Тақырып: Мұғалімнің кәсіби өзін-өзі тәрбиелеуі.

1. Кә сіби ө зін-ө зі тә рбиелеудің негізі.

2. Ө зін ө зі бағ алауды қ алыптастыру.

3. Ө зін-ө зі тә рбиелеуді ынталандырушы факторлар.

1. Кә сіби ө зін-ө зі тә рбиелеудің негізі.

Ө зін-ө зі тә рбиелеу жә не кә сіби ө зін-ө зі жетілдіру жұ мысына кіріспес бұ рын бастаушы мұ ғ алім ең алдымен ө з жұ мысының қ андай бір мерзіміне сараптамасы болуы керек, оның дұ рыс бағ алануына жә не ө з жұ мысын одан ә рі жетілдіруге деген жетекшісінің ұ сынысы болуы керек.

Ө зінің ә рекетінің қ орытындысын сараптай отырып мұ ғ алім рефлекция жасайды онсыз білім беру процесінің заң дылығ ын тү сіну мү мкін емес, педагогикалық шеберлікке бастайтын қ озғ алыс жоқ.

Кә сіби ө зін-ө зі дамытудың бастапқ ы компаненті ө здігінен білімін кө теру болып табылады, біз бұ л жерде «мақ сатты тү рдегі жалпы адамдық қ ұ ндылық тарды ә дістемелік жә не арнайы білім арқ ылы, кә сіби ептілігі мен дағ дысы арқ ылы игеру бойынша педагогтың танымдылық ә рекеті».

«Орыс оқ ытушыларының оқ ыушысы» деген атақ алғ ан К.Д. Ушинский оқ ытушы оқ у барысында ғ ана ө мір сү реді деп санағ ан, қ азіргі кезең гі белгілі ғ алымдардың бірі Д.С. Лихачев жастарғ а «Ү немі оқ у керек. Барлық ірі ғ алымдар тек қ ана біреуді оқ ытып қ ойғ ан жоқ ө здері де оқ ыды. Оқ уды тоқ татқ ан кү ні – оқ ыта да алмайсың. Себебі білім ү немі ө сіп жетіліп отырады» деген.

Ө зін-ө зі жетілдіру білімі мен тә жірибесі ө зін-ө зі тә рбиелеудің алғ ышарттарын қ ұ райды, ол ө з кә сіби жекелігін дамытудағ ы ү ш бағ ытын мең зейді:

А) ө зінің жеке-қ айталанбайтын ерекшелігін педагогикалық ә рекеттер талаптарына бағ ыттау;

Б) кә сіби компетенттігін ү немі арттырып отыру;

В) жеке тұ лғ аның ә леуметтік-адамгершіліктік басқ а да қ асиеттерін ү немі арттырып отыру.

Кә сіби ө зін-ө зі тә рбиелеу, ол басқ а да ә рекеттер сияқ ты ө зінің негізгі кү рделі жү йесі, мотивтері, белсенділік мотивтері бар. Ә детте мұ ғ алімдердің ө зін-ө зі тә рбиелеудің қ озғ аушы кү ші мен кө зі жетілуге деген қ ажеттелік арқ ылы тү сіндіріледі. Алайда бұ л қ ажеттілік қ ажеттілік арқ ылы талаптар арасындағ ы қ арсылық ты шешуді қ ұ рамайды. Оқ ытушығ а ұ сынылатын Талаптар «ө зін ө зі ынталандырады немесе оқ ытушыны осы қ арама-қ айшылық ты шешетін қ андайда блмасын ә рекеттті олдануғ а итермелейді».

Кә сіби ө зін-ө зі тә рбиелеу негізінде оқ ытушының ә рекеті негізіндегі сияқ ты мақ сат пен мотив арасында қ арама-қ айшылық туындап отыр. Мотивтің мақ сатқ а қ ара жылжуын қ амтамасыз ету - ө зін-ө зі тә рбиелеуге деген нақ ты қ ажеттілік деген сө з.Оқ ытушының ө зн-ө зі тә рбиелеуге деген қ ажеттілгі одан ә рі жеке белсенділгі арқ ылы кө рініп отырады (сенімі; парызын сезіну, жауапкершілік, кә сіби адалдық, дұ рыс бағ алай білу т.б.).

