![]() Главная страница Случайная страница КАТЕГОРИИ: АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника |
Сурак жок озин жаз
Билет 19.Ә леум-к мә ртебе тұ лғ аны іріктеу факторы ретінде. Жалпы мә ртебе, яғ ни, элита деп қ азына-байлық ты, қ аржы-қ аражатты бө луге б/ты ж/е т.б.саяси маң ызды шешім-р қ абылдауғ а қ атысты жоғ арғ ы мә ртебесі мен ық палы бар ұ йымдасқ ан топты айтады. Саяси элитаны тудыратын факторлар: 1) қ оғ амғ а арнайы тә жірибиесі, қ абілеті бар кә сіби басқ арушылар керек; 2) адам-ң психолог-қ ж/е ә леум-к тең сіздіктер; 3) қ оғ -да басқ арушы ең бек жоғ ары бағ аланады, ынталандырады; 4) бұ қ ара халық -ң саяси енжарлығ ы, селқ остығ ы(кү нделікті ө мірде ә ркім саясаттан шалғ ай ө з жұ мысымен айналысады). Қ оғ амдағ ы ә леуум-к топ-а: ү лкен(сословиелер, тап-р, т.б, олар саяси ық палғ а ие); орта(ө нірістік, територр-қ бірлестік-р); кіші(отбасы, кіші ө ндірістік бірлестік-р) боп бө лінеді. Осындай бірнеше ә леум-к белгілермен бірлескен адам-р жиынтығ ын ә леум-к топ дейді. Адам-дың қ оғ -қ жағ дайындағ ы ортақ ө мір ерекшеліктері, ә леум-к бір топқ а енуі олар-ң ә леум-к мү шелерін бірлестіреді. Олар адам-р мен ә леум-к топтар-ң ө з ө мірлік жағ дайын нығ айтуда кө рініс табады. Оғ ан ә р тү рлі дең гейдегі табысқ а, билікке, кә сіпке, білімге мә ртебеге, т.б.ие болу мумукіншіліктері жатады. Ә леум-к топ-р тұ лғ аны іріктеу факторы ретінде қ оғ амда маң ызды рө ль атқ арады. Себебі қ оғ амда ә р тү рлі топ-р ө мір сү реді. Еліміз-ң президенті 2030жылғ а Қ аз-н халқ ы-на арналғ ан жолдауында орташа тапты ерекше атап кө рсеткен. Қ азіргі кезде орташа тап ө мір сү руі ү шін тұ лғ ағ а жеткілікті білімі, қ аражаты болуы керек. 44. Саяси мә д.қ оғ амдық -тарихи негіз-ң қ ұ рамдас бө лігі рет. Саяси мә д.кө пқ атпарлы тарихи қ ұ былыс. Ол ә рбір тарихи кезең -ң саяси мә д-ң фундаментальды ерекшелік-ін қ амтиды. Осы тұ рғ ыдан саяси мә д.қ ұ л.иеленушілік кезең дегі, орта ғ асырдағ ы, жаң а дә уірдегі, қ азіргі кезең дегі саяси мә д.деп қ ұ рылымдық қ абат-ғ а бө луге болады. Бұ л қ абат-р саяси мә д-ң терең қ ойнауында жатқ ан жарамсыз, қ атып қ атып қ алғ ан қ ұ рылымдар емес, ә рине олардың ішінде терең қ орда жатқ ан-ы жә не қ ызмет етіп саяси мә д-ке ық палын тигізіп отырғ андары да, қ азіргі саяси жағ дайғ а сай ө зектендірілген жә не оларда белгілі-бір саяси ізденістер жү зеге асатындары да бар. Саяси мә д.қ оғ -қ қ атынастарда жаң арып қ айта қ ұ ру, тарихтың саяси байлығ ын игеру мақ сатында саяси қ ұ ндылық -ды жасау мен саяси рухани мұ раны игерудің біртұ тас процесі. 87. Сіздің пікірің ізше, саяси ә леуметтену процесі барысында біздің республикамыздың азаматтары қ андай саяси қ ұ ндылық тар мен бағ ыттарды бойына сің іруі қ ажет? Саяси ә леуметтену деп адамның саяси ілімдерді, ережелерді, қ ұ ндылық тарды бойына сің іріп, оларды ө зінің рухани ішкі дү ниесіне айналдырып, сол арқ ылы ө зінің саяси санасы мен мә дениетін қ алыптастыру, саяси іс-ә рекетке дайындалу процесін айтады. Саяси ә леуметтену барысында адам қ оғ амның толық қ анды мү шесі боларлық саяси ережелерді, салт-дә стү рлерді, білімді мең гереді. Біздің қ азіргі Қ.