Химия ғылымының даму кезеңдері.

Сө здерді аударың ыздар.

Қ анағ аттандыру, шұ ғ ылдану, бояу, қ асиет, ұ қ сас, бө ліну, жорамал, сапа, шығ ын, шикізат, ө згеру, пайда, қ ағ ида, қ ұ нды.

Ойтү рті сұ рақ тар.

Химия ғ ылымы, химиялық білімдер ө ндірістің даму қ ажеттерін қ анағ ат-тандыру мақ сатында дамыды. Тіпті біздің жыл санауымыздан бұ рын ежелгі Мысыр елінде темір, мыс, кү міс, алтын ө ндірумен, сабын жасау, шыны, спирт ө ндірумен шұ ғ ылданып, маталарды бояуды білген. Сондай-ақ, химия-лық ө ндірістер Қ ытайда, Ү ндістанда, Месопотамияда жұ мыс істеген.Сол кез-дің ө зінде белгілі толып жатқ ан заттардың ә рқ айсысының ө зіне тә н физика-лық жә не химиялық қ асиеттері мен ұ қ састық белгілерінің болуы, сол кездегі ойшылдарды ойландырды.

Мысалы, біздің жыл санауымыздан бұ рынғ ы ІV ғ асырда ө мір сү рген грек философы Демокрит барлық заттар бө лінбейтін бө лшектер-атомдардан тұ ра-ды деген пікір айтқ ан, бірақ бұ л тә жірибеге негізделмеген жалпы жорамал еді. Біріқ бұ л пікір кө п уақ ыт ұ мыт болып қ алды да, оның орнына Аристо-тельдің /384-322/ элементтер теориясы қ абылданды. Бұ л теорияның негізгі мә ні, жоғ ары бір кү штің ә серінен бір элементті басқ а бір элементке айнал-дыруғ а болады деп, есептеді. Осы теорияның негізінде ә рекет еткен орта ғ асырлық химия-алхимия /химияның арабша аты/ деп аталды.

Химияның табиғ атты, тірі дү ниені зерттеуде жә не халық шаруашылығ ын дамытудағ ы маң ызы зор. Химияның негізгі міндеттеріне халық шаруашылы-

ғ ына қ ажетті ө німдер алу, ө ндіріс қ арқ ынын арттыру, қ алдық сыз заттар т.б. жатады. Табиғ атта халық шаруашылығ ына қ ажетті заттар кездесе бермейді. Сондық тан химиялық ә дістерді жә не химияның жетістіктерін пайдаланып, алуан тү рлі ө німдер ө ндіреді. Қ азіргі кезде химиялық синтез ә дісін пайдала-нып, табиғ и пайдалы қ азбалармен бірге кездесетін қ осалқ ы газдардан орга-никалық жә не бейорганикалық химия ө німдерін ө ндіреді. Ә сіресе, химия ө неркә сібінде технологиялық процестерді жақ сату жә не жаң а технологиялық ә дістерді іске қ осу арқ ылы ө німдердің шығ ынын азайту, сапасын арттырумен бірге қ оршағ ан ортаны қ орғ ауғ а да зор пайдасын тигізіп отыр. Қ азіргі кезде химиялық ә дістерді пайдаланып, ө неркә сіпке қ ажетті аса таза заттар алу жү -зеге асырылып отыр.

Қ азақ стан-бү гінгі таң дағ ы ең маң ызды жә не барлық шикізат қ орларының нағ ыз орталығ ы. Елімізде хром қ орының жартысына жуығ ы, мырыш пен мыстың 40 пайызы, боксит пен фосфор жә не кү міс қ орлары сақ талғ ан. Уран негізінен Степногорск қ аласының солтү стігінде, Табошар қ аласының оң тү с-тігінде жә не Қ аражал қ аласының оң тү стік-шығ ысындағ ы кеніштерде ө ндірі-леді.

Экономикалық дағ дарыс ғ ылымғ а қ атты салқ ынын тигізді. Дегенмен, Қ азақ стан химиясы тоқ ырады деген сө з емес. Осығ ан байланысты, «индус-триалды-инновациялық» жә не «мұ най химиясының кластері» деп аталатын бағ дарламалар жасалды. Бұ л бағ дарламалар жү зеге аса қ алса, еліміздің бол-мысы он жылдың ішінде танымастай ө згеріп шығ а келері сө зсіз. Беретін дайын бұ йымдардың пайдасы ө з алдына, химик ғ алымдарымыздың ө ндіріс-ке ұ сынып отырғ ан жаң алық тары «қ алдық сыз ө ндіріс» қ ағ идасымен де қ ұ н-ды. Бұ л-экологиялық сауығ у деген сө з.

1-тапсырма. Мә тінді мазмұ ндаң ыздыр.

2-тапсырма. Сұ рақ тар тө ң ірегінде сұ хбаттасың ыздыр.

1. Қ азақ станда химия ө ндірісі ә лемдік дең гейде деп ойлайсыз ба?.

2. Адам баласының ө мірінде ерітінділердің маң ызы бар ма?.

3. Организмдегі ерітінділерге нелер жатады?.

4. Ерітіндісіз ө мір сү ру мү мкін бе?.

5. Полимерлер химия саласымен ғ арышты игеруге бола ма?.

6. Атырау мен Маң ғ ыстау облыстарында мұ най химиясын дамытудың қ ажет-тілігі қ андай?

3-тапсырма. «Химия ғ ылымының болашағ ы» тақ ырыбында ой ө рбітің із.

4-тапсырма. Мына сө здер мен сө з тіркестерінің синонимін табың ыз.

Ө зіне тә н, жорамал еді, босқ а кеткен жоқ, ә сері, шыны ө ндірумен шұ ғ ылдану.

5-тапсырма. Кө п нү ктенің орнына қ ажетті етістіктерді қ ойың ыз.

Топырақ та ө сімдікке қ ажетті минералды элементтер жеткілікті.... Сынғ ан ағ аш бұ тақ тары, жапырақ тар мен жемістердің қ алдық тары топырақ та.... Егер фосфор жетіспесе, жемістің салмағ ы.... Тамыр мен тү йнектің дамуы ү шін, калий.... Ө сімдікте азот жетпесе, жапырақ тары....

6-тапсырма. Берілген ойды жалғ астырың ыз.

Ультрадыбыстарды қ олдану арқ ылы сараптаудың тиімді-----------------.

Ерітінділердегі бейорганикалық қ осылымдарды белгілі бір бағ ыт бойынша-----------------.

Қ азақ станда жаң а ғ ылыми бағ ыт-химиялық физика-------------.

Тірі организмдердің ортада ө мір сү ру шарттарын білудің --------------------.