұ мсалғ ан. Енді 85минутта қ анша сағ ат, неше минут бар екенін анық тайық. 1сағ ═ 60мин. егер 85минутан 60минутты алсақ 25мин қ алады, нә тижесінде 85мин ═ 1сағ 25мин. 85минутты біз сағ ат жә не минутпен, яғ ни кү рделірек бірлікте бейнеледік.

Ү лкен ө лшемдерді кіші ө лшемдермен бейнеленуін келесі жаттығ улардың жү йелігімен қ арастырғ ан жө н:

1) 120мин ═ 2сағ 2) 96мин ═ 1сағ 36мин

60мин ═ 1сағ 60мин ═ 1сағ

120мин: 60мин ═ 2сағ (бағ ан тү ріенде) 96мин: 60мин ═ 1сағ

Сандардың атауларын ө згерту аналогиялық сә йкестікпен жү зеге асырылады: минут – секунт, тә улік – жылдар, ай – жылдар.

Уақ ыт ө лшемдерімен бейнеленген сандармен жұ мыс жасау. Берілген тақ ырыпта оқ у барысында ақ ыл-есі кем оқ ушыларда мұ ғ алім ескертіп отыруғ а тиіс кө п қ иындық тар мен қ ателер кездеседі. Қ ателердің бірінші тобы ө лшемдерді байланыстыра алудың жетіспеушілігмен байланысты. Екінші қ аталер тобы уақ ыт ө лшемдерін бейнелейтін сандарды дә лме-дә л кө шә ру, сонымен жұ мыс жасау немесе басқ а шамаларды ө лшеу барысында туындайды.

Мысалы:

-3сағ 40мин +10мин 58сек

1сағ 50мин 5мин 55сек

1сағ 90мин 15мин 113сек

(1сағ атта ═ 100мин деп ойлайды) 16мин 13сек

Осы тү рдегі қ ателерді ескеру барысында қ ажетті:

А) жү йелі тү рде уақ ыт бірліктерін тең дігін қ айталап отыру жә не метрикалық жү йе тең діктерін қ ұ ру керек; уақ ыт ө лшемдерінің метрикалық ө лшемнен тең еместігіне кө ң іл аудар;

Б) басқ а шамаларды ө лшеу барысында алынғ ан сандар мен уақ ыт ө лшемдерімен бейнеленген сандармен жұ мыс жасау;

-7сағ 45мин -7тг 45т

5сағ 50мин 5тг 50т

1сағ 55мин 1тг 55т

В) жұ мыс жасайтын сандарды жинақ тау, мысалдарды алу барысында жең ілінен ауырына қ арай болуын ескеру.

Қ осу мен азайту. Алдымен қ осу жә не азайту амалына жатығ улар қ арастырылады, яғ ни сандары минут (секунт) 60-тан кем, сағ ат 24 сағ аттан кем, ай 12 кү ннен кем.

1) 3сағ +5сағ ═ 8сағ 23сағ – 11сағ ═ 12сағ

8ай + 3ай ═ 11ай 28мин – 19мин ═ 9мин

2) 3сағ + 17мин ═ 3сағ 17мин 3сағ - 17мин ═ 3сағ

3сағ 17мин – 3сағ ═ 17мин

3)3сағ 2мин + 30мин ═ 3сағ 50мин 3сағ 20мин – 10мин ═ 3сағ 30мин

10мин 25сек + 5мин ═ 15мин 25сек 10мин 25сек – 7мин ═ 3мин

Мұ ндай жаттығ улар тү рлерін ауызша қ айталап отыруғ а болады. Олар ауызша есепке алынады.

Осыдан барып кү рделі тапсырмалар қ арастырылады, яғ ни саны минут (секунт) 60-қ а немесе кө п, сағ ат саны 24 кө п, ай 12 кү ннен кө п жә не т.с.с, ү лкен шамалар оқ у барысында кіші шамаларғ а тең естіріп алғ ан жө н.

Бұ л жаттығ уларды мақ сатқ а сай келессідец жү йелілікпен қ арастыру керек:

1) 35мин + 25мин ═ 60мин ═ 1сағ 1сағ – 45мин ═ 15мин

60мин – 45мин ═ 15мин

2) 35мин + 45мин ═ 80мин ═ 1сағ 20мин 1сағ 20мин – 45мин ═ 35мин

1сағ ═ 60мин

60мин + 20мин ═ 80мин

80мин – 45мин ═ 35мин

3) 3сағ 20мин + 40мин ═ 4сағ 4сағ - 40мин ═ 3сағ 20мин

20мин + 40мин ═ 60мин ═ 1сағ 4сағ ═ 3сағ 60мин

3сағ +1сағ ═ 4сағ

-3сағ 60мин

40мин

3сағ 20мин