Р. азаматтарының саяси ә леуметтенуін қ ай типке жатқ ызуғ а болады деген заң ды сұ рақ туу мү мкін. Оның басын ашу ө те қ иын. Себебі, біз ө тпелі кезең де тұ рмыз. Бұ рынғ ы Кең ес Одағ ы кезіндегі гегемонистік саяси ә леу-ң тү рінен бас тарттық. Ал дә стү рлі лидералдық қ ұ ндылық ты игергеніміз жоқ, оғ ан кө шу де оң ай емес. Себебі кө птеген отбасылар жұ мыссыздық тың кө беюіне байл-ы кү нделікті кү н-кө рістің қ амымен жү р. Балаларды саяси ә леум-у тұ рсын, жалпығ а бірдей оқ у-орнына беру кейбір отбасына оң айғ а тү спеуле. Бұ рынғ ы жастар ұ йымы ө з жұ мысын тоқ татты. Кө ппартиялық тың аты бар да, заты шамалы. Сайлау кезінде болмаса, саяси ә леум-умен жү йелі шұ ғ ылданып жатқ ан олар жоқ. Нарық тық экономика кезінде ақ парат қ ұ ралдары қ аржының тапшылығ ымен жарнамаларды жариялауғ а кө бірек кө ң іл бө луде. Билет 18. Қ.Р-ң ұ лт саясаты. Қ аз-ғ а КСРО-ның кө птеген тіпті халық тарды жерлерінен айырып, жер аударып, «халық тар тү рмесіне» айналдырылды. Ө з жерімізде қ ырғ ынғ а ұ шырап, мың дағ ан жандар ата-жұ ртын тастап кө шуге мә жбү р болды. Республикамыз егемендік алғ аннан кейін жағ дай ө згере бастады. Ана тілімізге мемл-к мә ртебесі берілді. Жерімізде бірталай ө згерістер боп жатыр, соның бірі – ынтымағ ы жарасқ ан кө пұ лтты халқ ымыз бар. Республика халқ ының жартысы орыс халқ ы болғ андық тан болар, Қ Р-ның жаң а конституциясы-ң 7-бабында «мемл-к ұ йымдарда ж/е жергілікті ө зін-ө зі басқ ару орган-нда орыстілі ресми тү рде қ азақ тілмен тең қ олд-ды.» делінген. Ата-заң -ң 14-бабында: «заң мен сот алдында жұ рттың бә рі тең. Тегінде, ә леум-к, лауазым-қ, мү ліктік жағ дайына, жынысына, нә сіліне, ұ лтына, тіліне, дінге кө зқ арасына, нанымына, тұ рғ ылық ты жеріне байл. н/е кез-келген ө зге жағ дайлар б/ша ешкімді ешқ андай кемсітуге болмайды» делінген. Еліміздің этносаяси субъектісіне мемл. аз халқ ының ассамблеясы, азамат-ң ұ лттық мә дени бірлестіктері, саяси партиялар мен қ оғ -қ саяси ұ йым-р жатады. Тіл туралы, эмиграция туралы заң дар қ абылданды. Қ Р-да ә р тү рлі ұ лт-қ мә дени орталық -р жұ мыс істейді. 1995ж 1-наурызда Қ аз-н Халқ ы-ң Ассамблеясы қ ұ рылды. Ол елдегі барлық этнос-дың мақ сат-мү дделерін қ орғ айды, олар-ң дамуына жалпы саяси, мә дени, ә леум-к мә селе-ді шешу арқ ылы реттейді. Қ аз-да қ азір 130ғ а жуық ұ лттар мен ұ лыстардың, этникалық топ-дың ө кілдері ө мір сү ріп жатыр. Респ-да ә рбір азамат-ң қ ай ұ лтқ а, қ ай партияғ а, қ ай дінге жататындығ ын ө зі ұ йғ аруғ а ж/е оны кө рсету, кө рсетпеуге қ ұ қ ығ ы бар. Қ орыта келгенде, біз қ ұ рып жатқ ан қ ұ қ ық тық қ оғ ам-ң ең жоғ арғ ы қ ұ ндылығ ы – адам. Мұ нда оның қ ай ұ лт, ұ лысқ а, дінге жататынына есептелмейді. Біз-ң міндетіміз этника-қ ө згешілікті дамыту ж/е Қ аз-ң ұ лт-қ мә дени алуан тү рлілігін сақ тау. Сонда ғ ана еліміз-ң ұ лтаралық келісімі жарасқ ан, қ оғ ам-қ саяси ахуалды тұ рақ ты аймақ болып, ә лемде беделі артпақ. 43. Қ оғ амның саяси мә дениеті мен субмә дениеттердің арақ атынасы. Қ оғ -да саяси мә д-пен қ атар субмә д-р де (субкультура) ө мір сү реді. Саяси ә деьбиетте субмә д.оғ -да басымдық ететін мә денир бағ дарлардан ө зге саяси бағ дарлар жиынтығ ы деп қ аралады. Ә рбір субмә д.ө зіне қ оғ -да басымдақ ететін саяси мә д-ді сипаттайтын жалпылық ты, сол сияқ ты осы мә дениетті ерекшелейтін ө зіндікті де ендіреді. Ө зіндік субмә д-ң кө терушісі-иесі ә ртү рлі ә леум.-кә сіби, ұ лттық, діни, жастық, аймақ ты топтар болады. Саяси мә д-ң біртұ тастығ ы қ оғ амның тұ рақ тылығ ын кү шейтумен бірге кө птеген саяси процестерді барынша сенімділікпен болжап отыруғ а кө мегін тигізеді. Шындығ ында, қ оғ -ң ә леум.