II. Сэлиэнньэ тыатын хаһаайыстыбата

Тыа хаһ аайыстыбата тыа сирин нэһ илиэктэрин, тыа дьонун-сэргэтин олоҕ ун тө рдө. Тыа хаһ аайыстыбата сэлиэнньэҕ э сайдарын туһ угар «Ү ө һ ээ Бү лү ү сэлиэнньэтэ” муниципальнай тэриллии дьаһ алтата ү лэни былааннаахтык ыытар.

Ү ө һ ээ Бү лү ү тө һ ө да улуус киинэ буолбутун иһ ин, административнай единица быһ ыытынан тыа сирин сэлиэнньэтигэр киирсэр, ону тэҥ э тыа хаһ аайыстыбатын салаатыгар ү гү с киһ и ү лэлииринэн, дохуот киллэрэринэн сэлиэнньэ дьаһ алтата тыа хаһ аайыстыбатынан дьарыктаныыны, тыа хаһ аайыстыбатын кө рү ҥ нэрин сайыннарыыны биир сү рү н ү лэ быһ ыытынан кө рө р.

Тыа хаһ аайыстыбатын бородууксуйатын оҥ орууннан дьарыктанар тоҕ ус бааһ ынай хаһ аайыстыбалара 2014 сылга толору ү лэлээтилэр:

1. «Булгунньахтаах» - сибиинньэ иитиитигэр базовай уонна ынах сү ө һ у иитиитигэр бааһ ынай хаһ аайыстыба. Салайааччы Семёнова Анна Трофимовна, сэлиэнньэ бочуоттаах гражданина, улууска уонна Саха Республикатыгар биллэр- кө стө р ү лэлээх хаһ аайыстыба буолар.

2. «Атыыр Бастаах» - ынах сү ө һ ү уонна сылгы ииттэр бааһ ынай хаһ аайыстыба салаайааччы Титова Оксана Васильевна

3. ИП Семёнов Н.Н - ынах сү ө һ ү уонна сылгы иитэр хаһ аайыстыба

4. ИП Иванов Н.Н - сылгы иитэр хаһ аайыстыба

5. ИП Андреев Р.Г - ынах сү ө һ ү иитэр хаһ аайыстыба

6. ИП Ильин Н.А - ү ү нээйи ыһ ыытынан дьарыктанар хаһ аайыстыба

7. ИП Сафонов П.Г - бурдук уонна ү ү нээйи ыһ ыытынан дьарыктанар хаһ аайыстыба

8. ИП Спиридонов.В.П - сылгы иитэр хаһ аайыстыба

9. ИП Корякин.Ф.А - сылгы иитэр хаһ аайыстыба

Ааспыт сылга биэс тэриллиилээх тыа хаһ аайыстыбатын кооперативтара ү лэлээтилэр:

- «Кэскил» - ү ү т туттарыытынан дьарыктанар кооператив, салайааччы Алексеева М.Н

- «Эһ элээх Маар» - оҕ уруот ыһ ыытынанан дьарыктанар кооператив, председатель Стручков.Д.Д

- «Эйит» - сылгы иитэр кооператив, председатель Оноева.Л.Д

- «Сайдыыс» - сылгы иитэр кооператив

- «Тиит» - ү ү нээйиннэн дьарыктанар кооператив, председатель Ласточкин.В.Г

Ааспыт сылга тү ө рт сылгы базата: Тоҥ уулаахха, Уксакааҥ ҥ а, Атыыр Бастаахха, Харбалаахха уонна Ү ө һ ээ Бү лү ү сэлиэнньэтигэр ү с сайылык ү лэлээтилэр.

Сэлиэнньэҕ э икки агрошкола: Исидор Барахов аатынан 1 №-дээх, М.Т Егоров аатынан 2 №-дээх агрошколалар ү лэлээн ү ө рэнээччилэригэр тыа хаһ аайыстыбатын ө йдө бү лү н, ү лэтин-хамнаһ ын ү ө рэтэллэр, тыа сирин экономикатын тө рү ттэрин туһ унан билиини иҥ эрэллэр.

Сэлиэнньэҕ э ү ү т аһ ы оҥ орон таһ аарар таас пищекомбинат ү лэлиир, ааспыт сылга модернизация ыытыллан немецкэй оборудованиелар туруорулуннулар.

