Лы Жібек жолы: Ұлы жібек жолыші ғасырдағы Жібек Жолы, Қытайдан Жерорта теңізіне дейін.

«Жібек Жолы» (Ұ лы «Жібек Жолы») — Қ ытайдың Ши-ан деген жерінен басталып, Шинжә ң, Орталық Азия арқ ылы Таяу Шығ ысқ а баратын керуендік жол бағ ыты. Атауды алманиялық ғ алымдары Ф. фон Рихтһ офен (F. von Richthofen) бен А. Һ ерман (А Hеrman) 19 ғ асырда ұ сынғ ан.^[16]

Тарихы

Жібек Жолы географиясы Еуропадан басталып Мысыр, Сомалия, Арабия тү бегі, Иран, Ауғ анстан, Орталық Азия, Пә кістан, Ү ндістан, Бангладеш, Java-Индонезия, жә не Виетнам елдері арқ ылы, ақ ыры Қ ытай келіп жетеді. Жол бұ дан 3-4 мың жыл бұ рын болғ ан. Ол Қ ытайдың Хан патшалығ ы кезінде ғ ана ө ркендей бастағ ан, себебі Хан патшалығ ының Хан Уди патшасы Жаң Чянды батыс ө ң ірге екі рет жіберіп, Орталық Азиядағ ы елдермен достасуғ а пейілді болғ ан. Жаң Чян қ азіргі Ферғ ана, Самарқ ан жә не Балқ аш кө лі сияқ ты жерлерге барғ ан. Жаң Чянның сапары бұ л жолды шығ ыс пен батыс ү кіметтері арасындағ ы байланыс жолына айналдырғ ан. Осығ ан орай саудагерлер де «Жібек жолында» ат ізін суытпағ ан. Жаң Чян батыс ө ң ірге жә неОрта Азияғ а Қ ытайдың жібек ө німдерін ала барғ ан； ал елге қ айтарында барғ ан жерлерінің тауарлары жә не батыс ө ң ірінің музыкасы сияқ ты алуан тү рлі мә дениетті алып қ айтқ ан. Жаң Чянның сапары қ ытайлық тардың батыс ө ң ір мен Орта Азияны тү сінуіне мү мкіндік берді. Ал Жаң Чян барғ ан жерлердегі халық та Қ ытайдың ө німдері мен мә дениетіне қ атысты тү сінігін анағ ұ рлым терең детті. Осылайша, бұ л жол гү лденіп, кө ркейе бастады. Шығ ыс пен батыстың аралығ ындағ ы дә некерге айналып, ө ркениеттерді ө зара тоғ ыстырды. Осы жолды қ орғ ау жә не дамыту мақ сатында, Қ ытайдың ә р дә уірдегі патшалары жол бойына қ арауыл қ ойып, ә скер тұ рғ ызды.

XVIII-XIX ғ ғ болғ анарлық кө терілістердің ортақ мақ саттары отарлық езгінің кү шеюіне қ арсы кү рес болды.XVIII ғ кіші жү здегі шаруалар кө терілісінесырым Датұ лы басшылық етті.

3) 70—80- жылдары мә дениет саласын ныгайтуда біраз жү - мыстар істелді. Селолық жерлерде 6 мың нан астам клубтар мен мә дениет сарайлары қ ызмет кө рсетті. Оларда 12 мың нан астам кө ркемө нерпаздар ү жымы істеді. Ауыл-село тү ргындарының тү рмысына теледидар, радио, баспасө з, кино бү рынгыдан кө бірек ене бастады. Қ азақ станның село зиялыларының мә дени дә режесі сан жэне сапа жағ ынан едә уір ө сумен сипатталды. Орта есеппен бір колхоз бен совхозғ а 70- жылдардың басында 45 жоғ ары жэне арнайы орта білімі бар маманнан келді.

1970 жылғ а қ арсы теледндар республиканың барлық облыстары- на дерлік енді. Қ азақ станда теледидардың 15 бағ дарлама орталығ ы жэне осынша студнясы, сондай-ақ теледидар бағ дарламасын та- рататын жэне қ абылдап алып қ айта тарататын жү йелер істеді. 4 республикалық жэне 19 облыстық бағ дарламалар арқ ылы радио хабарлары қ азақ, орыс, ү йғ ыр, корей тілдерінде жү ргізілді. 1976 жылдың аяғ ында 10282 кино қ ондырғ ысы болып, олар бір жылда 290 миллион кино кө рерменіне қ ызмет кө рсетті.

