Сынылатын әдебиеттер

1. Кеулимжаев К.К.т.б «Кә сіпорындағ ы қ аржылық есеп», Алматы, Экономиа 2005;

2. Аппақ ова Г.Н. «Қ аржылық есеп 2» Алматы «Ә рекет-Принт», 2010 ж.

3. Баймуханова С.Б. «Қ аржылық есеп» Алматы 2007ж.

4. Тулешова Г.К. «Финансовый учет в соответствии с международными стандартами» (часть1, 2) Алматы, 2003 г., 2005г.

5. Вахрушина М.А., Мельникова Л.А., Международные стандарты финансовой отчетности. Омега-Л, 2009

6. Кеулимжаев К.К., Кудайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп теориясы жә не негіздері 2006ж.

3 – тақ ырып: Негізгі қ ұ ралдардың есебі

Мақ саты: Негізгі қ ұ ралдарды анық тап, бағ алауды, олардың қ озғ алысын есепке алуды, қ ұ жаттауды, амортизация есептеу мен кейінгі бағ алауды мең геру.

1. Негізгі қ ұ ралдардың тү сінігі

2. Негізгі қ ұ ралдарды тану жә не бастапқ ы бағ алау

3. Негізгі қ ұ ралдардың кіріс етілуі.

4. Негізгі қ ұ ралдарды кейінгі бағ алау

5. Негізгі қ ұ ралдардың шығ ыс етілуі

6. Негізгі қ ұ ралдарғ а амортизация есептеу ә дістері

7. Негізгі қ ұ ралдар жө ніндегі ақ параттарды ашып кө рсету.

1. Негізгі қ ұ ралдар бұ л –

1. компаниялар тауар ө ндіру немесе жеткізу жә не қ ызмет кө рсету ү шін, басқ а компанияларғ а жалғ а беру ү шін немесе ә кімшілік мақ саттар ү шін

2. бір жылдан астам уақ ыт ішінде пайдалану болжанатын материалдық активтер

Баланстық қ ұ н - Негізгі қ ұ ралдардың ө зіндік қ ұ ндардан жинақ талғ ан тозуды немесе қ ұ ндардың тө мендеуінен алынғ ан жинақ талғ ан зияндарды алып тастағ аннан анық талатын жә не бухгалтерлік баланста кө рініс табатын сомалар.

Ө зіндік қ ұ н – активтерді сатып алғ ан кезде немесе оларды салғ ан кезде тө ленген ақ ша қ аражаттары немесе олардың эквиваленттері.

Шығ арылу қ ұ ны – активтерді есептен шығ ару мен тікелей байланысты, қ аржыландыруғ а кеткен шығ ындарды қ оспағ андағ ы қ осымша шығ ыстар.

Тозу қ ұ ны – жою қ ұ нын алып тастағ анда қ алатын активтердің ө зіндік қ ұ ны немесе ө зіндік қ ұ нды ауыстыратын басқ а сома.

Тозу – активтердің экономикалық қ ызмет ету мерзімінің ішіндегі тозу қ ұ нын жү йелі тү рде бө ліп тарату.

Айырбас – кә сіпорындар арсында жү ргізлетін басқ а активтерді немесе қ ызметтерді беру арқ ылы активтерге ие болу немесе міндеттемелерді.

Ә ділетті қ ұ н – осындай мә мілені жү зеге асыруғ а ық ыласты жә не бірін бірі жақ сы білетін тә уелсіз жақ ты арасындағ ы жү ргізілген операцияларды кезде активті айырбастауғ а болатын сома.

Қ ұ нның тө мендеуінен алынғ ан зиян – активтің баланстық қ ұ нның оның орны толтырлатын сомасынан асып кетуі.

Орны толытрлатын сома – Активті таза сату қ ұ нымен оны қ олданудың ү лкені.

Таза сатып ө ткізу қ ұ ны – тә уелсіз жақ тар арасындағ ы мә міледен алынатын активті шығ ару бойынша шығ ындарды есептен алып тастағ андағ ы актвиті сатып ө ткізуден алынатын сома.

Жою қ ұ ны – активтің пайдалы қ ызмет мерзімі біткен кездегі шығ ару бойынша орын алатын шығ ындарды алып тастағ андағ ы қ алатын сома.

Пайдалы қ ызмет ету мерзімі – активті пайдалану кү тіліп оытрғ ан кезең.

2. Негізгі қ ұ ралдар актив ретінде танылу ү шін келесідей екі шарт оырндалуы керек:

1. кә сіпорын болашақ та активпен байланысты экономикалық пайда алуны мү мкіндігі болуы керек.

2. активтердің ө зіндік қ ұ ндары сенімді бағ алану керек.