2. Ө зін-ө зі бағ алауды қ алыптастыру.

Ғ ылым ө зін-ө зі бағ алаудың екі тә сілін кө рсетеді. Біріншісі ө зінің қ ызығ ушылығ ын қ ол жеткен нітижеге жатқ ызу, екіншісі - ә леуметтік салстыру, қ оршағ ан ортаның ө зі туралы ойын ә леуметтік тү рде салыстыру. Осы тә сілдрді қ олдану барысында ү немі адекватты ө зін-ө зі бағ алау туындай бермейді. Аздағ ан ү йреніп қ алушылық ө зн-ө зі жоғ ары дең гейде бағ алауғ а ә келіп соғ уы мү мкін тек қ ана алдына жоғ ары міндеттер қ оятын тә рбиешілер ғ ана қ иындық тарғ а жолығ ады.Шығ армашылық пен жұ мыс істейтін оқ ытушыны қ анағ аттандыра алмайды.

Ө зін-ө зі бағ алаудың негізгі тә сілі (оның ішінде болашақ) - ө з нә тижелерін жеке тұ лғ а идеялымен, тә рбиеші-оқ ытушының ә рекетімен салыстыру осындай жұ мыстар алғ ашқ ы курстан басталуы керек. Кә сіби идеялды қ алыптастырудың ең қ арапайым жә не сенімді тә сілі ол - ә леуметтік ә дебиеттерді ө з бетімен оқ у, атақ ты педагогтар ө мірімен ө з идеялын табу мақ сатында танысу. Бұ л оны ө зін-ө зі тә рбиелеуге деген жағ дайдың тиімді тү рі. Осы бағ ытта еліктеуге тұ рарлық ерік жігері мол адамның идеялы тиімді рө л атақ арады.

Ө зін-ө зі дұ рыс бағ алау мен дұ рыс есеп беруге жеке кү нделік жү ргізу де жатады, бұ л жерде ө зін-ө зі тә рбиелейтін субъект ө з ептіліктерінің дамуын қ адағ алай алады.

3. Ө зін-ө зі тә рбиелеуді ынталандырушы факторлары.

Ө зін-ө зі тә рбиелеуге ынталандыратын сыртқ ы факторларғ а педагогикалық ұ жым, мекепті басқ ару стилі мен бос уақ ыт факторы жатады.

Кә сіби ө зін-ө зі тә рбиелеу прцесі мү лдем жеке тү рде. Алайда одан ү ш ө зара байланысты дең гейді таң дап алуғ а болады.;

· ө зін-ө зі ану;

· Ө зін-ө зі жоспарлау;

· ө зара ә рекет ету.

Кә сіби ө зін-ө зі тану еріктік дамуды мең зейді, эмоционалдық саланы, темперамент пен мінезді, танымдылық прцестерінің ерекшеліктерін мең зейді (қ абылдау, тү сінік, қ иялдау, ойлау), сө йлеуді, жә не адам қ асиеті ретіндегі кө ң іл қ оюды мең зейді.

Жеке тұ лғ аның дамуындағ ы ө зін-ө зі жоспарлау процесі ө зінің ө зіндік жекелігін жетілдіруі туралы болжамын іске асыру.

Ө зін-ө зі тә рбиелеудің жоспарын қ ұ руғ а ә детте «ө мір ережесі» жү йесі алғ ышарт болады, ол ақ ырындап жеке тұ лғ аның ө зін ұ стауы мен ә рекетінің приниптерін айналады. Мысалы ешқ ашан ешқ айда кешігіп бармау; ешкімге «иә» немесе «жоқ» деген сө збен жауап бермеу – жауап берудің басқ а формаларын іздеу; ешкімге кө мек беруден бас тартпау т.б.

Ө зін-ө зі тә рбиелеудің бағ дарламасымен қ оса ө зін тү зету бойынша жоспар қ ұ ру жұ мысын да атап айтуғ а болады: ұ зақ мерзімге арналғ ан максимум-жопар жә не қ ысқ а мерзімге арналғ ан минимум-жомпар (бір кү нге, бір жұ ма неесе бір айғ а).

