Сурак жок озин жаз

Билет

19.Ә леум-к мә ртебе тұ лғ аны іріктеу факторы ретінде. Жалпы мә ртебе, яғ ни, элита деп қ азына-байлық ты, қ аржы-қ аражатты бө луге б/ты ж/е т.б.саяси маң ызды шешім-р қ абылдауғ а қ атысты жоғ арғ ы мә ртебесі мен ық палы бар ұ йымдасқ ан топты айтады. Саяси элитаны тудыратын факторлар: 1) қ оғ амғ а арнайы тә жірибиесі, қ абілеті бар кә сіби басқ арушылар керек; 2) адам-ң психолог-қ ж/е ә леум-к тең сіздіктер; 3) қ оғ -да басқ арушы ең бек жоғ ары бағ аланады, ынталандырады; 4) бұ қ ара халық -ң саяси енжарлығ ы, селқ остығ ы(кү нделікті ө мірде ә ркім саясаттан шалғ ай ө з жұ мысымен айналысады). Қ оғ амдағ ы ә леуум-к топ-а: ү лкен(сословиелер, тап-р, т.б, олар саяси ық палғ а ие); орта(ө нірістік, територр-қ бірлестік-р); кіші(отбасы, кіші ө ндірістік бірлестік-р) боп бө лінеді. Осындай бірнеше ә леум-к белгілермен бірлескен адам-р жиынтығ ын ә леум-к топ дейді. Адам-дың қ оғ -қ жағ дайындағ ы ортақ ө мір ерекшеліктері, ә леум-к бір топқ а енуі олар-ң ә леум-к мү шелерін бірлестіреді. Олар адам-р мен ә леум-к топтар-ң ө з ө мірлік жағ дайын нығ айтуда кө рініс табады. Оғ ан ә р тү рлі дең гейдегі табысқ а, билікке, кә сіпке, білімге мә ртебеге, т.б.ие болу мумукіншіліктері жатады. Ә леум-к топ-р тұ лғ аны іріктеу факторы ретінде қ оғ амда маң ызды рө ль атқ арады. Себебі қ оғ амда ә р тү рлі топ-р ө мір сү реді. Еліміз-ң президенті 2030жылғ а Қ аз-н халқ ы-на арналғ ан жолдауында орташа тапты ерекше атап кө рсеткен. Қ азіргі кезде орташа тап ө мір сү руі ү шін тұ лғ ағ а жеткілікті білімі, қ аражаты болуы керек.

44. Саяси мә д.қ оғ амдық -тарихи негіз-ң қ ұ рамдас бө лігі рет.

Саяси мә д.кө пқ атпарлы тарихи қ ұ былыс. Ол ә рбір тарихи кезең -ң саяси мә д-ң фундаментальды ерекшелік-ін қ амтиды. Осы тұ рғ ыдан саяси мә д.қ ұ л.иеленушілік кезең дегі, орта ғ асырдағ ы, жаң а дә уірдегі, қ азіргі кезең дегі саяси мә д.деп қ ұ рылымдық қ абат-ғ а бө луге болады. Бұ л қ абат-р саяси мә д-ң терең қ ойнауында жатқ ан жарамсыз, қ атып қ атып қ алғ ан қ ұ рылымдар емес, ә рине олардың ішінде терең қ орда жатқ ан-ы жә не қ ызмет етіп саяси мә д-ке ық палын тигізіп отырғ андары да, қ азіргі саяси жағ дайғ а сай ө зектендірілген жә не оларда белгілі-бір саяси ізденістер жү зеге асатындары да бар. Саяси мә д.қ оғ -қ қ атынастарда жаң арып қ айта қ ұ ру, тарихтың саяси байлығ ын игеру мақ сатында саяси қ ұ ндылық -ды жасау мен саяси рухани мұ раны игерудің біртұ тас процесі.

87. Сіздің пікірің ізше, саяси ә леуметтену процесі барысында біздің республикамыздың азаматтары қ андай саяси қ ұ ндылық тар мен бағ ыттарды бойына сің іруі қ ажет? Саяси ә леуметтену деп адамның саяси ілімдерді, ережелерді, қ ұ ндылық тарды бойына сің іріп, оларды ө зінің рухани ішкі дү ниесіне айналдырып, сол арқ ылы ө зінің саяси санасы мен мә дениетін қ алыптастыру, саяси іс-ә рекетке дайындалу процесін айтады. Саяси ә леуметтену барысында адам қ оғ амның толық қ анды мү шесі боларлық саяси ережелерді, салт-дә стү рлерді, білімді мең гереді. Біздің қ азіргі Қ.Р. азаматтарының саяси ә леуметтенуін қ ай типке жатқ ызуғ а болады деген заң ды сұ рақ туу мү мкін. Оның басын ашу ө те қ иын. Себебі, біз ө тпелі кезең де тұ рмыз. Бұ рынғ ы Кең ес Одағ ы кезіндегі гегемонистік саяси ә леу-ң тү рінен бас тарттық. Ал дә стү рлі лидералдық қ ұ ндылық ты игергеніміз жоқ, оғ ан кө шу де оң ай емес. Себебі кө птеген отбасылар жұ мыссыздық тың кө беюіне байл-ы кү нделікті кү н-кө рістің қ амымен жү р. Балаларды саяси ә леум-у тұ рсын, жалпығ а бірдей оқ у-орнына беру кейбір отбасына оң айғ а тү спеуле. Бұ рынғ ы жастар ұ йымы ө з жұ мысын тоқ татты. Кө ппартиялық тың аты бар да, заты шамалы. Сайлау кезінде болмаса, саяси ә леум-умен жү йелі шұ ғ ылданып жатқ ан олар жоқ. Нарық тық экономика кезінде ақ парат қ ұ ралдары қ аржының тапшылығ ымен жарнамаларды жариялауғ а кө бірек кө ң іл бө луде.