ә рқ илығ ы салдарынан егер де қ оғ ам дамуының базалық қ ұ ндылық -ы, мұ рат-ы, мақ сат-ы, тү бегейлі консенсустың жоқ болуымен сипатталатын болса, онда субмә д-р қ оғ -қ саяси ө мірдің тұ рақ сыздық кө зіне айналуы мү мкін. Бірнеше субмә д-ң болуы ү йреншікті қ ұ былыс болғ андық тан, қ оғ амды олардың бірге болуы жә не олар-ң иегерлерінің мү дделерін ү йлестіру мә селесі болады. Ол ү шін қ оғ ам терең ойластырылғ ан мә д.саясатын жү ргізуі керек. Бұ л мә селенің тек жаң а демократиялық саяси мә д-ң қ алыптасуы ғ ана шеше алады. Жұ ртшылық тың саяси мә д-і жоғ.болуы ү шін мемл.ел ішіндегі жә не басқ а ел-гі болып жатқ ан ө згерістер, жаң алық тар жө н.жан-жақ ты хабардар етіп отырғ аны орынды. Сонда ғ ана ел-ң азамат-ы бұ л мә селе-р жө н.жетік біліп, дұ рыс бағ а бере алады. Кө лемді жә не сенімді мә лімен алып тұ руы, дамығ ан хабарламалық жү йенің болуы – қ оғ -ң саяси мә д-ң, саяси қ атынас-ң қ аншалық ты дамығ андығ ын кө рсетеді. 86. Қ азақ станның саяси мә дениетінің қ андай қ ұ ндылық тары шығ ыс пен батысқ а жақ ын?. Еуразияшылдық дегеніміз – іштей топтастыру, бірлік. Қ азақ даналығ ына сү йенсек, бірлік бар жерде тірлік те болады. Ө з мағ ынасы, ө зінің табиғ аты мен мә ні жө нінде де ол солай болуы тиіс. Егер Батыстың ұ раны: “Сыртқ ы дү ниені танып, соның негізінде оны қ айта ө згерт” десе, Шығ ыстың ұ раны: “Ө зің ді ө зің танып, соның негізінде оны қ айта ө згерт”. Ал Еуразияның ұ раны: “Ізгілік жасау немесе жақ сылық қ а, жарастық қ а, парасаттылық қ а ұ мтылу”. Ұ лы Абайдың сө зімен айтсақ: “Адам бол! ”, рухани-адамгершілік жағ ынан жетілген, Шығ ыстың руханияты мен Батыстың озық технологиясын, білімін, ақ ыл-ойын бойына сің іріп, екеуін ұ штастырғ ан толық адам бол! Еуразиялық идея Шығ ыс пен Батыс идеяларымен салыстырғ анда ө зіндік ерекшелігі бола тұ ра, оларғ а кереғ арлық жасамайды, олармен бір қ атарда айрық ша тұ рмайды. Керісінше, екі идеяны да жандандырып, мә дени-рухани жағ ынан біріктіреді, синтездейді. Ол дү ниені жаң ғ ырту мен адамды рухани жетілдіруді бір-бірінен алшақ татпайды, керісінше, жақ ындатады, толық тырады. Басқ аша айтқ анда, адамның материалдық -практикалық іс-ә рекеті рухани-адамгершілік бастамасымен молығ ады; ө з кезегінде адамның рухани-адамгершілік тұ рғ ыдан дамуы дү ниеден сырт қ алуды емес, қ айта ол нақ тылы іс-ә рекетті талап етеді. Сондық тан елімізде 2004-2006 жә не 2007-2009 жылдарғ а арналғ ан “Мә дени мұ ра” мемлекеттік бағ дарламасы іске асуда. Бай мә дени мұ раны игеру бү кіл қ оғ амның рухани жаң аруының негізі болып табылады. Билет 20.Саяси жү йенің тү сінігі, қ ұ рылымы, қ ызметтері. «Жү йе» ұ ғ ымын ХХғ 20-ж ғ ылыми айналымғ а алғ аш ең гізген неміс биологы Л. Фон Борталанфи. Ол бұ л терминді клетканың сыртқ ы ортамен алмасу процесін кө рсету ү шін пайдаланды. Саяси жү йе д/з – қ оғ амдағ ы билікті жү зеге асырудың ж/е ұ йымдастырудың принциптері қ ұ қ ық тық ж/е саяси нормалардың мемл ж/е қ оғ -қ ұ йымдардың бірлестіктерінің жиынтығ ы. Саяси жү йе қ ұ рылымдары: 1)институционалды(мемл., қ озғ -р. Партия, шіркеу, т.б); 2)функционалды(саяси қ ызметтерінің, бағ ыттарының формалары мен ә діс-тә сілдері); 3)реттеуші(коституция, заң, ә дет-ғ ұ рып, т.