Тақырып: Педагогтің жеке тұлғасы.

1. Мұ ғ алімнің жеке тұ лғ асының бағ ыты.

2. Жеке тұ лғ аның кә сіби маң ызды қ асиеттері.

3. Мұ ғ алімнің педагогикалық ептілігі.

4. Педагогикалық этика.

1. Мұ ғ алімнің жеке тұ лғ асының бағ ыты.

Ғ аламды білім берудегі мұ ғ алімнің жеке тұ лғ асы – дегеніміз ол мә дениетті жеткізуші, оның атқ арушысы оның мұ рагері жә не ә лемдік педагогикалық тә жірибенің жасаушысы болмақ. Ә лемдік стандарттар бойынша – қ азіргі заманғ ы мұ ғ алім - ол шығ армашылық ты жеке тұ лғ а, ол проблемалық -педагоикалық жә не критикалық ойды игерген, ол кө пвариативтік бағ дарламаны қ ұ рушы, алдың ғ ы қ атарлы ә лемдік тә жірибеге жә небілім берудің жаң а технологиясына сү йенген, оларды ол нақ ты педагогикалық жағ дайларда диагностикалық мақ сатты рефлекция бойынша іске асырушы. Педагогтың ә леуметтік позициясы жалпы білім беру мектептеріндегі кө зқ арасынан, сенімнен жә не қ ұ ндылық тық бағ ыттары арқ ылы қ алыптасқ ан. Олардың негізінде кә сіби даярлау барысында педагогикалық кә сіпке оның мақ саты мен педагогикалық ә рекетіне деген мотивациялық -қ ұ ндылық тық қ арым-қ атынас қ ұ рылады.

Қ азіргі заманғ ы мұ ғ ілімнің алдында сыртқ ы ә серді жең уге қ абілетті, жә не ө зінің жеке стилінің арқ асында ә лемдік педагогикалық ғ ылым мен практиканы жеткізу ү шін оның нақ ты тә уелсіз жә не жауапты тұ лғ а екенін кө рсететін ғ ылыми болжамдарды жең у міндеті тұ р.

Педагогикалық қ ызмет шындығ ында «жалпылық сипатта». Ол «оқ ытушылық -оқ ушылық» феноменің нің онтологиялық сипатта екенімен тү сіндіріледі, оныз адамзаттың ө зінің ө мір сү руі, адамдық мә дениеттің дамуынң ө зі мү мкін емес. Қ андайда бір тіпті кү нделікті жұ мыстың ө зінде адамдық қ андайда бір ә рекетке, операцияларғ а, оны орындау ретіне, нә тижеге жетуге, оны жетілдіруге ү йрету керек. Қ андай болмасын ә рекетте жұ мыста оық татын адам мен оқ итын адам болады. Біріншісі соң ғ ыны оқ ытушы, педагог болады. Қ андай да болмасын басқ а адамммен қ арым-қ атынас жасайтын кә сіби істе педагогикалық аспект бар.

Бастауыш мектеп оқ ушыларын тә рбиелеу мен білім берудің жү йесін тиімді тіү рде іске асыру оқ ытушының жеке ұ лоғ асына тікелей қ атысты болады. Ол ең басы болап табылатын мынандай жекелік қ асиеттерге кө ң іл аударады.

Біріншіден, балаларды олдар қ андай болса солдай жақ сы кө ру. Тіл алмайтын, тіл алғ ыш, тү сінігі мол, тү сінігі аз, жалқ ау жә не жақ сы балалардың барлығ ын бірдей жақ сы кө ру керек. Балаларды жақ сы кө ру мен оларғ а деген қ айырымдылық кө зқ арас оларғ а қ атты сө з айтудан сақ тандырады, олардың ө здерін бағ алауын тө мендетпейді жә не жеке баланың жетістігіне ғ ана қ уанудан сақ тайды.

