Суды для гарадскога насельніцтва Беларусі ў ХІІІ–ХVІІ стст

Для мяшчан гарадоў, якія атрымалі грамату, на магдэбургскае права, дзейнічалі магістрацкія (войтаўска-лаўнічыя і бурмісцерска-радзецкія) суды. У гарадах з магдэбургскім правам кіраванне і суд ажыццяўляў магістрат, членамі якога былі войт, бурмістры, лаўнікі, радцы. Войт узначальваў гарадскі магістрат і з’яўляўся па сутнасці старшыней магістрацкага суда, а бургамістры, лаўнікі і радцы – яго членамі, колькасць якіх залежала ад колькасці жыхароў горада.

Магістрацкі суд у выніку сваёй загружанасці распадаўся на войтаўска-лаўнічы і бурмісцерска-радзецкі суды. Першы з іх з’яўляўся асаблівай судовай калегіяй і складаўся з войта і лаўнікаў. За старшыню на судовых пасяджэннях быў войт, часам яго намеснік – лендвойт. Лаўнікі выконвалі ролю прысяжных і выбіраліся мяшчанамі. Іх колькасць таксама залежала ад памераў горада. Войтаўска-лаўнічы суд разглядаў найбольш важныя крымінальныя і грамаздянскія справы (забойствы, маёмасныя спрэчкі, сведчыў дагаворы куплі-продажу, завяшчанні маёмасці і інш.). У склазде другога, бурмісцерска-радзецкага суда былі бурмістры і радцы. Гэты суд разглядаў мелкія справы, а таксама тякучыя пытанні кіравання.

Судовыя рашэнні, кіруючыся законамі ВКЛ і мяркаваннямі лаўнікаў ды радцаў, выносіў войт і бурмістр. Рашэнні бурмісцерска-радзецкага суда можна было абскардзіць у войтаўска-лаўнічы, а рашэнні апошняга ў гаспадарскі суд (з 1581 г. – у Галоўны суд).

У малых гарадах і ў большасці прыватнаўласніцкіх гарадоў лаўнікі, бурмістры і радцы ўваходзілі ў склад аднаго суда. Такім судом быў і войтаўскі суд, які дзейнічаў паралельна з войтаўска-лаўнічым і бурмісцерска-радзецкім. Ён амаль што не адрозніваўся ад іх па падсуднасці спраў, толькі ў ім судзіў адзін войт. Так у грамаце 1390 г. на магдэбургскае права Берасцю ўпамінаецца толькі адна крыніца ўлады і суда – войт.

Пры разглядзе спраў войтаўскія, воўтаўска-лаўніцкія і бурмісцерскія суды акрамя Магдэбургскага права кіраваліся мясцовым гарадскім правам, Статутамі Вялікага княства Літоўскага.

Такім чынам “стварэнне незалежных ад адміністрацыі судоў”, хаця б толькі для некаторых саслоўяў, сведчыла аб новым этапе ў развіцці прававой культуры грамадства, імкненні да паступовага ўсталявання прававога парадку ў дзяржаве. Выбраны незалежны суд быў прасякнуты задачамі служэння не толькі інтарэсам дзяржавы, але і правам асобных людзей, задачамі абароны правапарадку нават ад органаў дзяржаўнай улады.

ВОПРОС 38. СУДЫ ДЛЯ СЕЛЯН БЕЛАРУСИ

Копный суд — это самый древний коллегиальный судебный орган для сословия простых людей (крестьян, жителей городов, не имеющих магдебургского права). Членами его были копные мужики и копные старцы, проживающие на территории данного округа, обычно домовладельцы. Число членов суда не было постоянным и четко определенным. Но обычно суд считался правомочным, если он состоял из 10 — 20 членов. Компетенция суда была довольно широкой:

• он рассматривал и особо опасные преступления (убийства, грабежи и пр.);

• мелкие правонарушения.

Суды собирались в определенном месте, которое называлось капавишчами. Существовали две формы работы суда — обычная и гвалтовная. Обычный суд созывался по инициативе заинтересованных лиц в заранее определенное время. Он рассматривал гражданские дела (имущественные споры), а также мелкие кражи, ссоры, причинение ущерба, колдовство и т. д. Гвалтовный — рассматривал дела, которые касались тяжких преступлений (убийств, поджогов, нападения на людей). В заседании копного суда могли принимать участие представители местной администрации и феодалов.

Особенностью копного суда являлось то, что решения его немедленно приводились в исполнение. Но если присутствовавший на заседании суда представитель администрации усматривал нарушение закона, то он мог потребовать отложения исполнения вынесенного судом решения.

Замковый (городской) суд — это всесословный суд (рассматривал в основном уголовные дела шляхты, мещан и крестьян), действующий ежемесячно, но не отделенный от администрации. Он функционировал в двух составах - высшем и низшем. В высший суд входили воевода или поветовый староста, или державец и местные феодалы. Низший суд состоял из подвоеводы (подстаросты), городского судьи, писаря. Решения низшего суда могли быть пересмотрены в течение четырех дней судом второй инстанции. После этого, если приговор не устраивал, то можно было подавать апелляцию в Главный суд.

Компетенция замкового суда была ограничена временными рамками, должно пройти не более 4 недель со дня совершения преступления. Из уголовных дел ему были подведомственны особо опасные преступления (нападения на дома шляхты, поджоги, разбой, убийство, изнасилование, колдовство, отравление), «горячие учинки» (задержание с поличным, задержание не позднее 24 часов после совершения преступления), а из гражданских — о принадлежности крепостных крестьян.