Жұмысқа қабілеттілікті арттыру талаптары

Жұ мысқ а қ абілеттілік – белгілі бір уақ ыт кө лемінде белгілі бір ырғ ақ пен жұ мыс істеуге қ абілеттілік. Жұ мысқ а қ абілеттіліктің сипаттамасы ретінде жү йке – психикалық тұ рақ тылық, ө ндірістік ә рекет ырғ ағ ы, адамның шаршаң қ ылығ ы болып табылады.

Жұ мысқ а қ абілеттілік айнымалы ө лшем ретінде нақ ты шартарғ а тә уелді:

- денсаулық;

- тиімді тамақ тану;

- жас;

- адамның резервті мү мкіндігі (кү шті жә не ә лсіз жү йке жү йесі)

- ең бектің санитарлы – гигиеналық шарттары:

- проффесионалды дайындық пен тә жірибе;

- мотивация;

- тұ лғ аның бағ ытталуы.

Адамның ең бекке қ абілеттілік шарттарында маң ызды орын алатын ең бек пен демалыстың кезектесуі басты талап. Осығ ан байланысты басшының басты тапсырмасы жұ мысшыларғ а тиімді жұ мыс кестесі мен демалысты ұ йымдастыру.

Психофизиологтардың зерттеуінше психологиялық сергектік таң ғ ы сағ ат 6 дан басталып, 7 сағ ат кө лемінде тұ рады. Биологиялық ырғ ақ сағ ат 3 тен басталып 2 -3 сағ атқ а жетеді. Сағ ат кешкі 6 дан бастап психологиялық сергектік тө мендеп, 7 –нің кезінде спецификалық ө згеріске ұ шырайды: психикалық тұ рақ тылық тың тө мендеуі ашушаң дық қ а ә келіп, себепсіз ұ рысуғ а дайын болады.

Кейбір адамдарда бас ауруы басталады, психологтар бұ л кү йді критикалық нү кте деп атайды. Сағ ат 8 ге таман қ айтадан психикалық белсенділік артып, адам белгілерге тез жауап береді. Сағ ат 9-дың кезінде еске сақ тау қ айта жақ сарып, кү ндіз сақ талмағ ан заттар тез қ абылданады. Осыдан кейін жұ мысқ а қ абілеттілік тө мендеп сағ ат 11- де ағ за демалуғ а дайындалады, сағ ат 12-де сағ ат 10-да ұ йқ ығ а жатқ андар тү с кө ре бастайды.Тү скі уақ ытта 2 критикалық кезең болады: 1 – сағ ат 7 – лер шамасында, жә не 2 – сағ ат 10 – дар шамасында. Осы уақ ытта жұ мыс істеушілер ерікті тү рде зейінін жоғ арылатуы қ ажет. Қ ауіпті сә т 4 – тің кезінде туындайды, бұ л кезде ағ заның психикалық жә не физикалық мү мкіндігі тө мендейді.

Апта кө лемінде де жұ мысқ а қ абілеттілік ө згеріп тұ рады. Жұ мыстың тоқ тауы аптаның бірінші жә не екінші кү ндері болады. Жұ мысқ а қ абілеттілік мезгілдік ө згеріске ұ шырайды.Жұ мыс уақ ытының орта кезінде, жұ мыс басталғ ан соң 4 сағ ат кезінде тү скі асқ а ү зіліс болуы керек (40-60 минут).

Адамның кү шін толық тыру ү шін адамғ а ұ зақ демалыстың 3 тү рі қ ажет:

1. Жұ мыстан кейінгі демалыс. Бә рінен бұ рын ұ йқ ы қ ажет (7-8 сағ ат). Ұ йқ ының дұ рыс болмауы басқ а демалыс тү рлерімен ө телмейді. Ұ йқ ыдан бө лек жұ мыстан тыс уақ ытта, спортпен белсенді айналысу қ ажет.

2. Демалыс кү ні. Бұ л кү ні адам рахаттанатын істермен айналысуы қ ажет. Рахаттану физиқ алық жә не психологиялық ағ заның шаршауын басады. Бұ ндай істер жоспарланбаса рахаттану санасыз тү рде жү зеге асады: ішімдік, шектен тыс тамақ тану, кө ршілермен ұ рыс, т.б.

3. Ұ зақ уақ ытты демалыс. Оның мерзімі басшылық пен бекітіледі, бірақ жұ мысшы жоспарлайды. Басшы демалысты ұ йымдастыруғ а кең ес беру немесе санаторий – курортты емделуге жолдама алуғ а кө мектеседі.

Жұ мысқ а қ абілеттілікті қ алпына келтіру ү шін қ осымша релаксация (демалыс), аутогенді дайындық, медитация, психологиялық тренинг сияқ ты ә дістер қ олданылады.

Релаксация. Шаршауғ а байланысты барлық мә селені демалыстың ә ртү рлігімен шешу мү мкін емес. Ол ү шін жұ мысты жә не жұ мысшының жұ мыс орнын ұ йымдастыру маң ызды болып саналады.

В. П. Зинченко жә не В. М. Мунипов жұ мыс орнын ұ йымдастыруда келесі талаптар маң ызды деп есептейді:

- жұ мысшығ а барлық қ озғ алысына жә не орын ауыстыруына кең ауқ ымды орын бө лу;

- оперативті тапсырма орындауда табиғ и жә не қ олдан жасалғ ан жарық тандыруды ұ йымдастыру;

- акустикалық шудың, вибрацияның жә не ө ндіріс ортасының басқ а факторларын ұ йымдастыру;

- қ ауіптілікті кө рсетіп тұ ратын белгілер мен инструкцияларды орнату;

- авариялы жағ дайда жө ндеуді ұ йымдастырудың тездігін, экономикалық, техникалық қ ызмет кө рсетуін ұ йымдастыру.

Б. Ф. Ломов ең бектің дұ рыс жү руіне тиімді мынадай шарттарды қ арастырады:

1. Жұ мыс жү йесінің жоғ ары дең гейде жү руі (қ озғ алыс, сезіну), мысалы ажыратудың нақ тылығ ы немесе ә рекеттің жоғ ары жылдамдығ ы, т.б.

2. Жұ мысқ а қ абілеттілік жү йесінің ұ зақ уақ ыт сақ талуы, яғ ни шыдамдылық. Соғ ан орай жұ мыс істеудің жоғ ары қ арқ ындылығ ы. Мысалы, жұ мысшығ а ақ парат берілген жағ дайда оның жұ мыс қ арқ ыны тө мен болса, ол ақ паратты сақ тауда ұ зақ уақ ытқ а жетпейді

3. Жұ мыстың тиімді шарттарына жұ мыстың қ ысқ а уақ ытта істелінуі жатады, яғ ни адамның тыныштық жү йесінің жоғ ары жұ мысқ а қ абілеттілік жү йесінің қ осылуы.

4. Жұ мыс істеудің тұ рақ тылығ ы, яғ ни жұ мыс жү йесінің нә тиже нұ сқ аларының аздығ ы.

5. Ішкі ә серлерге адамның жұ мыс жү йесінің ә рекетінің сә йкес келуі. Егер жү йеге тиісті шарт тиімсіз болса, онда ә рекеттің ә серлерге байланысы болмауы мү мкін.

6. Тиімді шарттарда жү йе жұ мысы компоненттерінде келісушіліктің жоғ арылауы байқ алады.