Билет

18. Қ.Р-ң ұ лт саясаты. Қ аз-ғ а КСРО-ның кө птеген тіпті халық тарды жерлерінен айырып, жер аударып, «халық тар тү рмесіне» айналдырылды. Ө з жерімізде қ ырғ ынғ а ұ шырап, мың дағ ан жандар ата-жұ ртын тастап кө шуге мә жбү р болды. Республикамыз егемендік алғ аннан кейін жағ дай ө згере бастады. Ана тілімізге мемл-к мә ртебесі берілді. Жерімізде бірталай ө згерістер боп жатыр, соның бірі – ынтымағ ы жарасқ ан кө пұ лтты халқ ымыз бар. Республика халқ ының жартысы орыс халқ ы болғ андық тан болар, Қ Р-ның жаң а конституциясы-ң 7-бабында «мемл-к ұ йымдарда ж/е жергілікті ө зін-ө зі басқ ару орган-нда орыстілі ресми тү рде қ азақ тілмен тең қ олд-ды.» делінген. Ата-заң -ң 14-бабында: «заң мен сот алдында жұ рттың бә рі тең. Тегінде, ә леум-к, лауазым-қ, мү ліктік жағ дайына, жынысына, нә сіліне, ұ лтына, тіліне, дінге кө зқ арасына, нанымына, тұ рғ ылық ты жеріне байл. н/е кез-келген ө зге жағ дайлар б/ша ешкімді ешқ андай кемсітуге болмайды» делінген. Еліміздің этносаяси субъектісіне мемл. аз халқ ының ассамблеясы, азамат-ң ұ лттық мә дени бірлестіктері, саяси партиялар мен қ оғ -қ саяси ұ йым-р жатады. Тіл туралы, эмиграция туралы заң дар қ абылданды. Қ Р-да ә р тү рлі ұ лт-қ мә дени орталық -р жұ мыс істейді. 1995ж 1-наурызда Қ аз-н Халқ ы-ң Ассамблеясы қ ұ рылды. Ол елдегі барлық этнос-дың мақ сат-мү дделерін қ орғ айды, олар-ң дамуына жалпы саяси, мә дени, ә леум-к мә селе-ді шешу арқ ылы реттейді. Қ аз-да қ азір 130ғ а жуық ұ лттар мен ұ лыстардың, этникалық топ-дың ө кілдері ө мір сү ріп жатыр. Респ-да ә рбір азамат-ң қ ай ұ лтқ а, қ ай партияғ а, қ ай дінге жататындығ ын ө зі ұ йғ аруғ а ж/е оны кө рсету, кө рсетпеуге қ ұ қ ығ ы бар. Қ орыта келгенде, біз қ ұ рып жатқ ан қ ұ қ ық тық қ оғ ам-ң ең жоғ арғ ы қ ұ ндылығ ы – адам. Мұ нда оның қ ай ұ лт, ұ лысқ а, дінге жататынына есептелмейді. Біз-ң міндетіміз этника-қ ө згешілікті дамыту ж/е Қ аз-ң ұ лт-қ мә дени алуан тү рлілігін сақ тау. Сонда ғ ана еліміз-ң ұ лтаралық келісімі жарасқ ан, қ оғ ам-қ саяси ахуалды тұ рақ ты аймақ болып, ә лемде беделі артпақ.

43. Қ оғ амның саяси мә дениеті мен субмә дениеттердің арақ атынасы.

Қ оғ -да саяси мә д-пен қ атар субмә д-р де (субкультура) ө мір сү реді. Саяси ә деьбиетте субмә д.оғ -да басымдық ететін мә денир бағ дарлардан ө зге саяси бағ дарлар жиынтығ ы деп қ аралады. Ә рбір субмә д.ө зіне қ оғ -да басымдақ ететін саяси мә д-ді сипаттайтын жалпылық ты, сол сияқ ты осы мә дениетті ерекшелейтін ө зіндікті де ендіреді. Ө зіндік субмә д-ң кө терушісі-иесі ә ртү рлі ә леум.-кә сіби, ұ лттық, діни, жастық, аймақ ты топтар болады.

