Намаздың сыртқы парыздары

1. Кіші дә ретсіздіктен жә не ү лкен дә ретсіздіктен тазару. Дә ретсіздіктен тазару дә ретпен, ғ ұ сылмен жә не таяммуммен жасалады. Аллаһ тағ ала Қ ұ ран Кә рімде айтады:

﴿ ي َ ا أ َ ي ّ ُ ه َ ا ا ل ّ َ ذ ِ ي ن َ آ م َ ن ُ و ا ْ إ ِ ذ َ ا ق ُ م ْ ت ُ م ْ إ ِ ل َ ى ا ل ص ّ َ ل ا ة ِ ف ا غ ْ س ِ ل ُ و ا ْ و ُ ج ُ و ه َ ك ُ م ْ و َ أ َ ي ْ د ِ ي َ ك ُ م ْ إ ِ ل َ ى ا ل ْ م َ ر َ ا ف ِ ق ِ و َ ا م ْ س َ ح ُ و ا ْ ب ِ ر ُ ؤ ُ و س ِ ك ُ م ْ و َ أ َ ر ْ ج ُ ل َ ك ُ م ْ إ ِ ل َ ى ا ل ْ ك َ ع ْ ب َ ي ن ِ ﴾

«Ей иман келтіргендер! Намазғ а тұ рар кездерің де беттерің ді жә не қ олдарың ды шынтақ тарғ а дейін жуың дар. Бастарың а мә сх жасап, аяқ тарың ды тобық тарғ а дейін (жуың дар)!» ^[51].

Ибн Омар, Аллаһ тағ ала оғ ан разы болсын, Аллаһ тың елшісінің (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) былай дегенін естіді:

(ل ا ت ُ ق ب ل ص ل ا ة ب غ ي ر ط ه و ر)

«Тазалық сыз намаз қ абыл етілмейді» ^[52]. Бұ л хадистегі «тазалық сыз» сө зі «дә ретсіз» деген мағ ына береді.

Намаз соң ында жел шық са, намаз бұ зылады ма? Пайғ амбарымыз (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) былай деді:

(إ ذ ا ف س ا أ ح د ك م ف ي ا ل ص ل ا ة ف ل ي ن ص ر ف و ل ي ت و ض أ و ل ي ع د ص ل ا ت ه)

«Намаз кезінде жел шығ арғ ан кісі барып, дә рет алсын жә не намазын қ айта оқ ысын» ^[53]. Бұ л хадистің негізінде мә лики, шафиғ и жә не ханбали мә зһ абінда намаз соң ында жел шығ арғ ан кісінің намазы бірден бұ зылады. Ал ханафи мә зһ абінда бірден бұ зылмайды. Алайда, жел шық қ ан соң намаздың бір ішкі парызы атқ арылатындай уақ ыт ө тсе, намаз бұ зылады. Мысалы, намаздың соң ғ ы отырысында отырғ ан кісіден жел шық са, намазын аяқ тауына болады. Ал тө ртінші рә катті бастағ анда жел шық са, бір ішкі парыздың уақ ыты ө тетін болғ андық тан, намазы бұ зылады.

Намаз кезінде ү зір пайда болса, мысалы, мұ рын қ анаса, намазы бұ зылмайды. Дә ретін алып келгенде намазын ү зген жерінен жалғ астыруына болады, ә рине, егер ө зімен де, ешкіммен де сө йлеспесе. Қ аласа, намазды қ айта бастауына болады.

2. Киімнің, дененің, орынның нә жістің барлық тү рінен таза болуы. Қ ұ раннан дә лел:

﴿ و َ ث ِ ي َ ا ب َ ك َ ف َ ط َ ه ّ ِ ر ْ ﴾

«Жә не киімің ді тазала!» ^[54].

Ибн Аббастан, Аллаһ тағ ала оғ ан разы болсын, Аллаһ тың елшісі (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) екі қ абірдің қ асынан ө тіп былай деді:

(إ ن ه م ا ل ي ع ذ ب ا ن ، و م ا ي ع ذ ب ا ن ف ي ك ب ي ر ، أ م ا أ ح د ه م ا ف ك ا ن ل ا ي س ت ت ر م ن ا ل ب و ل ، و أ م ا ا ل آ خ ر ف ك ا ن ي م ش ي ب ا ل ن م ي م ة)

«Расында, бұ л екеуі қ абірлерінде азап шегуде жә не ү лкен кү нә ү шін емес. Біреуі зә рінен сақ танбайтын, ал екіншісі ө сек таситын» ^[55].