б); 4) коммуникативті(саяси жү йенің тұ ратын элементінің байланысы); 5) идиологиялық (саяси сана, мә дениет, ә леуметтену). Саяси ж. қ ызметтері: 1)ә леум-к топ-ң, халық -ң саяси билігін қ амтамасыз ету; 2) қ оғ -қ қ атынастарды реттеу; 3) қ оғ амда жинақ таушылық, топтастырушылық, қ ызметті атқ арады; 4) экономика-ң дамуына қ ажетті саяси жағ дай жасау; 5) қ оғ амды бү лдіргіш ә рекеттерден қ орғ ау.(тағ ы да мақ сатқ а жету, легитимділік, саяси ә леуметтену қ ызметтері бар). Ең басты қ ызметі – қ оғ амды басқ ару. 45. Саяси сана: дең гейлері, қ ызметтері, формалары. Саяси мә дениет мазмұ нын толық ашу ү шін, оның негізгі компоненттерін бө ліп қ ана қ оймай, олардың мазмұ нын ашу керек. Саяси мә дениеттің айырылмас бө лшегі, оның қ алыптасуының негізі – саяси сана. Саяси сана - ә леуметтік субъектілер (индивид, группа, қ оғ ам)-ның саясат сферасын тү сінуі. Ол бірін-бірі толық тырушы 2 негізгі функция атқ арады: танымдық (саясат туралы білімді байыта тү су) ж/е реттеуші (ә леуметтік субъектілердің саяси маң ызды мінез-қ ұ лқ ына ә сер ету). Саяси сана қ ұ рылысында диалектикалық байланысқ ан 2 дең гей бө лінеді: теоретикалық ж/е импирикалық. Саяси сананың теоретикалық дең гейі қ оғ ам ө мірін ретеейтін заң дарды ашуғ а бағ ытталғ ан. Бұ л дең гей идеологтарғ а тә н. Саяси сананың импирикалық дең гейі адамдардың кү нделікті практикалық тә жірибесі негізінде қ алыптасады. Саяси мә дениет мазмұ нын ашу саяси сананың элементтік қ ұ рамын анық тауды болжау. Бұ л белгілі бір қ оғ амда ж/е ә р тү рлі ә леуметтік топтарғ а ү стемдік етіп тұ рғ ан қ оғ амның саяси ө мірінің ә р тү рлі аспектілері жайлы ойлар: саясат туралы, саяси жү йе, оның институттары мен саяси режим туралы, билік ж/е басшылық ету механизмдері туралы. Қ арапайым саяси сана қ алыптасып жү йеге тү спеген, кү нделікті саяси ө мірден туғ ан ә дет-ғ ұ рып, дағ ды, дә стү рлі нанымдар, тағ ы сол сияқ тылар жиынтығ ы. Теориялық саяси сана жағ дайлардың мә н-мағ ынасын анық тап, оларды айтарлық тай жоғ ары дә режеде теориялық тұ рғ ыдан жинақ тап бейнелейді. 85. Қ азіргі заман қ оғ амы саяси мифтерден толығ ымен арыла ала ма? Егер де сіз жоқ деп есептесең із неліктен? Егер де сіз иә десең із қ андай жолмен. Саяси миф д/з не? Мен, бұ л билік басындағ ылардың халық тың ой-пікіріне, кө қ арасына ә сер ету ү шін қ олданылатын манипуляторлық тә сіл, яғ ни электоратты қ орқ ыту немесе жалғ ан нә рселермен сеніміне кіру арқ ылы қ олданылатын тә сіл деп тү сінемін. Ал қ азіргі қ оғ ам менің ойымша, саяси мифтерден арыла алмайды. Себебі, біріншіден, билікке талас бар жерде, саяси миф ешқ ашан жоғ алмайды; екіншіден, саяси мифтер жойылатын болса, ел ішінде билікке деген наразылық кө бейеді. Саяси мифтер бұ л халық ты тыныштандырудың ең тиімді ә дә сі. Кә мшат Тасболат деген журналистің айтуынша («Бізге неге орыс тілін таң ып отырады» атты мақ аласында) қ азіргі қ азақ мемлекеті саяси мифтерден ә лі де арыла алмай жү р. Оғ ан қ азақ тілінің қ ажетсіздігін кө рсету ү шін орыс тілін мә жбү рлеп таң у куә. Билет 21. Саяси жү йелердің типологиясы. С. ж-ні оның саяси тә ртібіне қ арай тоталитар-қ, авторитар-қ, демократия-қ деп бө лінеді. Мұ ндай топтастыру негізіне билік, тұ лғ а ж/е қ оғ ам арасында ө зара іс-ә рекет-ң сипаты мен тә сілі негізге алынғ ан. Тоталитар-қ саяси жү йеде жеке адам мен қ оғ ам толығ ымен билікке бағ ынады. Мемл қ оғ -қ ө мір-ң барл саласын ө з бақ ылауына алады. Авторитар-қ саяси жү йеде билік басында жеке адам н/е адам-р тобы шексіз билікке ие б/ды. Парламент, оппозиция-қ топтпр болғ анмен, олар-ң ық палы шамалы. Мемл-ң сайланбалы органдары, азам-қ қ ұ қ ық -ры мен еркіндігі шектеледі. Демокр-қ тә ртіпте тұ лғ а қ ұ қ ығ ы биік тұ рады, билік жұ мысын қ оғ ам бақ ылауғ а алады. К. Маркс саяси ж-ні буржуазия-қ, қ ұ лиеленушілік, феодал-қ, ә лекм-к деп бө лген. Ал ү стемділік-ң типімен жү йе-ң легитимділігіне б/ты: дә стү рлі, харизматика-қ, рационал-қ деп бө лді. Саяси ж-ні трансформациялық (реевол-ғ а негізд-н) ж/е консерватиялық (ескіні дамытуғ а нег-н). Трансформациялық ө з кезегінде: реакциялық (билікке қ арсы); прогрессивтік(билікті қ олдау) боп екіге бө лінеді. Ал процесс-ң дамуына б/ты: дә стү рлі(азам-қ қ оғ ам дамымайды, билік-ң харизмат-қ иә сіліне нег-ді); модернизация(азам-қ қ оғ ам дамиды, билік-ң рационалды тә сіліне негізд). 46. Саяси идеологияның қ ұ рылымы, қ ызметтері, дең гейлері. Саяси сананың қ ұ рамдас бө лігі ж/е ө зегі – саяси идеология. “Идеология” гректің идея – бейне ж/е логос – білім деген сө здерінен шық қ ан. Ғ ылыми айналымғ а, ә дебиетке француз ғ алымы, философы А. Дестют де Траси кіргізді. Идеология ә р тү рлі – саяси, қ ұ қ ық тық, этикалық, діни, эстетикалық, философиялық болып келеді. Сонымен қ атар, қ андай идеология болсын саясатпен тығ ыз байланысты ж/е саяси сипаты болады. Саяси идеологияғ а белгілі бір адамдар тобының қ оғ ам қ ұ рылысы ж/е дамуы, ондағ ы қ атынастарды орнық тыруғ а н/е ө згертуге қ ызмет ететін тұ жырымдамалар мен пікірлердің жиынтығ ы жатады. Олар билік арқ ылы н/е оғ ан ық пал ету арқ ылы ө з мақ сат-мү дделерін білдіреді ж/е қ орғ айды. Саяси идеология – жалпы идеологияның да ө зегі. Оның ерекшелігі – саяси болмысты тү сіндіреді ж/е оны сақ тауғ а н/е ө згертуге іс-ә рекетті бағ ыттайды. Қ оғ ам ө мірінде идеология маң ызды ролді атқ арады: 1. Идеологияның танымдық ролі. Ол саяси жү йені, саяси ө мірді суреттеп, тү сіндіреді. 2. Бағ дарламалық қ ызметі. Ол қ оғ ам, ә леуметтік прогресс, тұ лғ а ж/е билік т.б. негізгі тү сініктер туралы мағ лұ маттар беріп, адамның іс-ә рекетіне бағ ыт-бағ дар кө рсетеді. 3. Жұ мылдыру, іске тарту. Қ оғ амның жоғ ары, қ ұ нды идеяларын алғ а тартып, мақ сат-мү дделерді айқ ындап, саяси идеология саяси іс-ә рекетке тікелей тү рткі болып, қ оғ амды, ә леуметтік топтардыоларды іске асыруғ а жұ мылдырады, рухтандырады, шабыттандырады. 4. Амортизациялық қ ызметі. Саяси іс-ә рекетті тү сіндіру тә сілі болып, идеология ә леу-к шиеленістерді бә сең детеді. Ұ сынылғ ан мұ раттар сә тсіздіктен кейін кү ш жинап қ айта серпілуге шақ ырады. 5. Бағ алау қ ызметі. Идеология халық санасына қ оғ амның қ азіргі ж/е болашақ тағ ы дамуына ө лшемдік бағ а берерлік жағ дай жасайды, ү стемдік етіп отырғ ан қ оғ амдық тә ртіпке белгілі бір кө зқ арас тудырады. Саяси идеологиялар мазмұ ны, мақ саты жағ ынан прогрестік, либералдық, революциялық, консервативтік радикалдық, реакциялық, шовинистік, ұ лтшылдық т.б. болып бө лінеді. 84. Фашистік идеологияның «ө міршең дігі» неге негізделеді? « Фашизм» (итальян. Фашизмо-бірлестік) 1919 ж. Италия жә не Германияда п.б. Негізін салушылар Ф.Ницше, О.