Саяси мә д-ң біртұ тастығ ы қ оғ амның тұ рақ тылығ ын кү шейтумен бірге кө птеген саяси процестерді барынша сенімділікпен болжап отыруғ а кө мегін тигізеді. Шындығ ында, қ оғ -ң ә леум.ә рқ илығ ы салдарынан егер де қ оғ ам дамуының базалық қ ұ ндылық -ы, мұ рат-ы, мақ сат-ы, тү бегейлі консенсустың жоқ болуымен сипатталатын болса, онда субмә д-р қ оғ -қ саяси ө мірдің тұ рақ сыздық кө зіне айналуы мү мкін. Бірнеше субмә д-ң болуы ү йреншікті қ ұ былыс болғ андық тан, қ оғ амды олардың бірге болуы жә не олар-ң иегерлерінің мү дделерін ү йлестіру мә селесі болады. Ол ү шін қ оғ ам терең ойластырылғ ан мә д.саясатын жү ргізуі керек. Бұ л мә селенің тек жаң а демократиялық саяси мә д-ң қ алыптасуы ғ ана шеше алады.

Жұ ртшылық тың саяси мә д-і жоғ.болуы ү шін мемл.ел ішіндегі жә не басқ а ел-гі болып жатқ ан ө згерістер, жаң алық тар жө н.жан-жақ ты хабардар етіп отырғ аны орынды. Сонда ғ ана ел-ң азамат-ы бұ л мә селе-р жө н.жетік біліп, дұ рыс бағ а бере алады. Кө лемді жә не сенімді мә лімен алып тұ руы, дамығ ан хабарламалық жү йенің болуы – қ оғ -ң саяси мә д-ң, саяси қ атынас-ң қ аншалық ты дамығ андығ ын кө рсетеді.

86. Қ азақ станның саяси мә дениетінің қ андай қ ұ ндылық тары шығ ыс пен батысқ а жақ ын?. Еуразияшылдық дегеніміз – іштей топтас­тыру, бірлік. Қ азақ даналығ ына сү йенсек, бірлік бар жерде тірлік те болады. Ө з мағ ы­на­сы, ө зінің табиғ аты мен мә ні жө нінде де ол солай болуы тиіс. Егер Батыстың ұ раны: “Сырт­қ ы дү ниені танып, соның негізінде оны қ айта ө згерт” десе, Шығ ыстың ұ раны: “Ө зің ді ө зің танып, соның негізінде оны қ айта ө згерт”. Ал Еуразияның ұ раны: “Ізгілік жасау немесе жақ сылық қ а, жарастық қ а, парасатты­лық қ а ұ мтылу”. Ұ лы Абайдың сө зімен айтсақ: “Адам бол! ”, рухани-адамгершілік жағ ынан же­тіл­ген, Шығ ыстың руханияты мен Батыстың озық технологиясын, білімін, ақ ыл-ойын бой­ы­н­а сің іріп, екеуін ұ штастырғ ан толық адам бол! Еуразиялық идея Шығ ыс пен Батыс идея­ларымен салыстырғ анда ө зіндік ерек­шелігі бола тұ ра, оларғ а кереғ арлық жасамайды, олар­мен бір қ атарда айрық ша тұ рмайды. Ке­рісінше, екі идеяны да жандандырып, мә дени-рухани жағ ы­нан біріктіреді, синтездейді. Ол дү ­ниені жаң ­ғ ырту мен адамды рухани жетіл­діруді бір-бірі­нен алшақ татпайды, керісінше, жақ ындатады, толық тырады. Басқ аша айтқ ан­да, адамның материалдық -практикалық іс-ә рекеті рухани-адамгершілік бастамасымен молығ ады; ө з кезе­гінде адамның рухани-адамгершілік тұ рғ ыдан дамуы дү ниеден сырт қ алуды емес, қ айта ол нақ тылы іс-ә рекетті талап етеді. Сондық тан елімізде 2004-2006 жә не 2007-2009 жылдарғ а арналғ ан “Мә дени мұ ра” мемлекеттік бағ ­дар­ламасы іске асуда. Бай мә дени мұ раны игеру бү кіл қ оғ амның рухани жаң аруының негізі болып табылады.

Билет

20.Саяси жү йенің тү сінігі, қ ұ рылымы, қ ызметтері. «Жү йе» ұ ғ ымын ХХғ 20-ж ғ ылыми айналымғ а алғ аш ең гізген неміс биологы Л. Фон Борталанфи. Ол бұ л терминді клетканың сыртқ ы ортамен алмасу процесін кө рсету ү шін пайдаланды. Саяси жү йе д/з – қ оғ амдағ ы билікті жү зеге асырудың ж/е ұ йымдастырудың принциптері қ ұ қ ық тық ж/е саяси нормалардың мемл ж/е қ оғ -қ ұ йымдардың бірлестіктерінің жиынтығ ы. Саяси жү йе қ ұ рылымдары: 1)институционалды(мемл., қ озғ -р. Партия, шіркеу, т.б); 2)функционалды(саяси қ ызметтерінің, бағ ыттарының формалары мен ә діс-тә сілдері); 3)реттеуші(коституция, заң, ә дет-ғ ұ рып, т.б); 4) коммуникативті(саяси жү йенің тұ ратын элементінің байланысы); 5) идиологиялық (саяси сана, мә дениет, ә леуметтену). Саяси ж. қ ызметтері: 1)ә леум-к топ-ң, халық -ң саяси билігін қ амтамасыз ету; 2) қ оғ -қ қ атынастарды реттеу; 3) қ оғ амда жинақ таушылық, топтастырушылық, қ ызметті атқ арады; 4) экономика-ң дамуына қ ажетті саяси жағ дай жасау; 5) қ оғ амды бү лдіргіш ә рекеттерден қ орғ ау.(тағ ы да мақ сатқ а жету, легитимділік, саяси ә леуметтену қ ызметтері бар). Ең басты қ ызметі – қ оғ амды басқ ару.

45. Саяси сана: дең гейлері, қ ызметтері, формалары. Саяси мә дениет мазмұ нын толық ашу ү шін, оның негізгі компоненттерін бө ліп қ ана қ оймай, олардың мазмұ нын ашу керек. Саяси мә дениеттің айырылмас бө лшегі, оның қ алыптасуының негізі – саяси сана. Саяси сана - ә леуметтік субъектілер (индивид, группа, қ оғ ам)-ның саясат сферасын тү сінуі. Ол бірін-бірі толық тырушы 2 негізгі функция атқ арады: танымдық (саясат туралы білімді байыта тү су) ж/е реттеуші (ә леуметтік субъектілердің саяси маң ызды мінез-қ ұ лқ ына ә сер ету). Саяси сана қ ұ рылысында диалектикалық байланысқ ан 2 дең гей бө лінеді: теоретикалық ж/е импирикалық. Саяси сананың теоретикалық дең гейі қ оғ ам ө мірін ретеейтін заң дарды ашуғ а бағ ытталғ ан. Бұ л дең гей идеологтарғ а тә н. Саяси сананың импирикалық дең гейі адамдардың кү нделікті практикалық тә жірибесі негізінде қ алыптасады. Саяси мә дениет мазмұ нын ашу саяси сананың элементтік қ ұ рамын анық тауды болжау. Бұ л белгілі бір қ оғ амда ж/е ә р тү рлі ә леуметтік топтарғ а ү стемдік етіп тұ рғ ан қ оғ амның саяси ө мірінің ә р тү рлі аспектілері жайлы ойлар: саясат туралы, саяси жү йе, оның институттары мен саяси режим туралы, билік ж/е басшылық ету механизмдері туралы. Қ арапайым саяси сана қ алыптасып жү йеге тү спеген, кү нделікті саяси ө мірден туғ ан ә дет-ғ ұ рып, дағ ды, дә стү рлі нанымдар, тағ ы сол сияқ тылар жиынтығ ы. Теориялық саяси сана жағ дайлардың мә н-мағ ынасын анық тап, оларды айтарлық тай жоғ ары дә режеде теориялық тұ рғ ыдан жинақ тап бейнелейді.

85. Қ азіргі заман қ оғ амы саяси мифтерден толығ ымен арыла ала ма? Егер де сіз жоқ деп есептесең із неліктен? Егер де сіз иә десең із қ андай жолмен. Саяси миф д/з не? Мен, бұ л билік басындағ ылардың халық тың ой-пікіріне, кө қ арасына ә сер ету ү шін қ олданылатын манипуляторлық тә сіл, яғ ни электоратты қ орқ ыту немесе жалғ ан нә рселермен сеніміне кіру арқ ылы қ олданылатын тә сіл деп тү сінемін. Ал қ азіргі қ оғ ам менің ойымша, саяси мифтерден арыла алмайды. Себебі, біріншіден, билікке талас бар жерде, саяси миф ешқ ашан жоғ алмайды; екіншіден, саяси мифтер жойылатын болса, ел ішінде билікке деген наразылық кө бейеді. Саяси мифтер бұ л халық ты тыныштандырудың ең тиімді ә дә сі. Кә мшат Тасболат деген журналистің айтуынша («Бізге неге орыс тілін таң ып отырады» атты мақ аласында) қ азіргі қ азақ мемлекеті саяси мифтерден ә лі де арыла алмай жү р. Оғ ан қ азақ тілінің қ ажетсіздігін кө рсету ү шін орыс тілін мә жбү рлеп таң у куә.