Орынның тазалығ ы деп, намаз оқ ылатын жердің нә жістен таза болуы айтылады. Орынның кө леміне сә жде орындары кіреді. Олар: маң дай мен мұ рын, екі табан, екі тізе, екі алақ ан тиетін жер. Ә бу Һ урайра, Аллаһ тағ ала оғ ан разы болсын, былай деді: Бір кісі білместіктен мешіт аумағ ында дә рет сындырады. Мұ ны кө рген мұ сылмандар оны қ атаң сынғ а алады. Пайғ амбар (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) оларғ а былай дейді:

(د ع و ه و ه َ ر ِ ي ق و ا ع ل ى ب و ل ه س َ ج ْ ل ا ً م ن م ا ء ، أ و ذ َ ن و ب ا ً م ن م ا ء ، ف إ ن م ا ب ع ث ت م م ي س ر ي ن ، و ل م ت ب ع ث و ا م ع س ر ي ن)

«Оны қ оя берің дер! Дә рет сындырғ ан жеріне бір ү лкен шелекпен немесе кә дімгі шелекпен су тө гің дер, ө йткені сендер ауырлатушы емес, жең ілдетуші етіп қ ана жіберілдің дер» ^[56].

3. Ә ураттың жабылуы. Аллаһ тағ ала Қ ұ ран Кә рімде былай дейді:

﴿ ي َ ا ب َ ن ِ ي آ د َ م َ خ ُ ذ ُ و ا ْ ز ِ ي ن َ ت َ ك ُ م ْ ع ِ ن د َ ك ُ ل ّ ِ م َ س ْ ج ِ د ٍ ﴾

«Ә й, Адам балалары! Ә р мешіт ү шін зейнеттенің дер!» ^[57]. Бұ л аяттағ ы «мешітке» сө зі намазды қ амтиды. Ибн Аббастың айтуынша, Аллаһ тағ ала оғ ан разы болсын, «зейнеттенің дер» сө зі «намаздағ ы киімді» білдіреді.

Айша анамыздан, Аллаһ тағ ала оғ ан разы болсын, Аллаһ тың елшісі (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) былай деді:

(ل ا ي ق ب ل ا ل ل ّ ه ص ل ا ة ح ا ئ ض إ ل ا ب خ م ا ر)

«Аллаһ тағ ала етеккірі келетін қ ыздың намазын орамалсыз қ абыл етпейді» ^[58].

Ислам мұ сылман ерге де, ә йелге де, мейлі намазда болсын, мейлі намаздан тыс болсын, ә уреттерін жабуын парыз етті.

Баһ з ибн Хаким ибн Мұ ғ ауия ә кесінен, ал ол атасынан жеткізді: Мен Аллаһ тың елшісінен:

(ي ا ر س و ل ا ل ل ّ ه: ع و ر ا ت ن ا م ا ن أ ت ي م ن ه ا و م ا ن ذ ر ؟ ق ا ل: (ا ح ف ظ ع و ر ت ك إ ل ا م ن ز و ج ت ك أ و م ا م ل ك ت ي م ي ن ك. ق ا ل: ق ل ت ي ا ر س و ل ا ل ل ّ ه إ ذ ا ك ا ن ا ل ق و م ب ع ض ه م م ع ب ع ض ؟ ق ا ل: إ ن ا س ت ط ع ت أ ن ل ا ت ِ ر ي ه ا أ ح د ا ً ف ل ا ت ر ي ن ّ ه ا. ق ل ت: ي ا ر س و ل ا ل ل ّ ه ف إ ن ك ا ن أ ح د ن ا خ ا ل ي ا ً ؟ ق ا ل: ف ا ل ل ّ ه أ ح ق أ ن ي س ت ح ي ي م ن ه م ن ا ل ن ا س)

