Денсаулық-басты байлық.

Адамзат ө мірге келген соң, саналы да, жарқ ын ө мір сү ру ү шін, денсаулық қ ажет. Ал сол денсаулық та сақ тау-ө з қ олымызда, яғ ни ө з еншімізде. Денсау-лық алты аспектіден тұ рады:

а) физикалық денсаулық. Біздің денеміз қ алай жұ мыс жасайды, жатық қ ан, шынық қ ан).

б) психикалық жә не интеллектуалды денсаулық (психикалық аурулар).

в) жеке адамның денсаулығ ы (адамның жеке басының талпынысы, жетістігі).

г) рухани денсаулық (мораль, тә ртіп, этика).

д) эмоционалды денсаулық (ө з сезімін тү сіну жә не бақ ылау).

е) ә леуметтік денсаулық (қ оғ амда ө з жетістіктерін сезінуі).

Елбасы ө зінің Жолдауында: «Қ азақ стан азаматтарының денсаулығ ы, білімі мен ә л-ауқ аты» бағ дарламасы-ел ү шін ө те маң ызды бағ дарлама. Шынында да, «Тазалық -саулық негізі, саулық -байлық негізі» деп бекер айтылмаса ке-рек. Гү лденген экономиканы дені сау, саналы азаматтар жасайды. Сондық тан Жолдаудағ ы салауатты ө мір салтын қ алыптастыру, оны насихаттау шарала-рын белсендірек жү ргізілгені абзал. Ә сіресе, жас ұ рпақ тың бойына тазалық пен сергектікті орнық тыру-біздің міндетіміз»-дейді.

Сондық тан да бұ л бағ дарлама еліміздің 2030 жылғ а дейін экономикалық -ә леуметтік биіктерге кө терілу ү шін, рухани байлық тың, денсаулық тың қ ажет екенін баса кө рсетеді.

Қ азіргі уақ ытта медицина кө птеген қ иындық тарды басынан ө ткеруде. На-рық қ ыспағ ы, экономикалық қ олайсыздық тар қ олбайлау болып отырғ аны да анық. Міне, осындай жағ дайда Елбасымыздың «Қ азақ стан Республикасы аза-маттарының денсаулық жағ дайларын жақ сарту жө ніндегі бірінші кезектегі шаралар туралы» Жарлығ ы (1998ж. 18 мамыр) дә рігерлер қ ауымының зор ық ыласын тудырды.

Елбасының Жолдауында дә рігерлік-санитарлық кө мек сапасын жақ сартуғ а, қ оршағ ан ортаны таза ұ стауғ а, бала мен ана денсаулығ ын сақ тауғ а, тіпті ха-лық ты ауыз сумен қ амтамасыз етуге дейінгі мә селелер қ амтылғ ан. Бұ ны Қ а-зақ стан халқ ына деген жанашаршылық тың айқ ын кө рінісі деп тү сінген жө н.

Денсаулық тың қ адірін адам ауырғ анда ғ ана біледі. Денсаулық тың мық ты бо-луы, адамның ө зіне де байланысты. Дегенмен оғ ан қ оршағ ан ортаның, жұ т-қ ан ауаның тамақ тың, судың қ ұ рамының ластануы да, айтарлық тай ық пал етеді. Дү ниежү зілік денсаулық сақ тау ұ йымының мә ліметіне жү гінсек, адам денсаулығ ының 40 пайызы экологияғ а, 40 пайызы ө зінің ө мір сү ру дағ дысы-на байланысты болса, 18-20 пайызы ғ ана дә рігерлік-медициналық кө мекке тә уелді екен.

Сондық тан Елбасының Жолдауында кө рсетілгендей, экономикалық ілге-рілеу біздің азаматтарымыздың игілігіне ө здігінен кепілдік бере алмайды. Адамдардың қ оршағ ан ортаның ластануы салдарынан науқ астар саны жыл-дан-жылғ а ө сіп отырғ аны рас. Бұ ғ ан ресми деректерге жү гініп кө з жеткізу қ иын емес.

1-тапсырма. Мә тінді мазмұ ндаң ыздар.

2-тапсырма. Берілген сұ рақ тарғ а жауап берің іздер.

1. Денсаулық неше аспектіден тұ рады, ә рқ айсысына берілген тү сінікті кең ей-те отырып айтың ыздар?.

2. Елбасы халық қ а қ андай қ амқ орлық жасап отыр?.