Билет

21. Саяси жү йелердің типологиясы. С. ж-ні оның саяси тә ртібіне қ арай тоталитар-қ, авторитар-қ, демократия-қ деп бө лінеді. Мұ ндай топтастыру негізіне билік, тұ лғ а ж/е қ оғ ам арасында ө зара іс-ә рекет-ң сипаты мен тә сілі негізге алынғ ан. Тоталитар-қ саяси жү йеде жеке адам мен қ оғ ам толығ ымен билікке бағ ынады. Мемл қ оғ -қ ө мір-ң барл саласын ө з бақ ылауына алады. Авторитар-қ саяси жү йеде билік басында жеке адам н/е адам-р тобы шексіз билікке ие б/ды. Парламент, оппозиция-қ топтпр болғ анмен, олар-ң ық палы шамалы. Мемл-ң сайланбалы органдары, азам-қ қ ұ қ ық -ры мен еркіндігі шектеледі. Демокр-қ тә ртіпте тұ лғ а қ ұ қ ығ ы биік тұ рады, билік жұ мысын қ оғ ам бақ ылауғ а алады. К. Маркс саяси ж-ні буржуазия-қ, қ ұ лиеленушілік, феодал-қ, ә лекм-к деп бө лген. Ал ү стемділік-ң типімен жү йе-ң легитимділігіне б/ты: дә стү рлі, харизматика-қ, рационал-қ деп бө лді. Саяси ж-ні трансформациялық (реевол-ғ а негізд-н) ж/е консерватиялық (ескіні дамытуғ а нег-н). Трансформациялық ө з кезегінде: реакциялық (билікке қ арсы); прогрессивтік(билікті қ олдау) боп екіге бө лінеді. Ал процесс-ң дамуына б/ты: дә стү рлі(азам-қ қ оғ ам дамымайды, билік-ң харизмат-қ иә сіліне нег-ді); модернизация(азам-қ қ оғ ам дамиды, билік-ң рационалды тә сіліне негізд).

46. Саяси идеологияның қ ұ рылымы, қ ызметтері, дең гейлері. Саяси сананың қ ұ рамдас бө лігі ж/е ө зегі – саяси идеология. “Идеология” гректің идея – бейне ж/е логос – білім деген сө здерінен шық қ ан. Ғ ылыми айналымғ а, ә дебиетке француз ғ алымы, философы А. Дестют де Траси кіргізді. Идеология ә р тү рлі – саяси, қ ұ қ ық тық, этикалық, діни, эстетикалық, философиялық болып келеді. Сонымен қ атар, қ андай идеология болсын саясатпен тығ ыз байланысты ж/е саяси сипаты болады. Саяси идеологияғ а белгілі бір адамдар тобының қ оғ ам қ ұ рылысы ж/е дамуы, ондағ ы қ атынастарды орнық тыруғ а н/е ө згертуге қ ызмет ететін тұ жырымдамалар мен пікірлердің жиынтығ ы жатады. Олар билік арқ ылы н/е оғ ан ық пал ету арқ ылы ө з мақ сат-мү дделерін білдіреді ж/е қ орғ айды. Саяси идеология – жалпы идеологияның да ө зегі. Оның ерекшелігі – саяси болмысты тү сіндіреді ж/е оны сақ тауғ а н/е ө згертуге іс-ә рекетті бағ ыттайды. Қ оғ ам ө мірінде идеология маң ызды ролді атқ арады: 1. Идеологияның танымдық ролі. Ол саяси жү йені, саяси ө мірді суреттеп, тү сіндіреді. 2. Бағ дарламалық қ ызметі. Ол қ оғ ам, ә леуметтік прогресс, тұ лғ а ж/е билік т.б. негізгі тү сініктер туралы мағ лұ маттар беріп, адамның іс-ә рекетіне бағ ыт-бағ дар кө рсетеді. 3. Жұ мылдыру, іске тарту. Қ оғ амның жоғ ары, қ ұ нды идеяларын алғ а тартып, мақ сат-мү дделерді айқ ындап, саяси идеология саяси іс-ә рекетке тікелей тү рткі болып, қ оғ амды, ә леуметтік топтардыоларды іске асыруғ а жұ мылдырады, рухтандырады, шабыттандырады. 4. Амортизациялық қ ызметі. Саяси іс-ә рекетті тү сіндіру тә сілі болып, идеология ә леу-к шиеленістерді бә сең детеді. Ұ сынылғ ан мұ раттар сә тсіздіктен кейін кү ш жинап қ айта серпілуге шақ ырады. 5. Бағ алау қ ызметі. Идеология халық санасына қ оғ амның қ азіргі ж/е болашақ тағ ы дамуына ө лшемдік бағ а берерлік жағ дай жасайды, ү стемдік етіп отырғ ан қ оғ амдық тә ртіпке белгілі бір кө зқ арас тудырады. Саяси идеологиялар мазмұ ны, мақ саты жағ ынан прогрестік, либералдық, революциялық, консервативтік радикалдық, реакциялық, шовинистік, ұ лтшылдық т.б. болып бө лінеді.