«Ә й, Аллаһ тың елшісі, ә уретке қ атысты не айтасыз?»-дедім. Ол: «Ә уретің ді ә йелің е не кү ң ің е ^[59] болмаса, басқ алардан жасыр» -деді. Мен: «Кө пшілік болғ ан жерде ше?»-дедім. Ол: «Егер ешкімге кө рсетпеуің қ олдан келсе, ә рине, кө рсетпе» -деді. Мен: «Ә й Аллаһ тың елшісі, егер бізден біреу жалғ ыз болса ше?»-дедім. Ол: «Адамдардан ұ ялуына қ арағ анда Аллаһ тан ұ ялуы ә лдеқ айда лайық тырақ!» -деді^[60].

- Ер кісінің ә уретіне кіндік пен тізе аралығ ы жатады.

Ә бу Аюп, Аллаһ тағ ала оғ ан разы болсын, Аллаһ тың елшісінің (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) былай дегенін естіді:

(م ا ف و ق ا ل ر ك ب ت ي ن م ن ا ل ع و ر ة ، و م ا أ س ف ل م ن ا ل س ر ة م ن ا ل ع و ر ة)

«Екі тізенің ү сті ә урет жә не кіндіктің асты ә урет» ^[61]. Кіндіктің ө зі ә урет емес. Ал тізе - ә урет. Ә ли, Аллаһ тағ ала оғ ан разы болсын, Аллаһ тың елшісінің (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) былай дегенін айтады:

(ا ل ر ك ب ة م ن ا ل ع و ر ة)

«Тізе ә уретке жатады» ^[62].

- Ә йел кісінің беті мен қ олдарынан басқ а денесі толығ ымен ә урет. Қ олдары дегеніміз саусақ бастары мен білезік аралығ ы. Аллаһ тағ ала Қ ұ ран Кә рімде былай дейді:

﴿ و َ ق ُ ل ل ّ ِ ل ْ م ُ ؤ ْ م ِ ن َ ا ت ِ ي َ غ ْ ض ُ ض ْ ن َ م ِ ن ْ أ َ ب ْ ص َ ا ر ِ ه ِ ن ّ َ و َ ي َ ح ْ ف َ ظ ْ ن َ ف ُ ر ُ و ج َ ه ُ ن ّ َ و َ ل َ ا ي ُ ب ْ د ِ ي ن َ ز ِ ي ن َ ت َ ه ُ ن ّ َ إ ِ ل ّ َ ا م َ ا ظ َ ه َ ر َ م ِ ن ْ ه َ ا و َ ل ْ ي َ ض ْ ر ِ ب ْ ن َ ب ِ خ ُ م ُ ر ِ ه ِ ن ّ َ ع َ ل َ ى ج ُ ي ُ و ب ِ ه ِ ن ّ َ ﴾

«(Ә й, пайғ амбар!) Иман келтірген ә йелдерге айт, кө здерін тө мен қ аратсын жә не жыныс мү шелерін сақ тасын! Сондай-ақ кө рінетін мү шелерінен басқ а зейнеттерін сырт кө зге ашпасын. Ә рі кө йлек омырауындағ ы ойық тарына орамалдарын жапсын!..» ^[63]. Ибн Омар мен Ибн Аббас, Аллаһ тағ ала оларғ а разы болсын, «кө рінетін мү шелерінен» сө зін «бет жә не екі қ олдың бастары» деп тү сіндірді. Ә йел кісінің бетіне қ ажеттілік тумаса, шә һ уаттық сезіммен қ арауғ а шариғ атта тыйым салынады.

Абдулла ибн Масъуд, Аллаһ тағ ала оғ ан разы болсын, Аллаһ тың елшісінің (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) былай дегенін айтты:

(ا ل م ر أ ة ع و ر ة ف إ ذ ا خ ر ج ت ا س ت ش ر ف ه ا ا ل ش ي ط ا ن)

«Ә йел - ә урет (қ арауғ а тыйым салынатын зат). Ә йел сыртқ а шық қ анда шайтан оғ ан кө ң іл аударады» ^[64].

Екі қ олдың білезіктен саусақ бастарына дейінгі аралығ ы ә урет емес. Екі аяқ тың табаны мен ү сті намазда ә урет емес. Алайда біреудің оғ ан қ арауы жә не оны ұ стауы - арам іс.