Ө зін-ө зі тә рбиелеу жұ мысын енді ғ ана бастағ ан тә жірибесі жоқ адамдарғ а неғ ұ рлым қ арапайым жоспар ұ сынылады ол ү ш тараудан тұ рады: ө зін-ө зі тану жә не ө з білімін кө теру; жоғ ары оқ у орнының оқ у материалдарын игеріп алу; ө зін-ө зі тә рбиелеу.

Ө зін-ө зі тә рбиелеу жұ мысының мақ сатын дұ рыс қ ою ү шін ө зінің ә лсіз жә не кү шті жақ тарын білу керек яғ ни ө зін-ө зі толық тану керек. Ө зін-ө зі танудың маң ызды ә дістерінің бірі - ө зінің дұ рыс жә не теріс тә жірибесін сараптау. «қ иындық тар қ ателіктерінің тө лі» тә жірибесі –ең дұ рыс оқ ытушы, ү йретуші, ол қ ымбатқ а тү седі алайда, ө зінен сабақ алады. Екінші ә дісі ө зің ді таны- ө зің ді басқ амен салыстыр.

Ө зара ә сер етудің жолдары мен қ ұ ралдары ә р тү рлі. Ө зіндік ерекшеліктерін жә не нақ ты жағ дайды есепке ала отырып ә р адам оның оптималды бірлігін қ абылдайды. Релаксация – тыныштық тың жалпы жағ дайы, қ атты уайымнан кейінгі немесе дене ең бегінен кейінгі тыншу болмақ.

Ө зін-ө зі тану қ ұ ралдарының қ атарына ө зінің психикалық жағ дайын игеру де жатады, яғ ни ө зін -ө зі реттей білу. Оғ ан ә р тү рлі тә сілдер, ө зінің кө ң ілін басқ ағ а аудару, ө зін-ө зі тыншыту мен бұ лшық еттерін босату (релаксация), сондай-ақ ө зін-ө зі сендіру, ө зіне бұ йрық беру, ө зін бақ ылау мен ө зін сендірулер т.б. жатады.

Интергалды ептілікті жетік мең геру жә не педагогикалық тұ рғ ыда ойлау мен ә рекет ету байқ ағ ыштық ты, алдын-ала кө ре білуді жә не ө з ә рекетін жә не тә рбиеленушілердің ә рекетін шығ армашылық ты тү рде жобалау мен дамытуғ а бағ ытталғ ан арнайы жаттығ уларсыз мү кін болмайды.

Соң ғ ы кездері педагогакалық ғ ылымда студентті мектепте жұ мыс істтеуге жә не басқ а да білім беру мекемелерінде жұ мыс істеуге дайындаудың жекелік-бағ ытталғ ан технологиялары жасалып жатыр.

Осындай кә сіби тү рде толық судың авторлық бағ дарламаның жалпы тү рінде мұ ғ алімнің болашағ ы былай ұ сынылады:

1. Жоғ ар оқ у орындарының пә ндерін игеру: а) міндетті; б) таң дау бойынша; в) ақ ылы – жалпы университеттік жә не профилді.

2. Одан ә рі олардың авторлық бағ дарламаларын жекелендіру мақ сатында біліктілік сипатталудың негізгі тарауларымен танысу.

3. Ө зінің кә сіби маң ызды жекелік қ асиеттерін (КМЖҚ) тестілеу жә не кемшілігі бар жерлерін толық тыруды белгілеп қ ою.

4. Жеке қ асиетерінің ішіндегі кемшілікті жерлерін жоюды жә не оны сараптауды белгілеп қ ою.

5. Ө інің кә сіби ө міріне жекелікті тү рде талаптар қ ою: денсаулығ ына, интелектуалды ө суіне т.б.

6. Атақ ты мұ ғ алімдердің жаң ашылдық тә жірибесін зерттеу, оны ө зінің болашақ жұ мысында қ олдану жолдарын ескеру.

7. Авторлық бағ дарламаның басқ а да тараулары.