Екіншіден, балаларды тү сіне білу жә не олардың жағ ына шығ а білу, олардың жұ мысын мә селесн дұ рыс қ абылдап, тү сіне білу. Олардың кө зқ арастарын сыйлай білу. Балаларды тү сіну – оларды ө з билігімізге кө ндіру емес, олардың бү гінгі кү нгі ө міріне сү йене отырып олардың ертең гі ө міріне дә н себу. Баланың уайымын тү сіну, оның сезімін жә не талпынысын сезіну, бала ө зін тә рбиелеу барысында педагогпен жақ тас болса тә рбие де маң ызды болады.

Ү шіншіден, оптимист болу керек, тә рбие берудің кү шіне сену керек. Бұ л жерде оқ ытушы қ олын алдына салып баланың ө зінің тү сінігі оянғ анша тосып оыратын филантропикалық оптимизм туралы айтып отырғ ан жоқ пыз, оның санасын дамытуғ а кірісіп кету туралы айтып отырмын. Бұ л жерде педагог баланың ішкі сезімін танып сезініп – ол арқ ылы оны тә рбиелеу жолдарын іздеуді айтып отырмыз.

Тө ртіншіден, Оқ ытушының бойында барлық адамдарғ а ұ найтын жақ сы қ асиеттер болу керек, қ аталдық, байсалдылық, қ арапайымдылық, шынайылық, интелегенттік, сезімталдық жә не ө мірге қ ұ штарлық.

Осындай мұ ғ алім болуғ а талпыну ө те маң ызды. Ол – бала мен ө ткен ө мірдлің жә не қ азіргі заманғ ы ұ рпақ арасындағ ы рухани қ ұ ндылық ты жеткізуші. Осы қ ұ ндылық тар, білім, моральдық -эткалық норма балаларғ а таза кү йінде жеткізлмейді, ол мұ ғ алімнің жеке тұ лғ алық сипатында болады, оның бағ асымен жеткізіледі. Гуманды педагог балаларды білімге тарта отырып оларғ а ө зінің мінезін де береді, олардың алдында адамдық тың ү лігіс ретінде кө рінеді. Бала ү шін білім тек қ ана мұ ғ алім арқ ылы ғ ана беріледі, оның мұ ғ алімге деген махаббаты арқ ылы кө рінеді, ол арқ ылы білімге есік ашады, қ оғ амның моральдық қ ұ ндылық тарын иегереді. Бастауыш мектеп жасында бала ү шін ең ү лкен бедел ол –мұ ғ алім.

Кә сіби компонетті деп мұ ғ алімнің педагогикалық ә рекеті толығ ымен жоғ ары дең гейде жү ргізілетін жағ дайды айтуғ а болады, педагогикалық қ арым-қ атынас барысында мұ ғ алімнің жеке тұ лғ асы қ алыптасады, оның барысында оқ ушыларды оқ ыту мен білім берудің жоғ ары дең гейіне қ ол жеткізіледі.

Психологтар педагогтың субъектілігінің келесідей қ асиеттерін бө ліп қ арастырады:

1) психофизиологиялық (жеке) субъектінің қ асиеттері (задаткалар);

2) ептілік;

3) бағ ыттылық;

4) кә сіби-педагогикалық білім мен ептілік.

Жеке тұ лғ аның бағ ыттылығ ы – ол ә рекеттің, қ ылық тың, адамның барлық ө мір сү руі барысындағ ы барлық ә рекеттерінің мотивациялығ ы, оның негізі қ ажеттілік, қ оғ амдық талаптар т.б.

Педагогикалық бағ ыттылық —оқ ытушының оқ ушыларғ а деген қ ызығ ушылығ ы арқ ылы сипатталады, ә р тү рлі педагоикалық міндетті шешу барысындағ ы шығ армашылық тық кө зқ арас, ө зінің педагогикалық кә сібіне деген қ ызығ ушылығ ы, онымен айналысуғ а деген бейімділігі, кә сіби ө зін-ө зі тану дең гейі арқ ылы сипаталады. Ө зін-ө зі тану – мұ ғ алімнің педагогикалық ө зін-ө зі ұ стауын, оның формасын, ережесін танумен байланысты процесс; кейбір кә сіби эталлондарды тануы мен ө зін соларен қ атар ө зін-ө зі бағ алау арқ ылы қ атар қ юды сезінуі арқ ылы келетін процесс.