Сә би балада тө ртке толғ анша ә урет болмайды. Тө рт пен он жас арасында ә уреті жең іл ә уретке жатады.

Ә уретті жабатын киімнің матасы терінің тү сі мен жыныс мү шелерінің бейнесін білдірмейтін қ алың дық та жә не кең дікте болуы қ ажет. Тар киімде намаз оқ у - мә круһ, бірақ намаз дұ рыс болады.

Дененің кез келген мү шесінің тө рттен бірі ашылса, намаз дұ рыс болмайды.

Негізінде, намаз екі киімде (кө йлек пен шалбар) оқ ылады. Омар, Аллаһ тағ ала оғ ан разы болсын, Аллаһ тың елшісінің (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) былай дегенін айтты:

(إ ذ ا ك ا ن ل أ ح د ك م ث و ب ا ن ف ل ي ص ل ف ي ه م ا ، ف إ ن ل م ي ك ن إ ل ا ث و ب و ا ح د ف ل ي ّ َ ت ز ر ب ه و ل ا ي ش ت م ل ا ش ت م ا ل ا ل ي ه و د)

«Кімде екі киім болса, сол екеуінде намаз оқ ысын. Ал киімі біреу-ақ болса, шалбар етіп кисін ^[65] жә не яһ удилер секілді қ ымтанбасын» ^[66]. Алайда ү ш киімде оқ у ұ намды. Олар: кө йлек, шалбар жә не сә лде. Ә уретке жатпағ анымен ер адам иық тарын ашып, намаз оқ ыса, мә круһ тахриман болады. Сонымен қ атар жібектен тігілген жә не ұ рланғ ан киімде намаз оқ удың ү кімі де - осылай.

Омар, Аллаһ тағ ала оғ ан разы болсын, Аллаһ тың елшісінің (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) былай дегенін айтты:

(ت ص ل ي ا ل م ر أ ة ف ي ث ل ا ث ة أ ث و ا ب ، د ر ع و خ م ا ر و إ ز ا ر)

«Ә йел кісі намазды ү ш киімде оқ иды: етегі ұ зын кө йлек, орамал жә не шалбар (іштік киім)» ^[67].

Кімнің киіміне нә жіс тисе жә не оның тө рттен бірі таза болса, немесе ауыстырып киетін таза киімі болмаса, сол киімде намаз оқ уына болады жә не кейін қ айта оқ ымайды.

4. Қ ұ былағ а бағ ытталу. «Қ ұ была» сө зі біздің тілге араб тілінің " ا ل ق ِ ب ل ة " сө зінен енген жә не «бағ ыт», «тарап» деген мағ ыналарды береді.

Шариғ аттағ ы мағ ынасы: намаз ө зіне қ арай бағ ытталып оқ ылатын тарап. Тағ ы ол «михраб» деп аталады. Михараб дегеніміз - мұ сылманның нә псісімен жә не шайтанмен кү ресетін алаң ы.

Исламдағ ы ә уелгі қ ұ была Ақ са мешіті болғ ан. Хижрадан кейін 16 ай ө ткенде, яғ ни хижраның екінші жылы режеп айының ортасында дү йсенбі кү ні бесін намазының ү шінші рә кә тінің басында Аллаһ тағ ала пайғ амбарғ а (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) Қ ағ ба жақ қ а бағ ытталуды бұ йырады.

«Бақ ара» сү ресінің 144-ші аяты қ ұ былағ а бағ ытталу намаздың сыртқ ы парызы екенін білдіреді:

﴿ ق َ د ْ ن َ ر َ ى ت َ ق َ ل ّ ُ ب َ و َ ج ْ ه ِ ك َ ف ِ ي ا ل س ّ َ م َ ا ء ف َ ل َ ن ُ و َ ل ّ ِ ي َ ن ّ َ ك َ ق ِ ب ْ ل َ ة ً ت َ ر ْ ض َ ا ه َ ا ف َ و َ ل ّ ِ و َ ج ْ ه َ ك َ ش َ ط ْ ر َ ا ل ْ م َ س ْ ج ِ د ِ ا ل ْ ح َ ر َ ا م ِ و َ ح َ ي ْ ث ُ م َ ا ك ُ ن ت ُ م ْ ف َ و َ ل ّ ُ و ا ْ و ُ ج ُ و ِ ه َ ك ُ م ْ ش َ ط ْ ر َ ه ُ ﴾