84. Фашистік идеологияның «ө міршең дігі» неге негізделеді? « Фашизм» (итальян. Фашизмо-бірлестік) 1919 ж. Италия жә не Германияда п.б. Негізін салушылар Ф.Ницше, О.Шпинглер. Фашизм бұ л-зорлық тың шектен шық қ ан тү рлерін қ олдану, шовинизм, экономиканы мем-к монополиялық реттеу тә сілін кең іненпайдалану, нә сілшілдік, жә не азамат-ң қ оғ амдық жә не жеке ө мірін толық бақ ылау. Менің ше фашистік ид-ң ө міршең дігінің бірден-бір себебі, халық қ а ө згеше ойлауғ а жол бермеу, ид-ғ а қ арсы шық қ андарды зорлық пен жазалау, ө з ұ лтын басқ а ұ лттардан жоғ ары санауында.

Билет

47. Қ азіргі кезең дегі негізгі саяси идеологиялар. Саяси идеологияның тұ ң ғ ыш тү рлерінің біріне либерализм (латын-ң - еркін) жатады. Оның негізін салушылар: Дж.Локк, Ш.Л. Монтескье, А.Смит, И.Кант, Т.Джефферсон, А.Токвель, Дж.Милль. Ол феодалдық қ оғ ам ыдырап, буржуазиялық қ оғ амдық қ атынастар қ алыптаса бастағ ан дә уірде пайда болады. Бү гінгі таң да либерализм – ең кең дамығ ан идеология-ң біреуі. Ол 3-ші сословиенің идеологиясы ретінде пайда болғ анымен, кейін келе оның кө птеген принциптері жалпыадамзаттық қ ажеттіліктерге сай келіп, ойынан шық ты. Л. идеологияның негізгі принципі – адамның еркіндігі, тұ лғ аның табиғ и қ ұ қ ық тары мен бостандық тарының қ асиеттілігі мен ажырамастығ ы, олардың қ оғ ам ж/е мемлекет мү дделерінен жоғ ары тұ руы. Консервативтік (латын-ң - қ орғ аушы) идеология Ұ лы француз революциясының саяси идеялары мен оқ иғ аларына жауап ретінде дү ниеге келді. Консерватизм-ң негізін қ алаушыларғ а ағ ылшын философы, мемлекет қ айраткері Эдмунд Берк, француз публицисі, ө оғ ам қ айраткері Жозеф де Местр, неміс тарихшысы Фридрих Фон Савиньи, Австранияның канцлері Меттерних жатады. Консерваторлар монархияны қ алпына келтіруге ж/е феодалдық -арестократиялық қ ұ рылыстың дә стү рлі қ ұ ндылық тарын қ айта тү летуге тырысты. Ол жеке адамның қ ұ қ ық тары мен бостандық тарының басымдығ ын мойындауғ а бет бұ рды. Билікке тө бе топ, аристократиялық кө зқ арастар тұ рғ ысынан қ арауды бә сең детті. Мемлекеттің экономикалық ж/е ә леу-к қ ызметері едә уір шеттетілді. Жаң арғ ан консерватизм либералдық ж/е социалистік сипаттағ ы бірқ атар адамгершілік тү сініктерді біріктіріп, қ абыл алды. Коммунистік (латын - жалпы) идеялар ХІХ ғ -ң орта кезінде дү ниеге келген. Негізін салғ андар Карл Маркс пен Ф.Энгельс Олар жан-жақ ты дамығ ан, еркін адамды қ алыптастырғ ылары келді. Ол ү шін тап кү ресі жү ргізілуі, Жұ мысшы табы буржуазияны қ ұ ртуы керек. Оладың ойынша, социализмді орнататын бірден-бір қ ұ рал – социалистік революция. Оны жасай алатын кү ш – жұ мысшы тобы. Социал-демократия идеологиясы демократиялық социализм идеясын алғ а тартты. Оның басты қ ұ ндылық тары – еркіндік, тең дік, ә ділеттік, ынтымақ тастық. Бұ л қ ұ ндылық тарды экономикалық, саяси, рухани-демократия арқ ылы ғ ан жү зеге асыруғ а болады. Ол аралас экономиканы, мемлекеттік ә леуметтік-реттеу ролін, саяси ө мірді демократиялық тү рде ұ йымдастыру талап етеді. Фашизм (италияның - бірлестік) 1919ж. Италия мен Германияда пайда болғ ан. Негізін салушылар: Ф.Ницще, Дж.Джентилле, О.Шпенглер. Бұ л кезде капиталистік елдер терең дағ дарысқ а ұ шырағ ан. Мұ ндай жағ дайда классикалық либералдық қ ұ ндылық тар адамзат іс-ә рекетіне дем беріп, ынталандыра алмады ж/е қ оғ амды біріктіруге шамасы келмеді. Бұ л идеология-ң басты ерекшелігі – ең бекшілерді жаншу ү шін зорлық тың шектен шық қ ан тү рлерін қ олдану, шовинизм, нә сілшілдік, экономиканы мемлекеттік-монополиялық реттеу тә сілдерін кең інен пайдалану, азаматтардың қ оғ амдық ж/е жеке ө мірін бақ ылау. Қ азіргі кезде фашистік идеологияны кө пшілік жаратпайды. Бірақ, бірқ атар елдерде жаң арғ ан фашистік топтар пайда болуда.