Педагогикалық қ ызметкерлердің негізгі талаптары тіркелген негізгі нормативтік қ ұ жаттарғ а, оның ішінде оқ ытушыларғ а да қ атысты, маманның біліктілігін сипаттау болмақ.

Мұ ғ алімнің біліктілігін саралауды кө рсетеміз. Мұ ғ алімнің лауазымдық міндетіне мыналар кіреді:

· ө з пә ні бойынша оқ ытушыларғ а білім беруді жоғ ары ғ ылыми жә не ә дістемелік дең гейде жү ргізу

· алғ ан білімін тә жірибе тү рінде қ олдануда ептіліктер мен дағ дыны қ олдануды қ алыптастырып отыру;

· оқ ушының ө зіндік жұ мысын ұ йымдастыру жә не оны бақ ылап отыру;

· тиісті пә н бойынша оқ у материалын жоспарлау оқ у бағ дарламасын орындауды қ амтамасыз ету;

· ә дістемелік жұ мыстарғ а қ атысу;

· оқ ушыларды тә рбиелеу, сыныптан тыс тә рбие жұ мыстарын жү ргізу;

· оқ ушылардың ү лгрімін сараптау, олардың оқ а пә нін қ адағ алауын қ амтамасыз етіп отыру;

· оқ ушылардың жекелік қ асиеттерін зерттеу, ондай жұ мыстарғ а ата-аналарын қ атыстыру;

· оқ у қ ұ ралдарын тасу барысында қ ауіпсіздік талаптарын жә не ө ндірістік санитария талаптарын сақ тауды қ адағ алау.

Біліктілік талаптарын сә йкес мұ ғ алім мыналарды білуі керек:

· ө з пә нін, оның мазмұ нын жә не тә жірибе тү рінде қ олданылуын білуі керек;

· білім беру жү йесндегі ө з пә нінінң алатын орнын жә не оқ ушылардың ғ ылыми танымын қ алыптастыруы; педагогика мен педагогикалық психологияны;

· оқ ушыларды оқ ытудың формалары мен ә дістерін;

· ең бек заң намасының негізін.

Оқ ытушының біліктілігі талаптарының ең маң ыздысы жоғ ары жә не орта кә сіби-педагогикалық білімінің болуы.

Біліктілік сипаттаманы Қ азақ стан Республикасының Білім жә не ғ ылым министрлігі бекітеді жә не ол педагогикалық жоғ ары оқ у орындары мен педагогикалық колледждердің мазмұ нының негізі болып табылады.

Осы кө рсетілген ережелерге сә йкес студент ө зінің жеке авторлық бағ дарламасын жасайды, оғ ан ө зінің кә сіптік қ алыптасуы барысындағ ы ө зінің тү зетулерін енгізеді.

Студенттердің ө зін-ө зі тә рбиелеуі мен ерік жігеріне жә не мінезіне, ә деттеріне жә не ақ ыл ойының тә рбиесіне ерекше кө ң іл бө ліну керек. Психология мен басқ а да ғ ылымдардың бү гінгі кү нгі жетістіктері осы жұ мыстарды жоғ ары біліктілікпен қ ұ руғ а мү мкіндік береді.

Біз болашақ мұ ғ алмдердің ө здерінің педагогикалық кә сібиліктерін қ алыптастырудағ ы ө здігінен білім алу мен ө зін-ө зі тә рбиелеу жү ргізудегі жұ мыстарының кейбір мә селелеріне ғ ана тоқ талып ө ттік. Олар студенттерге ө здері туралы ойлануғ а, ө зінің педагогикалық білімі туралы ойлануғ а оны тә жірибеге айналдырудағ ы нақ ты варианттарды ескеруге мү мкіндік береді.

Негізгі ә дебиеттер: 3, 4, 11, 12.

Қ осымша ә дебиеттер: 2, 3, 5.

Сұ рақ тар:

1. Кә сіби ө зін-ө зі тә рбиелеудің негізі дегенде қ алай тү сінесің?
2. Ө зін-ө зі тә рбиелеуді ынталандырушы факторлар қ андай?

№20-дә ріс