Тақырып. Жаппай саяси қуғын-сүргін.

1. Кең ес мемлекетінде жазалау саясатының қ алыптасып дамуы.

2. Басқ а ұ лт ө кілдерінің қ азақ жерлеріне депортациялануы.

3. Ү лкен террордың басталуы. 1937-1938 жж. жаппай қ уғ ын-сү ргін.

ХХ ғ. 20-30 жылдарында зорлық -зомбылық негізінен алынғ ан саяси ү стемдік жү йесі қ алаптаса бастады. Ол бү кіл қ оғ амды, оның экономикасын, ә леуметтік, мә дени, идеологиялық, рухани ө мірін тіпті тұ рмыс-тіршілігіне дейін ө з уысында ұ сытап тұ руғ а ұ мтылды. Қ оғ амдық ө мірді бұ лайша ұ йымдастыру тікелей террор жү ргізу арқ ылы жү зеге асырылды. Ә леуметтік экономикалық қ атынастарғ а ү стемдік етуші жә не бағ ыттаушы кү ш-саясат болып табылды.

Кең естік кезең дегі «ауытқ ушылық қ а» айыптау науқ андарының 20-шы жылдардың басындағ ы «ұ лтшылдар», «пантү рікшілдер», «басымашылар идеологитары», «рысқ ұ ловшылдық», сталиндік ә кімшіл-ә міршіл жү йе қ алыптаса бастағ ан 20-шы жылдардың соң ы жә не 30 жылдар басындағ ы «ұ лтшылдық қ а», «жікшілдікке», «оң шыл ағ ымғ а», «мең едешевшілдікке», жә не басқ а «шылдық тарғ а» айыптау науқ андары, 30-шы жылдың екінші жартысы, яғ ни сталиндік жү йенің орнық қ ан дә уіріндегі «ү лкен террор» дә уірі, 40-шы жылдың соң ы 50-шы жылдардың «космополит-гастролерлер», «халық қ а қ арсы формалистік бағ ытты жасаушылар», «бекмахановшылдық» науқ андарына ұ ласып 80-жылдардың екінші жартысындағ ы «ұ лтшылдық қ а» айыптау науқ андарымен аяқ талды.

ХХ ғ. 20-30 жылдарындағ ы қ аулы-қ арарларында, осы кезең де шығ ып тұ рғ ан мерзімді баспасө з беттерінде кө п кездесетін «шылдық тарда» қ азақ зиялыларына қ арсы жү ргізіп жатқ ан партиялық саясат науқ аны И.Сталин ық палының бү кіл елге ене бастауы, ұ лттық зиялыларғ а қ арсы саяси кү рестің бастауының нақ ты кө рінісі болып табылды.

Тоталитарлық жү йенің депотациялау саясатына алғ ашқ ы болып іліккен қ иыр шығ ыстағ ы кә рістер болды. Оның себебі Қ иыр Шығ ыс ө лкесіне жапон шпионажының еніп кетпеуіне жол бермеу еді. Кә ріс халқ ының неғ ұ рлым алдың ғ ы қ атарлы ө кілдері 1935-1936 жылдары Қ азақ станғ а кү шпен, ә кімшілдік-ә міршілдік ә діс-тә сілдермен қ оны аудартылды. 1937 жылы 21 тамызда КСРО Халкомы мен БК(б)П Орталық Комитетінің «Корей халқ ын Қ иыр Шығ ыс ө лкесінің шекаралық аудандарынан кө шіру туралы» қ аулысы шық ты.

Қ азақ қ оғ амында ХІХ ғ. соң ы мен ХХ ғ. алғ ашқ ы жартысында полиэтникалық қ ұ рылым қ алыптасты. 1930 жылдардың соң ындағ ы кү штеп қ ө оныстандыру саясаты де жергілікті халық тың демографиялық ахуалына ық пал етті. Қ азақ тар саны миграция есебінен кө ршілес республикалар да ө скені байқ алды.Ұ лт мү ддесі алдындағ ы парызды партиялық міндет пен қ ызметтен биік ұ станғ ан ұ лттық интеллигенцияның ұ станғ ан позициясы осы кезең де «сә дуақ асовшылдық», «қ ожановшылдық», «мең дешевшілдік» деген тә різді Голощекин ойлап шығ арғ ан кө птеген «шылдық тар» арқ ылы талқ ығ а тү сіп, соң ы қ уғ ын-сү ргінге ұ ласты. 1920-1953 жылдар саяси қ уғ ындалғ андар саны 110 мың адам, Қ азақ стандағ ы 80-нен аса ұ лт ө кілдері қ уғ ын-сү ргінге ұ шырады. Халық қ а қ арсы жасалғ ан басқ а да қ ылмыстардың басқ а да айғ ақ тарын келтірсек: қ азақ тардың 42 пайызы аштық тан қ ырылып, млн-нан астам адам жер ауғ ан. Ал біздің елге 1 млн 209 адам еріксіз кө шіріліп ә келінді. Осының барлығ ының нә тижесінде қ азақ тар туғ ан жерінде аз ұ лтқ а айналды.

Халқ ымыздың перзенттері Ә лихан Бө кейхановтың, А. Байтұ рсыновтың, М.Жұ мабаевтың, С.Сейфуллиннің, Х. жә не Ж.Досмұ хамедовтердің, О.Жандосовтың, Б.Майлиннің, Т.Рысқ ұ ловтың жә не басқ а да сан мың дағ ан азаматтардың ө мірі дә л осы оспадар саясат жү ргізілген жылдары қ иылды.