Шпинглер. Фашизм бұ л-зорлық тың шектен шық қ ан тү рлерін қ олдану, шовинизм, экономиканы мем-к монополиялық реттеу тә сілін кең іненпайдалану, нә сілшілдік, жә не азамат-ң қ оғ амдық жә не жеке ө мірін толық бақ ылау. Менің ше фашистік ид-ң ө міршең дігінің бірден-бір себебі, халық қ а ө згеше ойлауғ а жол бермеу, ид-ғ а қ арсы шық қ андарды зорлық пен жазалау, ө з ұ лтын басқ а ұ лттардан жоғ ары санауында. Билет 47. Қ азіргі кезең дегі негізгі саяси идеологиялар. Саяси идеологияның тұ ң ғ ыш тү рлерінің біріне либерализм (латын-ң - еркін) жатады. Оның негізін салушылар: Дж.Локк, Ш.Л. Монтескье, А.Смит, И.Кант, Т.Джефферсон, А.Токвель, Дж.Милль. Ол феодалдық қ оғ ам ыдырап, буржуазиялық қ оғ амдық қ атынастар қ алыптаса бастағ ан дә уірде пайда болады. Бү гінгі таң да либерализм – ең кең дамығ ан идеология-ң біреуі. Ол 3-ші сословиенің идеологиясы ретінде пайда болғ анымен, кейін келе оның кө птеген принциптері жалпыадамзаттық қ ажеттіліктерге сай келіп, ойынан шық ты. Л. идеологияның негізгі принципі – адамның еркіндігі, тұ лғ аның табиғ и қ ұ қ ық тары мен бостандық тарының қ асиеттілігі мен ажырамастығ ы, олардың қ оғ ам ж/е мемлекет мү дделерінен жоғ ары тұ руы. Консервативтік (латын-ң - қ орғ аушы) идеология Ұ лы француз революциясының саяси идеялары мен оқ иғ аларына жауап ретінде дү ниеге келді. Консерватизм-ң негізін қ алаушыларғ а ағ ылшын философы, мемлекет қ айраткері Эдмунд Берк, француз публицисі, ө оғ ам қ айраткері Жозеф де Местр, неміс тарихшысы Фридрих Фон Савиньи, Австранияның канцлері Меттерних жатады. Консерваторлар монархияны қ алпына келтіруге ж/е феодалдық -арестократиялық қ ұ рылыстың дә стү рлі қ ұ ндылық тарын қ айта тү летуге тырысты. Ол жеке адамның қ ұ қ ық тары мен бостандық тарының басымдығ ын мойындауғ а бет бұ рды. Билікке тө бе топ, аристократиялық кө зқ арастар тұ рғ ысынан қ арауды бә сең детті. Мемлекеттің экономикалық ж/е ә леу-к қ ызметері едә уір шеттетілді. Жаң арғ ан консерватизм либералдық ж/е социалистік сипаттағ ы бірқ атар адамгершілік тү сініктерді біріктіріп, қ абыл алды. Коммунистік (латын - жалпы) идеялар ХІХ ғ -ң орта кезінде дү ниеге келген. Негізін салғ андар Карл Маркс пен Ф.Энгельс Олар жан-жақ ты дамығ ан, еркін адамды қ алыптастырғ ылары келді. Ол ү шін тап кү ресі жү ргізілуі, Жұ мысшы табы буржуазияны қ ұ ртуы керек. Оладың ойынша, социализмді орнататын бірден-бір қ ұ рал – социалистік революция. Оны жасай алатын кү ш – жұ мысшы тобы. Социал-демократия идеологиясы демократиялық социализм идеясын алғ а тартты. Оның басты қ ұ ндылық тары – еркіндік, тең дік, ә ділеттік, ынтымақ тастық. Бұ л қ ұ ндылық тарды экономикалық, саяси, рухани-демократия арқ ылы ғ ан жү зеге асыруғ а болады. Ол аралас экономиканы, мемлекеттік ә леуметтік-реттеу ролін, саяси ө мірді демократиялық тү рде ұ йымдастыру талап етеді. Фашизм (италияның - бірлестік) 1919ж. Италия мен Германияда пайда болғ ан. Негізін салушылар: Ф.Ницще, Дж.Джентилле, О.Шпенглер. Бұ л кезде капиталистік елдер терең дағ дарысқ а ұ шырағ ан. Мұ ндай жағ дайда классикалық либералдық қ ұ ндылық тар адамзат іс-ә рекетіне дем беріп, ынталандыра алмады ж/е қ оғ амды біріктіруге шамасы келмеді. Бұ л идеология-ң басты ерекшелігі – ең бекшілерді жаншу ү шін зорлық тың шектен шық қ ан тү рлерін қ олдану, шовинизм, нә сілшілдік, экономиканы мемлекеттік-монополиялық реттеу тә сілдерін кең інен пайдалану, азаматтардың қ оғ амдық ж/е жеке ө мірін бақ ылау. Қ азіргі кезде фашистік идеологияны кө пшілік жаратпайды. Бірақ, бірқ атар елдерде жаң арғ ан фашистік топтар пайда болуда. 