" "

«Ә рине, жү зің нің кө кке жө нелгенін кө реміз. Сондық тан сені ө зің ұ натқ ан қ ұ былағ а, міндетті тү рде, қ аратамыз. Енді жү зің ді Ә л-Харам мешітіне қ арай бұ р! Қ ай жерде болсаң дар, жү здерің ді сол тарапқ а қ аратың дар!..».

Ал-Барра, Аллаһ тағ ала оғ ан разы болсын, былай деді:

(ص ل ي ن ا م ع ر س و ل ا ل ل ّ ه ص ل ى ا ل ل ّ ه ع ل ي ه و س ل م ن ح و ب ي ت ا ل م ق د س س ِ ت ة ع ش ر ش ه ر ا ً أ و س ب ع ة ع ش ر ش ه ر ا ً. ث م ص ُ ر ِ ف ْ ن ا ن ح و ا ل ك ع ب ة)

«Біз Аллаһ тың елшісімен (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) бірге он алты, не он жеті айдай намазды Ақ са мешітіне қ арап оқ ыдық. Кейін жү зімізді Қ ағ ба тарапына ө згерттік»^[68].

Қ ұ была кез келген елдегі мешіттердің ішіндегі михраб арқ ылы анық талады. Тең іздер мен шө лдерде жұ лдыздармен анық талады.

Омар, Аллаһ тағ ала оғ ан разы болсын, Аллаһ тың елшісінің (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) былай дегенін айтты:

(ت ع ل م و ا م ن ا ل ن ج و م م ا ت ه ت د و ن ب ه إ ل ى ا ل ق ب ل ة)

«Қ ұ быланың қ ай тарапта екенін жұ лдыздармен анық тауды ү йренің дер!». Білмеген кісіге қ ұ быланың қ ай жақ та екенін іздеп, анық тауы уә жіп. Намазды анық тағ ан бағ ытына қ арап оқ иды. Егер қ ателессе, намазын қ айта оқ ымайды. Аллаһ тағ ала Қ ұ ран Кә рімде былай дейді:

﴿ ف أ ي ن م ا ت و ل و ا ف ث م و ج ه ا ل ل ّ ه ﴾

«Қ айда бағ ытталсаң дар да, Аллаһ тың жү зі сол тарапта» ^[69].

Егер қ ателескені намаз ү стінде анық талса, намазды ү збей, бағ ытын ғ ана ө згертеді. Қ ұ быланы іздемей, кез келген бағ ытқ а қ арап оқ ылғ ан намаз дұ рыс емес, тіпті қ ұ былағ а кездейсоқ тура бағ ытталса да.

Бұ рылуғ а шамасы келмейтін науқ ас адам, ө міріне қ ауіп тө ніп тұ рғ ан адам, сапардағ ы адам (ұ шақ пен, машинамен, поезбен кетіп бара жатса) намазды мү мкіндігі келген жақ қ а бағ ытталып оқ уына болады. Ұ шақ тағ ы жә не поездағ ы жолаушы намазды тұ рып оқ уғ а шамасы келсе, тұ рып оқ иды. Егер қ иынғ а айналса, отырғ ан жерде ишарамен оқ иды. Машинадағ ы кісі кө лік ө зінікі болса, тоқ тап, кә дімгідей толық оқ иды. Ал ө зінікі болмаса, орнында отырып, ишарамен оқ иды.

Кемедегі жолаушы намазды қ ұ былағ а бағ ытталып, толық бейнесінде оқ иды. Ишарамен оқ уына мү лдем болмайды.

Атпен немесе тү йемен келе жатқ ан жолаушығ а нә піл намаздарды, тіпті, бекітілген сү ннеттерді ү стінде оқ уына болады. Имам Ә бу Ханифа аттың ү стінен таң намазының сү ннеті ү шін ғ ана тү сетін.