54. Саяси жанжалдар жә не оның қ оғ ам ө міріндегі рө лі. Саяси жанжалдар деп-қ арсы іс-ә рекет мақ сатындағ ы екі н/е одан да кө п ә ртү рлі бағ ыттағ ы кү штердің ө з мү дделерін іске асырудағ ы қ ақ тығ ысы.Қ азіргі кезде қ оғ амдағ ы шиеленістер кө птеген ғ алымдардың назарын аудартуда. Сондық тан осы мә селемен арнайы айналысатын конфликтология деген ғ ылым п.б. Ә л-к шиеленіс-ң п.б-на бірнеше себептер бар: 1. жалпы себебіне адамдардың тең сіздігі жатады. Себебі ә ркімнің қ оғ амдағ ы мә ртебесі, қ ызметі, билікке қ атынасы ә ртү рлі.. 2.қ ажеттілік, мұ қ таждық тың ө телмеуі н/е қ анағ аттанарлық сыз ө телуі.3.ә р адам ө зін белгілі бір ә л-к, этника-қ, діни бірлест-ң мү шесі деп санауы. Шиеленіс қ оғ ам ө мірінде маң ызды рө л атқ арады. Себебі, оның салдары елдің ә л-к, эк-қ, саяси жағ дайларына кері ә серін тигізуі мү мкін. Сол себепті оның алдын алып, асқ ындырмай шешу керек.

82. Қ азақ стандық тарғ а қ андай идеология керек: «ұ лттық», «жалпы ұ лттық», «мем-к», «интегративтік». Менің ойымша, қ азақ стандық тарғ а «мемлекеттік идеология» керек. Себебі, қ оғ амдық дамудың ө згерісті кезең дерінде «мем-к идеологияның» халық бұ қ арасын орасан зор жұ мылдырушы фактор екендігін тарих ә лденеше рет дә лелдеп берді. Мыс, орыс жерін біріктіруде, ұ лттық тә уелсіздікті бекітуде ортағ асырлардағ ы саясатшылар жасағ ан 3 формуласы игі қ ызмет атқ арды. Тіпті Сталиннің «Біздің советтік отанымыз ү шін», «Отан-ана шақ ырады» сияқ ты ұ лттық -патриоттық ұ рандарды жә не басқ а да мем-к идеологияны пайд-а отырып, совет азаматтарын фашистерге қ арсы жұ мылдыра білді. Ал Қ азақ стандық тар ү шін нег. мем-к идеологиялар, менің ше, атамекеннің тұ тастығ ы жө н-гі қ амқ орлық, отанғ а деген сү йіспеншілік, мем-к рә міздерді қ адірлеу, адам қ ұ қ ығ ы мен бостандығ ы саласындағ ы халық аралық стандартты сақ тау, конституция мен мем.заң дарғ а кайшы келмейтін саяси, қ оғ -қ, діни партиялардың бағ дарламасына қ ұ рметпен қ арау т.б. Біздің еліміздің Конституциясы бойын­ша идеологиялық жә не саяси ә ралуандылық танылады. Тә уелсіздік алғ ан кү ннен бастап-ақ ұ лттық идея мен идеология назардан тыс қ алғ ан емес. Елбасы Н.Назарбаев 1993 жыл­ғ ы қ азан айындағ ы “Қ азақ станның бола­шағ ы – қ оғ амның идеялық бірлігінде” деген ең бегінде идеология керек пе, керек емес пе деген мә ­се­леде “қ азіргі заманғ ы ү лгідегі қ оғ ам идео­логиялық деп айқ ын­дайтын жү йе болмайынша ө мір сү ре алмай­тындығ ын” айта отырып, идеологияның біз­дің еліміз ү шін қ ажетті қ ұ рал екендігін баса кө рсетті. Елбасының Қ азақ стандағ ы “бү гінгі таң дағ ы идеологиялық саланың тө рт шешуші басым­дығ ы” ретінде ұ сынғ ан “Ұ лттың тұ рақ ты да­муы”, “Мемлекеттіліктің нығ аюы”, “Халық ­тың бірлігі” жә не “Келешекке сенімі” бұ рын­нан ай­ты­лып келе жатқ ан жә не жү ргізіліп отырғ ан сая­сатпен қ атар, ішкі саясаттағ ы жаң а қ ұ ндылық ­тардың жә не міндеттердің енгізіл­гендігін білдіреді. Тарихы­мыз­­ғ а кө з жү гірт­сек, кең естік им­перияның “кү н кө семі” мынадай ой айтқ ан бо­ла­тын: “Партияны қ ұ ру ү шін жал­пы­орыстық газет керек. Қ ұ рылғ ан пар­тия кейін сол газетке басшылық жа­сай­тын болады”. Сол сияқ ты біз­дің де еге­мен еліміздің бұ қ аралық ақ ­парат қ ұ ралдары мемлекеттік идео­логия­мыздың сә тті қ алыптасуына бір кісідей атсалысып, міндетті тү рде со­ғ ан жұ мыс істеуі тиіс. Тек билік осы істі ү йлес­тіріп, оғ ан ізашар болуы шарт.

