![]() Главная страница Случайная страница КАТЕГОРИИ: АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника |
Экономикалық ресурстар және өндіріс факторлары
Ө ндіріссіз экономика жоқ жә не ә лемдік экономиканы талдамай тұ рып, оның негізі болып саналатын ө ндіріс туралы тү сінік болу керек. Материалдық игіліктерді ө ндіру - адам мен табиғ аттың ө зара ә рекетін, шаруашылық қ ызметі процесіндегі адамдар арасындағ ы ө зара ә рекетін кө рсететін адам ө мірі мен қ оғ амның негізі. Ө ндіріс - адамдардың мақ сатты шектеусіз қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыруғ а бағ ытталғ ан қ ызметі. Бұ л адамдарды - материалдық, ә леуметтік, интеллектуал-дық ресурстарды пайдалануғ а итермелейді. Ресурстардың шектеулілігі адамдар мен қ оғ амды қ анағ аттандыру қ ажеттіліктерін таң дауғ а итермелейді. Таң дау экономикалық категория ретінде бұ л - ө ндіру, сату жә не сатып алу болып саналады. Бұ л міндет (таң дау) кез келген қ оғ амда оның ә леуметтік-саяси қ ұ рылысына қ арамастан қ арастырылуы тиіс. Нені ө ндіру керек – яғ ни қ андай байлық, қ андай сапада жә не қ анша ө ндірілуі тиістігі шектеулі ресурстармен байланысты болады. Қ алай ө ндіру керек - бұ л қ андай шектеулі ресурстардан жә не қ андай комбинациялардан, билікті қ андай технологияның кө мегімен ө ндіру керектігі туралы шешім қ абылдайды. Кімге жә не қ анша ө ндіру керек - бұ л адам қ ажеттілігі шектеулі болғ ан жағ дайдағ ы кімге қ анша ө ндірілген материалдық игіліктерді бө лу проблемасы болып табылады. Мұ ндай кү рделі проблемаларды шешу ү шін шаруашылық субъектілері ө зара байланыс пен комбинация негізінде ө ндірістің негізгі факторлары - жер, ең бек, капитал мен субъектілердің кә сіпкерлік қ ызметіне айналатын ө ндіріс ресурстарына, адамдардың ө ндірістік қ ызметі жә не табиғ ат жасағ ан байлық тар туралы деректерге ие болуы тиіс. Ө ндіріс ресурстары - бұ л тауарлар мен қ ызметтер жасау процесінде пайдаланатын табиғ и, ә леуметтік жә не рухани кү штердің жиынтығ ы. Ресурстар тө рт тү рлі болады: 1. «Табиғ и» - ө ндірісте қ олдану ү шін ә леуметтік, пайдалы табиғ и кү штер мен заттар, олар «таусылатын», «қ алпына келтіретін» немесе «қ алпына келтірмейтін» болып ажыратылады. 2. Материалдық» - бұ л ө ндіріс нә тижелері болып саналатын, адам жасағ ан инструменттер, машиналар, сарқ ылатын шикізаттар. 3. «Ең бек» - «ә леуметтік-демографиялық, кә сіптік-біліктілік жә не мә дени білім беру» параметрлері бойынша бағ аланатын ең бекке қ абілетті халық. 4. «Қ аржылық» - қ оғ ам ө ндірісті ұ йымдастыру ү шін ақ ша қ аражаттарын бө луі болып табылады. Кез келген қ оғ амғ а тә н табиғ и, материалдық, ең бек ресурстары «базалық» деп аталады. Қ аржылық ресурстар ө ндірістің экономикалық сатысында базалық ресурстарғ а қ осылады, сондық тан да кә сіпкерлік қ ызмет жә не ақ паратпен бірге туынды факторларды қ ұ райды. Ө ндіріс факторлары - бұ л ө ндіріс процесіне ресурстардың алуан тү рлерін шынайы тү рде біріктіруді білдіреді. Ресурстар бір-бірімен ө зара байланысты, олардың комбинациясы жағ дайында ғ ана факторларғ а айналады, сондық тан да ө ндіріс - алуан тү рлі факторлардың ө зара байланысты ә рекеттерінің бірлігі болады. Ғ ТП-ның дамуымен байланысты ресурстардың саны ө сетіндігіне қ арамастан, экономикалық теория ө ндірістің тө рт негізгі факторларын: жер, капитал, ең бек, кә сіпкерлікті бө ліп кө рсетеді. Ө ндіріс факторларының нарығ ы ресурстарғ а деген сұ раныс ө ндірістік қ айталама сипатын білдірсе де, сұ раныс пен ұ сыныс ә ртү рлі субъектілер арасындағ ы шектеулі ресурстарды бө луді реттейді. Дегенмен, тү пкі тұ тыну ү шін ө нім неғ ұ рлым қ ажет болса, осы ресурстарғ а деген сұ раныстар да солғ ұ рлым жоғ ары болады. Барлық ресурстар ө ндіріске белгілі бір комбинацияларда, ө зара толық тыру жә не ө зара алмастыру тү рінде ғ ана қ атысады. Машинкалар мен қ ұ рал-жабдық тарды табиғ и (жанды) ең бекпен, оғ ан керісінше ауыстыруғ а болады, ал табиғ и материалдарды - жасанды ең бекпен ауыстыруғ а болады. Сондық тан да ресурстар бағ асының ө згеруі, ә рқ ашанда ө зге ресурстар бағ асының ө згеруіне ә келіп соғ ады. Жер ө ндіріс факторы ретінде ө ндірістік процесте бү кіл пайдаланылатын табиғ и ресурстарды білдіреді. Бірсыпыра салаларда (аграрлық пен ө ндіруші жә не т.б.) жер тікелей шаруашылық жү ргізу объектісі ең бек «заты» мен «қ ұ ралы» ретінде тү сіндіріледі. Одан ө зге, «жер» ө ндіріс факторы қ ызметінде меншік объектісі ретінде қ атысады. Капитал - ө ндіріс факторлары жү йесіндегі материалдық жә не қ аржылық ресурстар. Ең бек - тікелей ө ндіріс процесімен айналысатын халық тың белсенді бө лігі. Кә сіпкерлік - «ең бек» факторының бір тү рі, табысты ө ндіріс ұ йымдастыру қ абілеті, нарық конъюктурасын басқ ара білу, тә уекелге бару жә не экономикалық проблемаларды шешу. Нарық тық экономикада ө ндірістің ә рбір факторы оның меншік иелері арқ ылы кө рсетілген, сондық танда, ө ндіріс «қ оғ амдық процесс» саясатына ие болады жә не меншік иелері арасындағ ы қ арым-қ атынас арқ ылы ө ндіріс факторларын кө руге болады. Ө ндірістің ә рбір факторы ө зінің иесіне кіріс ә келеді: капитал-пайда, жер-рентағ а, ең бек-ең бекақ ығ а, кә сіпкерлік-кіріс алуғ а. Қ оғ амдық жиынтық ө нім мен табыс алудағ ы ә рбір фактордың қ осқ ан ү лесінен шығ ара отырып, оның иесі ө зінің орнын табады жә не қ оғ амдағ ы шектеулі ресурстарғ а иелік жасайды.
|