Педагогикалық бағ ыттылық тың тү рлері (Н.В. Кузьмин бойынша)

1) нақ ты педагогикалық;

2) атү сті педагогикалық;

3) жалғ ан педагогикалық.

Педагогикалық қ ызметтің басты мақ атына қ ол жеткізуге бағ ытталуы – жеке тұ лғ аның жан-жақ ты, гормонды тү рде дамуы гуманикалық болып табылады.

Педагогикалық қ ызмет гуманикалық бағ ытта болуы керек.Ол педагогтың барлық ә рекеттерінің жеке тұ лғ аның, баланың, оқ ушының, ү лкен адамның нақ ты қ ызығ ушылығ ына тә уелді екенін кө рсетеді. Педагог тек қ ана сауатын ашып қ ана қ оймай басқ а адамдарды да тә рбиелейтін ә рекеттер ұ йымдастыруы керек, жә не де ол қ оршағ ан ортамен адамның ө зінің ішкі қ ақ тығ ысы мен келіспеушілігін тудырмауы керек.

2. Жеке тұ лғ аның кә сіби маң ызды қ асиеттері.

Педагогикалық ә рекеттің тиімділігіне мұ ғ ілімнің жеке қ асиеттері маң зды болып табылады. Мұ ғ алмнің барлық жеке қ асиеттері кә сіби маң ызды болмақ. Жақ сы оқ ытушы – ең бірінші жақ сы адам: ұ қ ыпты, адал, қ айырымды, шыншыл т.б. Мұ ғ алімнің жеке тұ лғ асының кә сіби-маң ызды қ асиеттері кә сіби-педагогикалық қ ызметке кө п ә сер етеді ә не педагогтың жеке стилін кө рсетеді. Педагогтың негізгі педгогикалық қ асиетін кө рсететін қ асиетін атауғ а болады, олар кә сіби-маң ызды.

1) Доминантты педагоикалық қ ызметті тиімді іске асырудың мү мкін еместігін кө рсететін қ асиет:

- ә леуметті белсенділік- кә сіби-педагогикалық саладағ ы қ оғ амдық мә селелерді шешуге ә зірлік.

- мақ саттылық - ө зінің жеке қ асиеттерін алғ а қ ойылғ ан педагогикалық міндетті шешуге бағ ыттай білу.

Байсалдылық - қ андай да болмасын педагогикалы жағ даяттарда ө з қ ылығ ын бақ ылай білуі.

Оқ ушылармен жұ мыс істеуге тартылуы;

Экстремалды жағ дайларда саспау;

- тартымдылық - рухани бірлік, тартымдылық пен талғ ам;

- адалдық;

- ә ділдік;

- заманына сай болу- оқ ушылырдың мұ ғ ілімді ө з заманына сай екенін мойындауы;

- гумандылық;

- эрудиция;

- педагогикалық такт – жалпы адамзаттық норманы балалармен қ арым-қ атынас жасау нормаларын олардың жеке жә не жастық ерекшеліктерін сақ тау;

- толеранттылық – балалармен жұ мыс істеу барысындағ ы шыдамдылық;

- педагогикалық оптимизм.

2) Перифериялық қ асиеттер – қ ызметтің тиімділігіне шешуші ә сер етпейтін қ асиет.

Алайда оның жетістікке жетуіне ә сер етуші:

- қ айырымдылық;

- -ашық тық;

- қ алжың ды тү сіну;

- ә ртістік;

- кө регендік (ө мір тә жірибесінің болуы);

- сыртқ ы тартымдылық.