Билет

23. Саяси режим тү сінігі мен оның типтері. Саяси режим тү сінігі саяси жү йенің де, қ оғ амның да, мемлекеттің, тұ лғ аның мә нді сипаттамасы. Саяси режим белгілі бір дең гейде тұ лғ аның ә леуметтік саяси белсенділігін шектейді. Сондық тан, саяси режим – абстрактілі категория емес, ол шынайы ә леуметтік-саяси мазмұ нғ а ие. Ол сонымен бірге адамның ішкі дү ниесін, оның қ ұ ндылық бағ дарларын қ алыптастырады. Қ азіргі саяси тә ртіптерді демократиялық ж/е демократияғ а қ арсы деп ү лкен 2 топқ а бө леді. Демократиялық тә ртіпке халық ты биліктің қ айнар кө зі деп санап, оғ ан мемлекеттік істерді шешуге қ ұ қ ық берілген. Ол ү шін қ ажетті жағ дайлар жасалғ ан биліктің тү рі, қ оғ амның мемлекеттік саяси қ ұ рылысы жатады. Мұ ндай тә ртіпке азаматтардың негізгі қ ұ қ ық тары мен еркіндіктеріне кепілдік беріледі, ә р тү рлі ә леуметтік топтардың мү дделерін кө здеуші саяси партиялар, ұ йымдар, мекемелер кедергісіз жұ мыс істейді. Антидемократиялық тә ртіп тоталитарлық ж/е авторитарлық болып бө лінеді. Тоталитарлық тә ртіп деп қ оғ ам, адам ө мірінің барлық салалары тұ тасымен мемлекеттік бақ ылауғ а алынғ ан мемлекеттік саяси қ ұ рылымды айтады. Тотаритарлық тә ртіпке жалғ ыз кө пшілік партия қ алыптасады. Билікті сол жү ргізеді. Ол партия оғ ан кірген мү шелердің ө з еркімен ж/е демократиялық жолмен ұ йымдаспайды. Кө семнің ырқ ымен, соның айналасында қ ұ рылады. Авторитарлық тә ртіп деп кү штеуге, жеке адам билігіне негізделген мемлекеттік саяси қ ұ рылысты айтады. Мұ нда атқ арушы билік ү стемдік етеді. Парламент жойылмайды, дегенмен ол кең есші органғ а айналады. Тоталитарлық пен салыстырғ анда авторитарлық тә ртіпке бірың ғ ай идеология, кө пшілік партия болмайды.

49. Саяси даму: тү сінігі ж/е критерийлері. Саяси даму деп саяси іс-қ имылдар, саяси мә дениетте ж/е жалпы саяси жү йеде ө згерістерге ә келетін процестерді айтады. Соның нә тижесінде, саяси жү йе ә леу-к мақ сат-мү дделердің жаң а ү лгілеріне бейімделеді, жаң а жағ дайларғ а икемделген институттар пайда болады. Саяси дамуды саяси прогреспен шатастырмағ ан жө н. Себебі, соң ғ ысы қ оғ амдық -саяси дамудың барысында бір нә тижеге жетуді, бір кезең нен екіншісіне ө туді білдіреді. Ал саяси даму бейтарап ұ ғ ым, ол тек даму процесін, ө згерісті ғ ана бейнелейді. Саяси дамудың эволюциялық ж/е революциялық тү рлері бар. Эволюциялық та қ оғ амдық -саяси ө мір біртіндеп, баяу дамиды. Кө біне кү нделікті ө мірге тығ ыз байланысты болғ андық тан, олар сырт кө зге онша байқ ала бермейді. Революцияда қ оғ амның барлық ә леуметтік-экономикалық саяси қ ұ рылымы тү бегейлі сапалы тө ң керіске ұ шырайды. Ол қ арулы ж/е бейбіт жолмен жү зеге асуы мү мкін. Саяси даму тұ жырымдамасында басты роді Саяси бейімделу (модернизация) теориясы атқ арады. Ол осы ғ асырдың 50 ж-да пайда болғ ан. Батыс елдері алғ ашында бұ л ұ ғ ымды отарлық езгіден қ ұ тылып, азаттық алғ ан елдердің одан кейінгі жерде қ алай дамуына байланысты пайдаланғ ан. Кейін ол ө ркениеттілікке ө тудегі ә лемдік процестің жалпы ү лгісінің негізіне айналды. Оның мә ні дә стү рлік қ оғ амнан қ азіргі қ оғ амғ а ө тудің сипатын ж/е бағ ытын бейнелеу болатын.