3. Негізгі қ ұ ралдар келесідей ә дістер бойынша сатып алынуы мү мкін:

1. ақ ша қ аражаттарына сатып алу

2. несиеге сатып алу

3. ақ шалай емес операциялар арқ ылы айырбастау

4. тегін келуі немесе басқ а субъектілерден сый ретінде алынуы мү мкін

5. негізгі қ ұ ралдарды салу арқ ылы

Шоттардың жұ мыс жоспарында негізгі қ ұ ралдардың есебін жү ргізу ү шін 2410 «негізгі қ ұ ралдар активті шот арналғ ан». Негізгі қ ұ ралдардың тү рлері бойынша 2410 шотқ а қ осымша шоттар ашылуы мү мкін.Мысалы:

2411 «Жер, ғ имарат»

2412 «Машиналар»

Бұ л шот қ ұ рылымы жағ ынан активті, негізгі қ ұ ралдардың келіп тү суі. Дебетінде, ал шығ ыс етілуі кредитінде кө рініс табады.

Негізгі қ ұ ралдар бойынша келесідей проводкалар беріледі:

1. негізгі қ ұ ралдарды ақ шағ а сатып алғ ан кезде

Дт 2410

Кт 1010, 1040, 1050

2. негізгі қ ұ ралдарды несиеге сатып алу

Дт 2410

Кт 3310

Ал егерде негізгі қ ұ ралдарды сатып алуғ а банктен несие алынатын болса, онда тө ленген пайыздық сыйақ ылар негізгі қ ұ ралдардың қ ұ нына қ осылмайды бұ л шығ ындар кезең шығ ындарына жатқ ызамыз.

Кіріске алынғ ан ә рбір негізгі қ ұ рал объектісі кә сіпорын басшысы тағ айындағ ан комиссияның тексерілуі мен, қ абылдау актісін толтыру арқ ылы кіріске алынады.

4. Негізгі қ ұ ралдар бастапқ ы бағ алаудан кейін ә р тү рлі ө згерістерге ұ шырауы мү мкін. Мысалы, Ү кімет тағ айындағ ан коэффциенттерді пайдалана отырып қ айта бағ алау немесе негізгі қ ұ ралдардың молальдық тозуғ а ұ шырауын болдырмау ү шін оларды модернизациялау немесе реконструкциялау деп аталады.

Негізгі қ ұ ралдарды модернизациялау келесідей мысалмен кө рініс табады:

1. Қ уаттылығ ын жоғ арылатумен қ оса оның пайдалы қ ызмет ету мерзімін ұ зартатын негізгі қ ұ ралдар тү рін тү рлендіру.

2. Шығ арылатын ө німнің сапасын едә уір жақ сартуғ а қ ол жеткізу ү шін машинаның бө лшектері мен торабтарын жетілдіру.

3. Бұ рын есептелген ө ндірістік шығ ындарды едә уір азайтуды қ амтамасыз ететін жаң а ө ндірістік процестерді ендіру болып табылады.

5. Негізгі қ ұ ралдар келесідей ә дістер бойынша еесптен шығ арылады:

1. Жойылу нә тижесінде

2. сатып ө ткізілу нә тижесінде

3. айырбас нә тижесінде

Негізгі қ ұ ралдарды есептен шығ арылғ ан кезде оның баланстық қ ұ ны жә не осы кезге дейін жинақ талғ ан тозу қ ұ ндары есептен шығ арылады.

Негізгі қ ұ ралдар есептен шығ арылғ ан кезде 7410 «Активтерді ессптен шығ ару бойынша шығ ыстар» шоты дебеттеледі жә не олардың жинақ талғ ан тозу қ ұ ны 2420 шоты дебеттеледі.

Негізгі қ ұ ралдарды сатып ө ткізген кезде ү ш тү рлі жағ дай кездесуі мү мкін:

1. негізгі қ ұ ралдар баланстық қ ұ ны бойынша сатылса

2. негізгі қ ұ ралдар баланстық қ ұ ннан тө мен бағ амен сатылғ ан кезде

3. негізгі қ ұ ралдар баланстық қ ұ ннан артық бағ ағ а сатылса. Онда пайданы танимыз.

6. Тозу есептеу ә дістері:

1. Тозу есептеудің тікелей ә дісі

2. Тозу есептеудің кумулятивті немесе сандардың қ осындысы ә дісі

3. Азаюшы қ алдық тар ә дісі

4. Ө ндірістік ә діс

Жылдық тозу сомасы келесідей формула арқ ылы анық талады:

Жылдық тозу сомасы = (Ө зіндік қ ұ н – жойылу қ ұ ны) / пайдалы қ ызмет ету мерзіміне

Айлық тозу сомасы = Жылдық тозу сомасы / 12

Сандардың қ осындысы ә дісін (кумулятивті ә дісі) қ олданғ ан кезде жылдардың сандарының қ осындысы яғ ни кумулятивті сан анық талады.