3) Педагогикалы ең бектің тиімділігін тө мендететін теріс қ ылық тар:

- бас июшілік («сү йіктіні» бө ліп қ арау немесе керсінше);

- байсалдылығ ының жоқ тығ ы – ө зінің психологиялық жағ дайын бақ ылай алмау;

- ө ш алушылық - оқ ушылармен есеп айырысу;

- ө зін жоғ ары ұ стау - ө зінің оқ ушылардан артық тығ ын кө сету;

- жігерсіздік- ұ мытшақ тық, жинақ тылығ ының болмауы.

4) Кә сіби-қ ол жетпеушілік қ асиеттер оқ ытушының кә сіби жарамсыздығ ына ә келіп соқ тырады

- жалпығ а қ ауіпті болып саналатын жаман қ ылық тарының кө птігі (арақ ішу, анаша шегу т.б.);

- адамдық тазалығ ының болмауы;

- қ ол жұ мсау;

- дө рекілік;

- принциптерінің болмауы;

- білім беру мен тә рбиелеу барысындағ ы компетенттігінің болмауы;

- жауапкершілігінің болмауы.

Сонымен қ азіргі заманғ ы педагогтың кә сіби маң ызды жеке қ асиеттерін білуі жә не оның кә сіби қ ызметі барысындағ ы рө лі ә рбір оқ ытушының ө з қ асиеттерін дамытуғ а тырысуына ә сер етеді, ол ең соң ында келіп балалармен оқ у-тә рбие беру жұ мыстарын сапалы жү ргізуге ә сер етеді.

3. Мұ ғ алімнің педагогикалық ептілігі

Педагогикалық ептілік оқ ытушының ә р тү рлі ә рекетерінің бірлігін кө рсетеді, олар педагоикалық ә рекеттермен қ атысты болады, оқ ытушының жеке-психологиялық ерккшеліктеріне ә сер етеді жә не де оның пә ндік-кә сіби жарамдығ ын кө рсетеді.

Негізгі дидактикалық жоспар бойынша барлық педагогикалық ептіліктер мына тү рлерге бө лінеді:

1) оқ ытушының білімін жеткізе білуі. Жаң а педагогикалық жағ даяттар барысында білім беру жә не тә рбие беру жолдарын табуы;

2) ә рбір педагоикалық жағ дайларда жаң аша шешімдер таба білу.

3) Педагогикалық білімнің жә не идеяның жаң а элементтерін қ ұ ра білу оларды нақ ты педагогикалық жағ дайда қ олдану.

Педагогикалық ептіліктер (А.К.Марков бойынша).

1.Топ. Психлолгиялық -педагоикалық ептілік:

а) педагоикалық жағ даятты басқ ара білу

- педагоикалық жағ даяттағ ы мә селені кө ре білу;

педагогикалық міндетті қ ою барысында оқ ушығ а бағ ытталу;

тү сініксіз жағ дайда оптималды педагоикалық шешім қ абылдай білу;

қ иын педагогикалық жағ даяттан абыроймен шығ а білу.

б) «Неге ү йету керек» Топтамасы.

- оқ у материалының мазмұ нымен жұ мыс істей білу (психологиялық -педогоикалық ә дебиеттің жаң алық тарынан хабардар болу);

- оқ у пә нінің негізгі ойларын бө ліп алу;

- оқ у пә нін жаң арту;

- ақ паратты педагогикалық интерпретацияғ а бейімділік (тү сіндіру), БАҚ тү сетін материалдардан;

- оқ ушылардың бойына жалпы білім беретін жә не арнайы ептіліктер мен дағ дыны қ алыптастыру;

- пә н аралық байланысты іске асыру,

в) «кімді оқ ыту керек» шағ ын топтамасы

- оқ ушыларды диагностирлей білу;

- оқ ушының ү лгерімі мен жеке қ асиеттерін айыра білу;

- оқ ушылардың мү мкін деген қ иындық тарын кө ре білу оларды жою шаралары;

- оқ у-тә рбие беру ұ мысын жоспарлау барысында оқ ушылардың мотивациясын ескеру;

- ү лгерімі нашар жә не ү лгерімі жоғ ары оқ ушылармен жұ мыс істей білу.