Халық ағ арту ісі де бірсыпыра алғ а басты. Мысалы, рес- публиканың жалпы білім беретін 10154 мектебінде 1970 жылы 3 млн. 140, 8 мың бала оқ ыса, 1977 жылы 9217 мектепте 3 млн. 266, 1 мың бала оқ ыды. Мектептің оқ у ісінің алдына 70- жылдары жап- пай орта білім беру міндеті қ ойылды. 1984 ж. балаларды алты жастан бастап оқ ытуғ а кө шу, ең бекпен ү штастыра оқ ыту ү шін оқ у-материалдық база жасау, оқ у бағ дарламасына жаң а пә ндер қ осу жө ніндегі мектеп реформасы басталды. Бірақ, осымен бірге мектептегі оқ у ісін дамытуда кемшіліктер де орын алды. Мек- тептерге партиялық эмір кү шейе тү сті. Оқ у-тэрбие процестерін саясаттандырудың ү стіне жалпы кө рсеткішті қ уалау, оқ у про- цестерін жасанды жү ргізу, оқ ушылардың оқ уғ а немқ ү райды қ а- рауы қ осылды. ¥ лттық мектептерді қ ысқ арту ү рдісі кү шейіп, орыс мектептерінің саны кө бейді. Мектептегі оқ у ісінің дағ дарысы экономикадағ ы, саясат пен идеологиядағ ы бү рмалаулардың кө рі- нісі еді.

1970 жылы Қ азақ станда 46 жоғ ары жэне 190 арнаулы орта оқ у орны болып, оларда 416 мың нан астам студент білім алды. Студент- тер 160 мамандық бойынша ә зірленді. Республиканың техникумда- рында жастар 182 мамандық бойынша оқ ытылды. 1986 жылы респу- бликада жоғ ары оқ у орындарының саны 55-ке, ал арнаулы орта оқ у орындарының саны 246-ғ а жетті. Жоғ ары оқ у орындары мен техни- кумдарда 550 мың дай студент оқ ыды. Республика халқ ының эрбір 10 мың адамына 160 студенттен келді.

XX ғ. 70—80 жж. қ азақ ә дебиеті I. Есенберлиннің, Ә.Нү ршайы- қ овтың, М.Мақ атаевтың, Т.Айбергеновтың, О. Сү лейменовтың, М.Шахановтың, Қ.Мырзалиевтің, Ф.Оң ғ арсынованың, Ә.Кекіл- баевтың, О.Бө кеевтің жэне басқ алардың шығ армалары арқ асында елеулі табыстарғ а жетті. Сазгерлер Ш.Қ алдаяқ овтың, Л.Хамидидің, Н.Тілендиевтің, Ә.Еспаевтың, І.Жақ ановтың ә ндері Қ азақ станның музыкалық мэдениетінің алтын қ орына кірді.

Билет 21

1) VI–XII ғ асырлардағ ы Қ азақ стан территориясындағ ы халық тардың арасында алуан тү рлі діндер, нанымдар мен сенімдер орын алып отырды. Тү ркілердің зираттарынан табылғ ан заттар олардың ата – бабалардың ә руағ ына табыну о дү ниелік ө мірге сену кө рсетеді. Олардағ ы басты бір наным – отқ а табыну. Оны археологиялық зерттеулерден жерленген адамдардың заттарымен, мініс аттарымен бірге ө ртеліп қ ойылатын ә дет – ғ ұ рыптары да анық талғ ан. Ол адам денесін отпен аластау болса керек. Тү ркілер табиғ атқ а да табынғ ан. Олар ө лген адамның денесін жер ананың қ ойынына ө ртеп, кү л мен кө мірін ғ ана жерлеген. Егер адам кө ктемде немесе жазда ө лсе, ол адамның туғ ан – туыстары бір тө беге жиналып киіз ү й тігіп, алып барғ ан малдарын қ ұ рбандық қ а шалып, одан кейін ө лген адамның мә йітін, атын, заттарын ө ртеп, уақ ытша сақ тап, кү зде шө п сарғ айғ анда ғ ана жерлейтін болғ ан. Ал егер адам кү зде не қ ыста қ айтыс болса, ол адамды жоғ арыдағ ы ә дет –ғ ұ рыптарын жасап, кө ктемде жер кө геріп, шө п шығ ып, жапырақ тар жайқ алабастағ ан кезде жерлейтін. Бұ л ә дет наным – сенімнен табиғ аттың тө рт кезең іне толық табынуды байқ атады.