5жыл = 1+2+3+4+5 = 15

S=N x (N+1) \ 2

N – жылдар саны

S – кумулятивті сан

Бұ л ә діс бойынша ә р жылғ а коэф.т анық талады, яғ ни коэф.т бө лшек тү рінде анық талады. Осы коэф.ді пайдаланып ә р жылдың тозу сомасын табу ү шін коэф.ді тозатын қ ұ нғ а кө бейіп отырамыз.

Станоктың пайдалану мерзімі 5 жыл, ө зіндік қ ұ ны 10000, жою қ ұ ны 1000. Осы станоктың 5жыл бойына тозу қ ұ нын анық таймыз.

Азаюшы қ алдық тар ә дісінде – тікелей ә дісте қ олданылатын тозу нормасының екі еселенген мө лшері қ олданылады жә не бұ л ә дісте жою қ ұ ны соң ғ ы жылы ғ ана ескерледі. Жылдың тозу сомасын анық тау ү шін белгіленген ставка бірінші жылы ө зіндік қ ұ нғ ы соң ғ ы жылдары баланстық қ ұ нғ а кө бейіп анық талады. Мысалы, жү к автокө лігі пайдалану мерзімі 5жыл ө зіндік қ ұ ны 10000, жою қ ұ ны 1000тг.

Ө ндірістік ә діс - бұ л ә діс активті нақ ты қ олдануғ а негізделген ә діс. Тозу ө ндірілген ө німдердің санына байланысты анық талады. Тозуды есептеу ү шін ө ндірілген ө німдердің санын жә не бір ө нім бірлігіне кететін тозу қ ұ нын анық тап алу керек. Бір ө нім бірлігіне кететін тозу қ ұ нын анық тау ү шін тозатын қ ұ нды бө леміз. Техникалық қ ұ жаттарда анық талғ ан қ ызмет ету мерзімінде кү тіліп отырғ ан ө німдердің жалпы санына. Мысалы, жоғ ары да аталғ ан жү к машинасы 10000, жою қ ұ ны 1000, 90000 км жол жү руге арналғ ан.

Бұ л машина 1-ші жылы 20000, 2-ші жылы 30000, 3-ші жылы 10000, 4-ші жылы 20000, 5 -ші жылы 10000 км жол жү рді. Осы автокө ліктің тозу қ ұ нын 5 жылғ а таратып бө лің із.

1 км-ге келетін тозу қ ұ ны = (10000 – 1000)| 90000 = 0, 1 тг

Егер де актив айдың 15 жұ лдызында дейін сатып алынатын болса, онда сол айдың 1- ші жұ лдызынан болса, тозу есептеледі. Ал егер де актви ағ ымдағ ы айдың 15 жұ лдызынан кейін сатып алынса, онда тозу ағ ымдағ ы айдан кейінгі айдың 1 –ші жұ лдызынан есептеледі.

Амортизация есептеу ү шін шоттардың жұ мыс жоспарында 2420 шот арналғ ан.

7. Негізгі қ ұ ралдарғ а қ атысты келесідей мә ліметтер ашылып кө рсетілуі қ ажет:

1. Ө зіндік қ ұ нды бағ алау ә дістері

2. Тозу есептеуде қ олданылатын ә дістер

3. Қ олданып жү рген пайдалы қ ызмет ету мерзімдері жә не тозу ставкалар

4. Жалпы баланстық қ ұ н жә не кезең нің басымен аяғ ындағ ы есептелген тозу

5. Тө мендегілерді кө рсете отырып, кезең нің басы мен аяғ ындағ ы баланстық қ ұ ндарын салыстыру.

1. Тү суі

2. Шығ ыс етілуі

3. Кә сіпорындарды біріктіру арқ ылы ие болғ андары

4. Қ айта бағ алау нә тижесінде пайда болғ ан қ ұ ндардың артуы немесе азаюы

5. Тозу

6. Тағ ы басқ алар

Ө зін- ө зі бақ ылау сұ рақ тары:

· Негізгі қ ұ ралдардың қ ұ ндарына анық тама беру;

· Негізгі қ ұ ралдарды кіріске алу есебі;

· Негізгі қ ұ ралдарды есептен шығ ару есебі;

· Негізгі қ ұ ралдарғ а тозу есептеу;

· Негізгі қ ұ ралдардың қ озғ алысын қ ұ жаттау;

· Негізгі қ ұ ралдарды қ айта бағ алау.