с) «қ алай оқ ыту керек» шағ ын топтамасы.

- білім беру мен тірбие берудің тә сілдерін мен формаларын таң дай білу;

- оқ ушы мен мұ ғ алімнің оғ ан жіберетін кү ші мен уақ ытын есепке алу;

- оқ ушыларғ а жеке жә не дифференциялы тү рде қ арауды қ олдану;

- педагогикалық міндетті шешудің бірнеше жолдарын таба білу;

- психологиялық -педагогикалық білімді жә не алдың ғ ы қ атарлы педагогикалық тә жірибені қ олдана білу;

- ө з ең бегінің нә тижесін диагностикалай білу;

-оқ ушылардың қ иындық тарын ө зінің қ ате себебінен таба білу.

2. Қ арым-қ атынас орната білу ептілігі топтамасы:

- қ арым-қ атынас жасауда ө зінің қ арым-қ атынас жасаушыың ішкі қ орын қ олдануын іске асыруы ү шін жә не қ арым-қ атынас барысында психологиялық дұ рыс жағ дай қ алыптастыру білу;

- басқ а адамның кө зқ арасы тү сіне білу;

- оның жеке басына қ ызығ ушылық кө рсету;

- ә сер етуді арттыратын кө здерді қ олдана білу (ә дістер риторикалар);

басшылық етудің демократиялық стилін кө п қ олдану;

оқ ушығ а алғ ысын білдіру жә не ө з қ ателігін мойындай білу.

4. Педагогтың жеке тұ лғ асының ө зін-ө зі кө рсету тобы..

- ө зінің педагогикалық ептілігін іске асыру жә не дамыту ептілігі;

- ө зінің эмоциялық жағ дайын басқ ара білу;

- шығ армашылық ізденісті іске асыра білу;

- ө зінің кә сіби дамуының перспективасын сезіну (ө зінің кү шті жақ тарын бекіте білу, жә не ә лсіз жақ тарын жоя білу).

5. Оқ ушының жекелік дамуын болжау, оны бағ алай білу. Тобы.

- оқ ушының білім сипатын анық тай білу (ә ркет ету жағ дайын, ө зін ө зі бақ ылауын, оқ ушығ а кө мек беру тү рін жә не оны қ орғ ау себебін білу т.б.).

- мұ ғ алімнің оқ ушының тә рбиелілігін жә не тә рбиеге кө нетіндігін анық тау;

- оқ ушының жеке тұ лғ а екенін кө ре білу;

- оқ ушының ә лсіз жақ тарын дамытуғ а жағ дай жасау.

4. Педагогикалық этика.

Педагогикалық ә рекетті іске асыру барысында оқ ытушы оқ ушының еке тұ оғ асына жан-жақ ты кө п факторлы тү рде ә сер етеді.Ол тә рбиеленушінің қ ұ ндылық тардың оларғ а деген кө зқ арасытың берілуі негізінде олардың ә леуметтік позициясын қ алыптастыруғ а ә сер етеді. Ө зін-ө зі ұ стау ү лгісіне ә сер етеді. Ол осындай ә сер барысында жә не пелагогтың педагогикалық ә сер етуін іске асыра алуының арқ асында олардың одан арғ ы ә рекеттестікері байланысты болады. Қ ызметтестік жә не баланың қ оршағ ан ортамен ө зара ә рекеті.

Баланың жеке тұ лғ асына ә сер ете отырып жә не балалармен ө зара ә рекеттесе отырып оқ ытушы ү немі баланың ішкі ә лемімен байланыс жасайды. Бұ л байланыс ө те жауапты жә не педагогтан кә сіби терең білім мен ептіліктен басқ а жалпы мә дениетті болуын, адамгершілігінің мол болуын талап етеді. Сондық тан мұ ғ алімге педагогикалық білім алу барсында негізгі кә сіби-педагогикалық этика негізін білу қ ажет.