Қ ағ баның ішінде намаз оқ у дұ рсыс па? Қ ағ баның ішінде оқ ылғ ан намаз дұ рыс болады. Ибн Омар, Аллаһ тағ ала оғ ан разы болсын Қ ағ баның ішіне кіргенде ө зіне Билә л, Аллаһ тағ ала оғ ан разы болсын, кө рсеткен орында намаз оқ итын. Ө йткені ол сол орында Аллаһ тың елшісінің (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) намаз оқ ығ анын кө рген жә не Қ ағ баның ішінің кез келген жағ ында тұ рып намаз оқ ығ ысы келген адам еш айыпталмайды, -деген^[70]. Сонымен қ атар Қ ағ баның солтү стік жағ ы мен оғ ан қ арама-қ арсы орналасқ ан доғ а тә різді қ абырғ аның арасында тұ рып намаз оқ уғ а болады.

5. Уақ ыттың кіруі. Уақ ыттың кіруімен намаздың атқ арылуы парыз болады. Аллаһ тағ ала айтады:

﴿ إ ِ ن ّ َ ا ل ص ّ َ ل ا َ ة َ ك َ ا ن َ ت ْ ع َ ل َ ى ا ل ْ م ُ ؤ ْ م ِ ن ِ ي ن َ ك ِ ت َ ا ب ا ً م ّ َ و ْ ق ُ و ت ا ً ﴾

«..Расында, намаз иман келтіргендерге белгілі уақ ыттарда парыз етілді» ^[71].

Жабир ибн Абдулла, Аллаһ тағ ала оғ ан разы болсын, Аллаһ тың елшісінің (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) былай дегенін айтты:

(ف أ ي م ا ر ج ل م ن أ م ت ي أ د ر ك ت ه ا ل ص ل ا ة ف ل ي ص ل)

«..Менің ү мметімнен болғ ан адамды намаз қ ай жерде кезіктірсе, сол жерде оны оқ ысын!..» ^[72].

Намаздың дұ рыстығ ы ү шін уақ ыттың нақ ты кіргенін білу шарт. Ә йтпесе, намаз дұ рыс болмайды.

6. Ниет. Ниеттің тілдік мағ ынасы: бел байлау. Шариғ аттағ ы мағ ынасы: іс-қ имылмен Аллаһ тағ алағ а бағ ынуды жә не жақ ындауды қ алау.

Ниет қ ұ лшылық ты ә деттен айырып, ық ыласты жү зеге асырады. Ниет - жү ректің амалы. Оны тілмен білдіру мустахап. Аллаһ тағ ала Қ ұ ран Кә рімде былай дейді:

﴿ ق ُ ل ْ إ ِ ن ّ ِ ي أ ُ م ِ ر ْ ت ُ أ َ ن ْ أ َ ع ْ ب ُ د َ ا ل ل ّ َ ه َ م ُ خ ْ ل ِ ص ا ً ل ّ َ ه ُ ا ل د ّ ِ ي ن َ ﴾

«Расында, мен дінді Аллаһ қ а ық ыласпен берілген тү рде қ ұ лшылық етуге бұ йырылдым, -де» ^[73].

Омар ибн ал-Хаттаб, Аллаһ тағ ала оғ ан разы болсын, Аллаһ тың елшісінің (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) былай дегенін естіді:

(إ ن م ا ا ل أ ع م ا ل ب ا ل ن ي ا ت و إ ن م ا ل ك ل ا م ر ئ م ا ن و ى)

«Негізінде, іс-қ имылдар ниеттермен байлаулы жә не ә ркімге ниеттенгені болады..» ^[74].

Ханафи, мә лики жә не ханбали мә зһ аптарында ниет намаздың сыртқ ы парызына, ал шафиғ и мә зһ абінда ішкі парызына жатады. Сонымен қ атар ханафи мен ханбали мә зһ абтарында ниетті тілмен білдіру ұ намды. Мысалы, бесіннің парызын оқ ығ анда: «Бесінге ниет еттім»-деп тілмен білдіреді. Ал шафиғ и мә зһ абінда парыз сө зі қ осылып: «Бесіннің парызына ниет еттім»-деп білдіреді.