Сет Ризаұлы Мұқашбековтың қысқаша ата-тегі

Ата тегің ді, туыс – туғ андарың ды жақ сы танып біл. Ө йткені ө зара қ атынас жасауың ү шін қ ажет болады. Егер қ арым-қ атынасың ү зілсе, жақ ын туғ аның ның да ешқ андай пайдасы тимейді. Жырақ тұ рғ аның мен бір-бірің мен тату қ арым-қ атынаста болсаң, алыстық тың зияны жоқ. Пайғ амбарымызМұ хаммед (с.ғ.с)

– Біздің ата-тегіміз Найманның Тума руының ішіндегі Қ ожакелді батырдан тарайды. Найман-Қ аракерей-Байыс-Тума-Қ ожакелді-Кө кі-Қ ылқ абай-Босқ ынбай-Жолбарыс-Мұ қ ашбек-Риза-Ә сет. Атамыз Жолбарысұ лы Мұ қ ашбек қ асиетті Ғ абдү шкір молдадан оқ ығ ан, «Қ арамолда» деген атпен елге танылғ ан сауатты болғ ан. Мекені Майтө ккен қ ыстауы, мұ раб (тоғ анбасы), дихан. Науалы мен Елтайдың арасындағ ы тоғ анды Мұ қ ашбек тү йе сойып, асар салып қ аздырғ ан. Бұ л тоғ ан кезінде «Мұ қ ашбек тоғ аны» деген жер атауына айналғ ан. Қ азіргі Науалы ауылының орталығ ындағ ы Қ усақ ө зенінен су алатын тоғ анды да Мұ қ ашбек атамыз қ аздырғ ан, ел ә лі кү нге дейін осы тоғ аннан су алады. Атамыз Мұ қ ашбек «жеке шаруа» бола жү рсе де тоғ анбасы қ ызметін қ оса атқ арғ ан, ө зімен бірге туғ ан Кү лежан деген қ арындасы болғ ан. Ташкенге тұ рақ ты тү рде барып сауда жасап тұ рғ ан жә не ө зінің жеке меншігінде қ ос ат сү йрейтін 16 ат шалғ ысы, тарағ ы т.б. болғ ан.

1937 жылы Ташкенттен поездбен келе жатқ анда, тү сіне Ғ абдішү кір молда кіріп: «Ә й, Мұ қ ашбек, тұ р!», – деп жағ ынан тартып жібереді, осығ ан дейін қ ұ лағ ының шала еститіні бар екен, содан екі қ ұ лағ ы ашылып еститін болып кетіпті. Осы ғ ажайыпты ауылғ а айтып келсе, Қ арамолда дінді, Қ ұ дайды уағ ыздап жү р жә не «халық жауларымен» сыбайлас деген желеумен 1937 жылы желтоқ сан айында тұ тқ ындалып, 1938 жылы 20 ақ панда атылады. (Ескерту: Кейіннен ө зім ізденіп атам Мұ қ ашбектің атылғ ан жері мен сү йегі Алматының жанындағ ы Жаң алық ауылындағ ы бауырластар зиратында екенін анық тадым. 1937 г. Тройкой УЕКВД Алма-Атинской обл. По ст. 58 и 58-2 УК РСФСР к ВМН. 20.02. 38г. Приговор приведен в исполнение).

1937 жылы сол кездегі Каз. ЦИК-тің тө рағ асы Қ ұ лымбетов Ұ зақ бай Желдірбайұ лы ү йіне қ онғ анда, ү йді сыртынан бекітіп, адамдарымен қ оса ө ртеп жібермекші болады. Сол кезде менің ә кемді анасы Қ азкей терезені шағ ып далағ а лақ тырып жібереді. (Ә кем Риза Мұ қ ашбекұ лының айтқ андарынан). Қ ұ лымбетов те осужд. Пост. ВКВС СССР 25. 02. 38 жылы атқ ан. Реабилитирован ВКВС СССР 22. 04. 1958г.

Қ азір бір атаның балалары – атамыз Жолбарысов Мұ қ ашбекке, ағ асы Райымбеков Оразғ алиғ а, «Сонар» фирмасын ұ йымдастырушылардың бірі Рахметов Ғ абиден Оразқ ажыұ лына Ұ ржар ауданындағ ы Науалыда кө ше аттары берілген.

Ә жеміз Қ азыкей Қ алқ ұ лқ ызы сү йегі Болатшы, Мұ қ ашбек атамыз ұ сталғ аннан кейін, қ ұ садан 1939 жылы қ айтыс болғ ан. (туғ ан сің ілісі Бизауре Қ алқ ұ лқ ызынан ә нші Кә рім Сү лейменұ лы туады. Ә нші Кә рімнің ә кесі Қ аракерей, Семіз Найман, Қ ырық мылтық би Сү леймен Бекбердіұ лы – Матай, Маман Тұ рысбектің жазғ ан Қ азақ тың ү ш жү зінің шежіресінен: 1903 жылы, сентябрь айында Орта жү з Найман шежіресін қ исса тү рінде жазып таратқ ан. Шешесі Қ азыкей қ айтыс болғ аннан кейін ә кеміз Риза ө зімен бірге туғ ан Рә ш, Райхан деген екі қ арындасымен Науалыдағ ы балалар ү йіне 1939 жылы ө ткізілген (Ескерту: Рә ш пен Райхан содан бері жоғ алып хабарсыз кетті).