3. Салауатты ө мір салты дегенді қ алай тү сінесіз?.

4. Қ оршағ ан орта мен адам денсаулығ ы арасында қ андай байланыс бар?.

5. «Адам-ө з денсаулығ ының қ ожасы». Сіз қ алай ойлайсыз?.

3-тапсырма. Берілген сө йлемдерден іс-ә рекеттің орындалуы қ андай қ ұ ры-лыммен берілгенін анық таң ыздар.

Қ ұ рамында антиоксиданы бар тағ амдар арқ ылы жасаруғ а болады. Оның кө мегімен жү рек ауруын, қ атерлі ісік жә не ерте қ артаюғ а жол ашатын хи-миялық элементтердің ә серін жоюғ а болады. Мамандардың айтуынша, судың

да кө мегімен тазаруғ а болады. Кү н сайын жарты сағ ат жаттығ у жасау арқ ы-лы ө з денсаулығ ың ызды сақ тауғ а болады. Ал дене шынық тырумен жү йелі тү рде айналасу-жү рек ауруы, қ атерлі ісік, артық салмақ тың алдын алуғ а болады.

4-тапсырма. Мына сө здерді баяндауыш етіп сө йлем қ ұ рың ыздар.

... ---- ынтымақ.... -----байлық.... ---- оқ у.... сә лем берді....----- тө рт.... ---- білерсің.... жаман.... арсыз.

5-тапсырма. Тө менде берілген сө йлемдердің басың қ ы сың арларын жазып, мезгіл бағ ының қ ы сабақ тас жасаң ыздар.

Улы заттар адам ағ засына кері ә серін тигізген кезде,.... Жолмен біраз жү р-ген соң,.... Олар осы ауылғ а келгеннен бері,.... Торғ ай қ аласына келгеннен бері,.... Тимур ү йге қ айтып келісімен,.... Кеш тү се олар қ алағ а жақ ындағ ан уақ ытта,.... Абай ү йге кірген кезде,.... Ә кем қ алағ а келген сайын,....

6-тапсырма. Тө мендегі сө йлемдерден атаулы сө здерді табың ыздар.

Тоғ ай. Егін. Шалғ ын. Бала кезім сонда ө тті. Қ азан айы. Тү нерген кеш. Баяу ескен қ оң ыр жел. Сақ ылдағ ан сары аяз. Боран. Таң аппақ. Сұ р далада қ ап-қ ызыл шапақ таң атты. Дала. Қ ұ лпырғ ан бә йшешек. Мен рахат қ ұ шағ ында-мын. Балалық. Жастық. Бә рі тізбектеліп кө з алдымнан ө тіп жатыр.

7-тапсырма. Берілген сө йлемдердің етістіктерін қ ойың ыздар.

Адам физиологиясы-тірі ағ за мен оның жү йелерін--------------. Гигиена-ден-саулық сақ тау жә не дененің ө суі мен дамуын --------------------. Валеология-салауатты ө мір салтын сақ тауын --------------------. Организм-органикалық жә не бейорганикалық заттардан -----------------------. Қ оршағ ан ортамен зат жә не энергия -----------------. Адам-ә леуметтік тұ лғ а, эволюциялық дамудың жоғ арғ ы сатысына ----------------------.

8-тапсырма. Сө йлемдердің қ ұ рылымын ө згертің іздер.

Қ азақ станда денсаулық сақ тауғ а жағ дай жасалғ ан. Ә ркім ө з денсаулығ ын кү те білу керек. Ұ лт болашағ ы жастардың денсаулығ ына қ атысты. Денсау-лық -бағ алы дү ние. Ә р адам ө зін шынық тыру керек. Табиғ ат-денсаулық ты сақ тау кө зі болып табылады. Денсаулық ты жақ сарту ү шін, спортпен айналы-су қ ажет.

9-тапсырма. Берілген сө здерді тұ рақ ты тіркестермен сә йкестендірің іздер.

Жақ ын---------------. бетінен оты шығ у.

Кө мектесу------------. қ ой аузынан шө п алмас.

Ұ ялу-------------------. ат шаптырым.

Қ орқ у-----------------. қ ол ұ шын беру.

Момын----------------. тө бе шашы тік тұ ру.

БӨ Ж тапсырмасы.

10-тапсырма. «Қ оғ ам жә не ұ лт болашағ ы» тақ ырыбында эссе жазың ыздар.