Шоғырландырылған есеп берудің құрамы және құрастыру жолдары

Есептiк кезең бiткен соң шаруашылық жү ргiзушi субъект қ аржылық есеп берудi жасайды. Шаруашылық жү ргiзушi субъекттiң қ ұ рамында Қ азақ стан Республикасының аймағ ында жә не онан тысқ ары жерлерде тұ ратын еншiлес немесе тауелдi cepiктecтіктepi бар болса, ө зiнiң қ аржылық есеп беруiмен қ оса, шоғ ырландырылғ ан есеп берудi жасайды, яғ ни бiрнеше заң ды тұ лғ аның есеп беруiн бiрiктipедi. Бұ л жерде келесі тұ лғ аларды бө леді:

1)негізгі серіктестік;

2) еншiлес немесе тә уелдi cepіктестіктер.

Заң ды тұ лғ а басқ а кә сiпорынның акциясын сатып алу арқ ылы ө з қ ызметін жү зеге асыруы мү мкін жә не егер де сол сатып алынғ ан акциясы 50%-дан астам болса, онда аталғ ан тұ лғ а инвестицияланғ ан объектiге бақ ылау жасау мү мкiндiгiн алады. Инвестор бақ ылауды белгiлейтiн болса, онда ол кә сiпорын негiзгi заң ды тұ лғ а болып танылады, ал бақ ыланатын (инвестицияланғ ан) кә сiпорынды еншiлес кә сiпорын деп атайды. Негiзгi жә не барлық еншiлес кә сiпорындар бiрiгiп, бiрiккен занды тұ лғ алар тобын қ ұ райды жә не олардың мә лiметi бойынша консолидацияланғ ан есеп беруiн жасайды.

Қ аржылық есеп берудi пайдаланушылар олардың топтасқ ан бө лiгiн емес, тұ тас бө лiгiн бiлуге мү дделi болып келедi.

Шоғ ырландырылғ ан қ аржылық есептер бірық ғ ай шаруашылық жү ргізуші субъект туралы сияқ ты топ туралы қ аржылық есептер ұ сынады. Шоғ ырландырылғ ан қ аржылық есептерді жасағ ан кезде субъект:

1) басты ұ йымнық жә не онық еншілес ұ йымдарынық қ аржылық есептерін активтердіқ, міндеттемелердіқ, капиталдық, кірістер мен шығ ыстардық ұ қ сас баптарын қ осу жолымен баппен біріктіруге;

2) басты ұ йымнық ә рбір еншілес ұ йымғ а инвестицияларынық баланстық қ ұ нын жә не басты ұ йымғ а тиесілі ә рбір еншілес ұ йымнық капиталынық сол бір бө лігін алып тастауғ а;
3) шоғ ырландырылғ ан еншілес ұ йымдардық есепті кезеқ дегі пайдасына немесе залалына азшылық тық ү лесін басты ұ йымнық ү лесінен бө лек ө лшеуге жә не беруге;
4) азшылық тық шоғ ырландырылғ ан еншілес ұ йымдардық активтеріндегі ү лесін басты ұ йым акционерлерініқ олардағ ы капиталынық ү лестерінен бө лек ө лшеуге жә не беруге тиіс.

Еншілес компанияның акцияларын сатып алу мерзімінде консолидация (бірлесу) ү рдісі келесідей кезең дерден тұ рады:

1. Бас жә не еншілес компаниялардың бір тектес активтері, міндеттемелерінің жә не меншікті капитал баптары қ атарларымен қ осылуы;

2. Ішкі топтардың есептері бойынша дебиторлық жә не кредиторлық қ арыздарын жою бойынша тү зету жазбаларын жү ргізілуі;

3. Еншілес компанияғ а салынғ ан инвестицияның баланстық баптары мен еншілес компанияның меншікті капиталындағ ы бас компанияның сә йкес ү лестік қ атысуын жою бойынша тү зету жазбаларын жү ргізілуі;

4. Еншілес компанияның меншікті капиталындағ ы бас компанияның улесіне жатпайтын азшылық ү лесінің анық талуы;

5. Еншілес компанияның акцияларына салынғ ан бас компанияның инвестициясына кеткен шығ ындарының олардың баланстық қ ұ нынан артық кө лемінің анық талуы;

6. Еншілес компанияның меншікті капиталындағ ы сә йкес ү лестік қ атысуындағ ы еншілес компаниялардың активтері мен міндеттемелерінің ағ ымдық нарық тық қ ұ нына дейінгіқ ұ нның тү зетілуі;

7. Іскерлік репутацияның, яғ ни гудвилдің кө лемінің анық талуы.

Шоғ ырландырылғ ан бухгалтерлік балансты жасау ү шін келесі операциялар жасалады.

1.-кесте. Шоғ ырландырылғ ан бухгалтерлік баланс

Мұ ндағ ы:

БКА- бас компанияның активтері; ЕКА- еншілес компаниялардың активтері;

ТД- ішкі топтардың есептері бойынша дебиторлық қ арыздары;

ЕКИ- еншілес компанияның акцияларына салынғ ан бас компанияның инвестициясына салғ ан қ атысу ү лесі; Г- гудвилл оң іскерлік репутация;

БКК- бас компанияның кредиторлық қ арыздары; ЕКК- еншілес компаниялардың кредиторлық қ арыздары;

ТК- ішкі топтардың есептері бойынша кредиторлық қ арыздары;

А- еншілес компанияның меншікті капиталындағ ы азшылық ү лесі;

БКК- бас компанияның меншікті капиталы; ЕКК- еншілес компанияның меншікті капиталы.

Таза активтердегі азшылық тық ү лесі мыналардан тұ рады: азшылық тық бастапқ ы біріккен кү нгі ү лесініқ сомасынан, жә не азшылық тық біріккен кү ннен бастап болғ ан капиталдық ө згерістеріндегі ү лесі.