Нағ ашы атам Нү сіп, зайыбы Жамал. Осы екеуінен менің анам Рә ш туады. Нағ ашы ә жем 1928 жылдары Мақ аншы ауданы, Қ арасу ауылдық советінің председателі болып сайланғ ан. (Мырзатай-Қ арасу). Осы жайында 1930 жылы «Ең бекші қ азақ» газетінің бетіне Бейімбет Майлиннің «Жамал болыс» деген очеркі шық қ ан.

Сол жылдары Кең ес ү кіметінен зорлық кө ріп кә нпескеден Қ ытайғ а қ ашып жатқ ан ел-жұ рт тө менгідей ө лең шығ арыпты:

Қ арасу, Жаң ғ ыз тө бе біздің қ оныс,

Сайланды сол жылдары қ атын болыс.

Қ азақ қ а бұ рынғ ыдай тең дік тисе,

Салар ем, комсомолғ а зарқ ұ м соғ ыс!

Ә кеміз Риза балалар ү йінде болғ ан кезді былай деп айтатын: «Мектепте оқ ып жү ргенде шашымның жартысын ғ ана тақ ырлап алып, «халық жауының» баласы деп ерекшелеп қ оятын. Жақ сы оқ ысаң сен жаудың баласы, ә дейі жаулығ ың ды білдіріп жақ сы оқ ып жү рсің, ал жаман оқ ысаң сен ә дейі жаман оқ ыдың деп тиісе беретін». Осындай қ орлық қ а шыдамағ ан ол 4 класты бітіргеннен соң балалар ү йінен қ ашып кетеді, 13 жасында колхоздың бө лімшесінде есепші болады. Сонымен 1944 жылы 18-ге толғ анда ә скерге алынып, Берлинде соғ ысқ а қ атысып, жең істі «Бранденбург қ ақ пасында» қ арсы алады. Ә скерден 1950 жылы ғ ана босайды, Германияда, Польшада басқ ыншылық ә скердің қ атарында болады. Келе сала біздің анамыз Рә шқ а ү йленіп Аксаковка ауылында гидротехник, сонан соң зейнеткерлікке шық қ анша Науалыда қ ырман мең герушісі болды.

Анамыз Рә ш байыпты, салмақ ты, кітап оқ удан бас алмайтын кемең гер сабаз адам болса, ә кеміз Риза сө зге шешен, қ алжың бас, шалт қ иымылдайтын, ұ йымдастырушылық қ абілетінің арқ асында жоқ тан бар жасайтын, жан-жақ ты дамығ ан, ө зін-ө зі жетілдіре білген, рухани даму дарыны ерекше жоғ ары, жоқ адамдарғ а кө мектескісі келіп тұ ратын жә не осыны іс жү зіне де асыра білген адам болатын. Тұ қ ым шарушылығ ын андай-мұ ндай агрономың нан жетік білетін. Тұ рмысымыз жаман болғ ан жоқ.

Ө зіміз ә кеміз Риза мен анамыз Рә штә н тарайтын ағ айынды бесеуміз: ү ш ұ л, екі қ ыз. Ү лкеніміз Асқ ар Алматының «Киров» зауытында шебер, ал жең геміз Ә сембала қ алалық санитарлық -эпидиомология сараптама орталығ ында дә рігер- бактериолог, ұ лдары Ә діл Алматыда энергетикалық компанияда инженер, қ арындасым Сә уле кә сіпкер, қ ызы Ә сел де кә сіпкер, Қ амбар бауырым мен келінім Ү міткү л Алматының медициналық институтын бітірген провизорлар (дә рі-дә рмек жасайтын мамандар), ү лкен ұ лы Қ айрат Алматыда фирма жетекшісі, Екінші ұ лы Айдос Астанада банк қ ызметкері, кенжелері Гү лзира шет тілдер маманы, тұ рмыста. Кіші қ арындасымыз Тілеужан да медицина саласында істеген, ұ лы Жомарт Рафикұ лы Алматы қ аласында банк қ ызметкері, қ ызы Гү лмира студент.

Менің жұ байым Рахпар негізгі мамандығ ы неміс тілінің мұ ғ алімі, Алматының шет тілдер институтын бітірген, ү лкен қ ызымыз Айнұ р тұ рмыста Алматы қ аласында тұ рады, кіші қ ызымыз Айнамкө з тұ рмыста, Германияда Франкфурт-Майн қ аласының жанындағ ы Кёнгштайнде тұ рады. Немерелеріміз бар.

Тағ ы бір айта кететін тылсым жайт, ә руақ тар батасы арқ ылы білгенім: атамыз Мұ қ ашбек тек қ ана қ атардағ ы молда емес, қ ари (Қ ұ ранды жатша айтатын адам), ал бабам Жолбарыс батыр болғ ан, ә рі дастандар жазыпты, осы дастандары бар сияқ ты. Ә руақ тар батасында: «Осы бабаң Жолбарыс жазғ ан дастандарды іздесең табасың», – сақ таулы жатқ ан жердің де мө лшерін нақ тылап айтты.