Тақырып. Қазақстан сталинизмнің дағдарысы жылдарында

1. Сталиннің ө лімі. Партияның ХХ съезі.

2. Қ азақ стан ХХ ғ. 50-жылдарының екінші жартысы мен 60-жылдарында: экономика, ә леуметтік жағ дай.

Кең ес елінде 20-жылдардың ортасында орнық қ ан ә кімшіл-ә міршіл жү йе 30-40 жә не 50-жылдардың бас кезінде ө зінің шырқ ау шың ына шық ты. Соғ ыстан кейінгі жылдары қ оғ амда ө згеріс жасау қ ажеттігі туралы пікір пісіп-жетіліп келе жатқ ан еді. Ә кімшілік жү йе партия бағ ытынан басқ адай ойлаушылармен ү немі кұ рес жү ргізіп келгендеітен, «Қ оғ амда ө згеріс жасау» қ ажеттігі жө ніндегі ой-пікірде ә р тү рлі шаралар арқ ылы тұ ншық тырылды. Сталиннің орнына 1953 жылығ ы қ ыркү йек пленумында СОКП Орталық Комитетінің бірінші хатшысы болып Н.С.Хрущев сайланды.

1956 жылы 14 ақ пандағ ы КОКП-ның ХХ съезіне (Мә скеу) 55 «бауырлас партиялардан» 1436 делегат қ атысты. Съезде Хрущевтің атақ ты «қ ұ пия баяндамасы» тың далды. Баяндама жабық есік жағ дайында тек кеестік делегаттар алдында жасалып, И.Сталиннің жеке басына табынушылық ты жою туралы ө зекті мә селені қ арауғ а ұ ласты. КОКП Орталық Комитетінің Бірінші хатшысы Н.С.Хрущев бастағ ан коммунистер партиясы И.В.Сталиннің жеке басына табынушылық тың шығ у себептеріне, мә ні мен кө ріністеріне жә не оның салдарына талдау жасауғ а тырысты.

1956 жылдың 30 маусымында СОКП ОРталық Комитетінің «Жеке адамғ а табынушылық ты жә не оның зардаптарын жою туралы» қ аулы қ абылдады. Хрущевтің билік қ ұ рғ ан 1953-1964 жылдары Қ азақ стан тарихына да ө зіндік ө згерістер ә келді. Н.С.Хрущев билік басына келісімен Қ азқ астандық партия белсенділерін шақ ырып ауыл шаруашылығ ы мә селелері тө ң ірегінде кең есті. Ол ең алдымен республикада тың жә не тың айғ ан жерлерді игеру, ауыл шаруашылығ ын онан ә рі ө рістету жө нінде шаралар белгілеуді жә не КОКП ОРталық Комитетіне тапсыруда ұ сынды. Қ азақ стан Компартиясы ОРталық Комитеті мен Қ азақ КСР Минситрлер Н.С.Хрущев ұ сынғ ан бағ дарламаны талқ ылады. СОКП ОК-нің 1954 жылғ ы ақ пан – наурыз пленумының «Елде астық ө ндіруді онан ә рі арттыру мен тың жә не тың айғ ан жерлерді игеру туралы» қ аулысы шық ты. Тың жерлерді игеру қ арсаң ында кадрлар ө згертілді. Қ азақ стан Компаритиясының Ү ІІ съезінде Ж.Шаяхметовтың орнына Қ азақ стан Компаритясының бірінші хатшысы болып П.К.Пономаренко, хатшысы болып Л.Н.Брежнев сайланды. Қ азақ стан тың ын игеруге бү кіл кең ес халқ ы жұ мылдырылды. 1954-1956 жылдары 600 мың нан аса механизатор т.б. ауыл шаруашылығ ы мамандары, партия-кең ес қ ызметкерлері келді. Тың жә не тың айғ ан жерлерді игерудегі табысы ү шін Қ азақ стан 1956 жылы Ленин орденімен марапатталды. 1958 жылы астық ө ндірудегі табыстары ү шін осы жоғ ары белгімен Батыс Қ азақ стан, Целиноград, Павлодар, Кө кшетау жә не Қ арағ анды облыстары марапатталды. КОКП ХХІ съезі (1959 ж.) Кең стер Одағ ында социализм толық та тү пкілікті жең генін жариялады.

Н.Хрущев 1961 жылы наурыз айында Қ азақ станда екі апта болды. Осы сапарда ол Ақ мола қ аласының тарихи атауын «Целиноград» деп ө згертті. Ол Қ азақ станды Ресейдің бір бө лшегі деп санап, ө зі билік қ ұ рып тұ рғ ан жылдары алты басшыны ауыстырды. Олар: П.К.Пономаренко (1954-1955 жж.), Л.Брежнев (1955-1956 жж.), И.Д.Яковлев (1956-1957 жж.) Н.И.Беляев (1957-1960 жж.), Д.Қ онаев (1960-1962 жж.), И.Юсупов (1962-1964 жж.). Шын мә нінде Н.Хрущев Кең естер Одағ ында орнағ ан тоталитарлық жү йеден тү пкілікті бас тартуды мақ сат еткен емес.

Қ азақ ауылдарының қ ұ лдырауы, қ азақ мектептерінің жабылуы, жердің эрозияғ а ұ шырауы, Семей жерінің ядролық жарылыстар жасайтын сынақ аймағ ына айналуы жә не оның халық денсаулығ ына кері ә сері, ұ лтаралық қ атынастардағ ы шиеленіс осы жылдары орын алды.