Педагогикалық этиканың элементтері педагогикалық қ ызмет пайда болғ анннан бюастап бар. Педагогикалық этика талаптары мен оны бағ алаудың алғ ышарттары мақ ала тү рінде болды. Мә телдер мен жазылмағ ан нормалар мен ережелер тү рінде болды Одан кейін педагоикалық процесттің адамгершліктік аспектілері педагогикалық ә дебиеттерден кө рініс тапты.

Спарта. Балалармен қ арым-қ аынас барысындағ ы қ атулық пен қ аталдық - қ ұ лдармен қ атаң қ арым-қ атынас жасайтын ө жет адамдар тә рбиелеу. Тә рбие беру барысында адамгершіліктік қ арым-қ атынас жасауғ а М.Монтень, Я.А. Коменский,.Ж.Ж. Руссо, К.Гелвецкий, Д.Дидро, И. Песталоцци т.б. ататы ойшылдар В.Г. Белинский, К, Д. Ушинский, Л.Н.Толстой, А.С.Макаренко, Ш.А.Амонашвили т.б. кө п кө ң іл бө лді.

Педагогикалық этика – ол жалпы этиканың қ ұ рамды бө лігі, ол философияның ең бір кө не саласы, ол адамдардың ө міріндегі адамгершіліктік мә селені зерттейді, қ айырымдылық пен қ аталдық қ а анық тама береді, адам аралық қ арым-қ атынстар мә селесін зерттейді осы қ арым –қ атынастардың нормаларын мен ережелерін қ алыптастырады.

Педагогикалық этиканың негізгі категориялары:

Педагогикалық адалдық – ол моралдық сана тү сінігі. Ол педагогикалқ қ ызмет барысындағ ы адамдық ө зара қ арым-қ атынасты реттейді. Ол педагогикалық процестегі барлық қ атысушылардың ө зара қ арым-қ атынасын олардың ережелері мен міндеттерн қ амтиды.

Кә сіби педагогикалық парыз – ол ә рбір оқ ушының педагогикалық процеске қ атысушының адамдық қ асиеттерін мү лтіксіз қ ұ рметтеуге бағ ыттау. Тә рбиеленушінің қ ұ рметтелуін жә не оғ ан деген талаптың бірлігін іске асыруды нақ тылайды.

Кә сіби ә ділдік адамғ а ө зі барлқ педагоикалық процеске қ атысушылар тарапынан жең іп алғ ан сыйын кө рсетудің нормативтік талаптарын кө рсетеді.

Мұ ғ алімнің кә сіби ақ ыл-ойы- ол ө зінің парызын ө з оқ ушыларының қ оғ ам алдындағ ы алдындаы жауапкершілігін субъективті тү рде сезінуі.

Педагоикалық этиканың мақ саты тұ тас жү йе ретіндегі оқ ытушының жеке тұ лғ асының адамгершіліктік мә дениетін қ алыптастыру. Оғ ан этикалық ойлау, сезім мә дениеті, ойын, білімін, сезімін іске асыру барысындағ ы моральдық тә жірибесінің ө зін-ө зі ұ стау мә дениетін оларды кү нделікті нормағ а айналдырудағ ы ә рекеттерін кө рсетеді.

Сонымен, педагогикалық такт – ол оқ ытушының ө зін-ө зі ұ стаудағ ы жекелеген фактілері емес оның оқ ытушының адамгершілігінің бар екенін жә не қ айырымды екенін білуіндегі ө зндік стилі.

Негізгі ә дебиет: 2, 7, 8, 11

Қ осымша ә дебиет: 2, 6, 7, 8.

Сұ рақ тар:

1. Мұ ғ алімнің жеке тұ лғ асының бағ ыты қ андай?
2. Жеке тұ лғ аның кә сіби маң ызды қ асиеттері қ андай?
3. Мұ ғ алімнің педагогикалық ептілігі дегенді қ алай?

№18-дә ріс