54. Саяси жанжалдар жә не оның қ оғ ам ө міріндегі рө лі. Саяси жанжалдар деп-қ арсы іс-ә рекет мақ сатындағ ы екі н/е одан да кө п ә ртү рлі бағ ыттағ ы кү штердің ө з мү дделерін іске асырудағ ы қ ақ тығ ысы.Қ азіргі кезде қ оғ амдағ ы шиеленістер кө птеген ғ алымдардың назарын аудартуда. Сондық тан осы мә селемен арнайы айналысатын конфликтология деген ғ ылым п.б. Ә л-к шиеленіс-ң п.б-на бірнеше себептер бар: 1. жалпы себебіне адамдардың тең сіздігі жатады. Себебі ә ркімнің қ оғ амдағ ы мә ртебесі, қ ызметі, билікке қ атынасы ә ртү рлі.. 2.қ ажеттілік, мұ қ таждық тың ө телмеуі н/е қ анағ аттанарлық сыз ө телуі.3.ә р адам ө зін белгілі бір ә л-к, этника-қ, діни бірлест-ң мү шесі деп санауы. Шиеленіс қ оғ ам ө мірінде маң ызды рө л атқ арады. Себебі, оның салдары елдің ә л-к, эк-қ, саяси жағ дайларына кері ә серін тигізуі мү мкін. Сол себепті оның алдын алып, асқ ындырмай шешу керек. 82. Қ азақ стандық тарғ а қ андай идеология керек: «ұ лттық», «жалпы ұ лттық», «мем-к», «интегративтік». Менің ойымша, қ азақ стандық тарғ а «мемлекеттік идеология» керек. Себебі, қ оғ амдық дамудың ө згерісті кезең дерінде «мем-к идеологияның» халық бұ қ арасын орасан зор жұ мылдырушы фактор екендігін тарих ә лденеше рет дә лелдеп берді. Мыс, орыс жерін біріктіруде, ұ лттық тә уелсіздікті бекітуде ортағ асырлардағ ы саясатшылар жасағ ан 3 формуласы игі қ ызмет атқ арды. Тіпті Сталиннің «Біздің советтік отанымыз ү шін», «Отан-ана шақ ырады» сияқ ты ұ лттық -патриоттық ұ рандарды жә не басқ а да мем-к идеологияны пайд-а отырып, совет азаматтарын фашистерге қ арсы жұ мылдыра білді. Ал Қ азақ стандық тар ү шін нег. мем-к идеологиялар, менің ше, атамекеннің тұ тастығ ы жө н-гі қ амқ орлық, отанғ а деген сү йіспеншілік, мем-к рә міздерді қ адірлеу, адам қ ұ қ ығ ы мен бостандығ ы саласындағ ы халық аралық стандартты сақ тау, конституция мен мем.заң дарғ а кайшы келмейтін саяси, қ оғ -қ, діни партиялардың бағ дарламасына қ ұ рметпен қ арау т.б. Біздің еліміздің Конституциясы бойынша идеологиялық жә не саяси ә ралуандылық танылады. Тә уелсіздік алғ ан кү ннен бастап-ақ ұ лттық идея мен идеология назардан тыс қ алғ ан емес. Елбасы Н.Назарбаев 1993 жылғ ы қ азан айындағ ы “Қ азақ станның болашағ ы – қ оғ амның идеялық бірлігінде” деген ең бегінде идеология керек пе, керек емес пе деген мә селеде “қ азіргі заманғ ы ү лгідегі қ оғ ам идеологиялық деп айқ ындайтын жү йе болмайынша ө мір сү ре алмайтындығ ын” айта отырып, идеологияның біздің еліміз ү шін қ ажетті қ ұ рал екендігін баса кө рсетті. Елбасының Қ азақ стандағ ы “бү гінгі таң дағ ы идеологиялық саланың тө рт шешуші басымдығ ы” ретінде ұ сынғ ан “Ұ лттың тұ рақ ты дамуы”, “Мемлекеттіліктің нығ аюы”, “Халық тың бірлігі” жә не “Келешекке сенімі” бұ рыннан айтылып келе жатқ ан жә не жү ргізіліп отырғ ан саясатпен қ атар, ішкі саясаттағ ы жаң а қ ұ ндылық тардың жә не міндеттердің енгізілгендігін білдіреді. Тарихымызғ а кө з жү гіртсек, кең естік империяның “кү н кө семі” мынадай ой айтқ ан болатын: “Партияны қ ұ ру ү шін жалпыорыстық газет керек. Қ ұ рылғ ан партия кейін сол газетке басшылық жасайтын болады”. Сол сияқ ты біздің де егемен еліміздің бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдары мемлекеттік идеологиямыздың сә тті қ алыптасуына бір кісідей атсалысып, міндетті тү рде соғ ан жұ мыс істеуі тиіс. Тек билік осы істі ү йлестіріп, оғ ан ізашар болуы шарт. Билет 23. Саяси режим тү сінігі мен оның типтері. Саяси режим тү сінігі саяси жү йенің де, қ оғ амның да, мемлекеттің, тұ лғ аның мә нді сипаттамасы. Саяси режим белгілі бір дең гейде тұ лғ аның ә леуметтік саяси белсенділігін шектейді. Сондық тан, саяси режим – абстрактілі категория емес, ол шынайы ә леуметтік-саяси мазмұ нғ а ие. Ол сонымен бірге адамның ішкі дү ниесін, оның қ ұ ндылық бағ дарларын қ алыптастырады. Қ азіргі саяси тә ртіптерді демократиялық ж/е демократияғ а қ арсы деп ү лкен 2 топқ а бө леді. Демократиялық тә ртіпке халық ты биліктің қ айнар кө зі деп санап, оғ ан мемлекеттік істерді шешуге қ ұ қ ық берілген. Ол ү шін қ ажетті жағ дайлар жасалғ ан биліктің тү рі, қ оғ амның мемлекеттік саяси қ ұ рылысы жатады. Мұ ндай тә ртіпке азаматтардың негізгі қ ұ қ ық тары мен еркіндіктеріне кепілдік беріледі, ә р тү рлі ә леуметтік топтардың мү дделерін кө здеуші саяси партиялар, ұ йымдар, мекемелер кедергісіз жұ мыс істейді. Антидемократиялық тә ртіп тоталитарлық ж/е авторитарлық болып бө лінеді. Тоталитарлық тә ртіп деп қ оғ ам, адам ө мірінің барлық салалары тұ тасымен мемлекеттік бақ ылауғ а алынғ ан мемлекеттік саяси қ ұ рылымды айтады. Тотаритарлық тә ртіпке жалғ ыз кө пшілік партия қ алыптасады. Билікті сол жү ргізеді. Ол партия оғ ан кірген мү шелердің ө з еркімен ж/е демократиялық жолмен ұ йымдаспайды. Кө семнің ырқ ымен, соның айналасында қ ұ рылады. Авторитарлық тә ртіп деп кү штеуге, жеке адам билігіне негізделген мемлекеттік саяси қ ұ рылысты айтады. Мұ нда атқ арушы билік ү стемдік етеді. Парламент жойылмайды, дегенмен ол кең есші органғ а айналады. Тоталитарлық пен салыстырғ анда авторитарлық тә ртіпке бірың ғ ай идеология, кө пшілік партия болмайды. 49. Саяси даму: тү сінігі ж/е критерийлері. Саяси даму деп саяси іс-қ имылдар, саяси мә дениетте ж/е жалпы саяси жү йеде ө згерістерге ә келетін процестерді айтады. Соның нә тижесінде, саяси жү йе ә леу-к мақ сат-мү дделердің жаң а ү лгілеріне бейімделеді, жаң а жағ дайларғ а икемделген институттар пайда болады. Саяси дамуды саяси прогреспен шатастырмағ ан жө н. Себебі, соң ғ ысы қ оғ амдық -саяси дамудың барысында бір нә тижеге жетуді, бір кезең нен екіншісіне ө туді білдіреді. Ал саяси даму бейтарап ұ ғ ым, ол тек даму процесін, ө згерісті ғ ана бейнелейді. Саяси дамудың эволюциялық ж/е революциялық тү рлері бар. Эволюциялық та қ оғ амдық -саяси ө мір біртіндеп, баяу дамиды. Кө біне кү нделікті ө мірге тығ ыз байланысты болғ андық тан, олар сырт кө зге онша байқ ала бермейді. Революцияда қ оғ амның барлық ә леуметтік-экономикалық саяси қ ұ рылымы тү бегейлі сапалы тө ң керіске ұ шырайды. Ол қ арулы ж/е бейбіт жолмен жү зеге асуы мү мкін. Саяси даму тұ жырымдамасында басты роді Саяси бейімделу (модернизация) теориясы атқ арады. Ол осы ғ асырдың 50 ж-да пайда болғ ан. Батыс елдері алғ ашында бұ л ұ ғ ымды отарлық езгіден қ ұ тылып, азаттық алғ ан елдердің одан кейінгі жерде қ алай дамуына байланысты пайдаланғ ан. Кейін ол ө ркениеттілікке ө тудегі ә лемдік процестің жалпы ү лгісінің негізіне айналды. Оның мә ні дә стү рлік қ оғ амнан қ азіргі қ оғ амғ а ө тудің сипатын ж/е бағ ытын бейнелеу болатын.
|