2014 сылга баара-суоҕ а 61 эрэ ыал кэтэх хаһ аайыстыбаннан дьарыктанна, ол иһ игэр 19 ыал ынах сү ө һ ү нү иитэр, 41 ыал сылгы иитиитинэн дьарыктанар. Бу кыра кө рдө рү ү, бу сылга саатар сылгы иитэр ыал ахсаанын элбэтии соруга турар.

Ү ө һ ээ Бү лү ү сэлиэнньэтигэр 2015сыл тохсунньу ый 1 кү нү нээҕ и туругунан ынах сү ө һ ү ахсаана - 324 тө бө, ыанарынан - 125, 319 сылгы, ол иһ игэр биэтэ 228, убаһ аны 21 тө бө нү кыстатабыт. Маны таһ ынан 211 сибиинньэни, 6 козаны, 33 куруолугу, 121 кууруссаны кыстатан турабыт. Былырыын 2013 сылга ынах сү ө һ ү 306 тө бө буоллаҕ ына, 2014 сылга судаарыстыба ө йө бү лэ ынах сү ө һ ү эбиллиитигэр тө һ ү ү буолла, онон ынах сү ө һ у 18 тө бө ннө н эбилиннэ, сылгы ахсаана былырыыҥ ҥ ытааҕ ар 28 тө бө ннө н аччаата. Бу сү рү н биричиинэлэринэн сү ө һ ү, сылгы иитэргэ ходуһ а сирэ тиийбэтэ уонна ыччаттар сү ө һ ү, сылгы иитиитигэр сыстыбаттара буолар.

2014 сылга Ү ө дү гэй, Ороһ у нэһ илиэктэриттэн 449 гектар ходуһ аны хаһ аайыстыбалаахтар арендалаһ ан оттоотулар. Кэтэх хаһ аайыстыбалар 212 тонна, бааһ ынай хаһ аайыстыбалар 270 тонна оту, тыа хаһ аайыстыбатын кооперативтара 45 тоннаны ааспыт сылга оттоотулар. Бу сылга оттуур ходуһ а сирэ кыратынан, сү ө һ ү -сылгы аһ ылыгар бурдугу хото ыһ ан, сенажтыыр сорук турар. 2013-2014 сыл кыстыктарыгар сү ө һ ү - сылгы уонна сибиинньэ аһ ылыгар эбии, сыанатыгар чэпчэтиилээх от Амма, Таатта улуустарыттан 150 тонна тиэллибитэ, билигин кыстык туругунан от тиийэр, эбии оту биирдиилээн хаһ аайыстыба бэйэтэ сө бү н кө рө н атыылаһ ар буолла. Аллараа Бэстээхтэн комбикорм 45 тонна, эбиэс 15 тонна, куруусса сиир бурдуга 3 тонна, сибиинньэ сиир комбикормата 7 тоннаны нэһ илиэнньэ чэпчэки сыанаҕ а атыылаһ ан тиэлиннэ. 2014 сылга Сафонов П.Г. бааһ ынай хаһ аайыстыба 20 га бааһ ынаҕ а бурдук ыһ ан 6 тоннаны хомуйда, Исидор Барахов аатынан агрооскуола базатыгар тэриллибит «Эһ элээх Маар» тыа хаһ аайыстыбатын кооператива оҕ о ү лэ - сынньалаҥ лааҕ ырын тэрийэн ү лэлээтэ. Ол курдук, базаларыгар 50 тонналаах овощехранилища, теплица тутуннулар, биир МТЗ трактор, фреза ылыннылар, 3 гектарга хортуоппуй ыһ ан 26 тоннаны хомуйдулар, оҕ уруот аһ ын 2 гектар сиргэ олордон 16 тоннаны ылан «Кү һ ү ҥ ҥ ү киһ и кү лбү тү нэн» атыы-эргиэн дьаарбаҥ катыгар кө хтө ө хтү к кыттан «Бастын кө рдө рү ү лээх оҕ уруотчут» бириискэ тигистилэр. Саҥ а саҕ алаан эрэр Ильин.Н.А бааһ ынай хаһ аайыстыбата 2 гектар сиргэ хортуоска ыһ ан 2 тоннаны ылла. Нэһ илиэнньэ 18 гаҕ а хортуоппуйу олордон 142 тонннаны ылла, оҕ уруот аһ ын 12, 58 гааттан 46 тоннаны ылла.

Тэриллиилээх бааһ ынай хаһ аайыстыбаларга хортуоппуй ыһ ыытыгар республика бюджетыттан 77 280 солк, оҕ уруот аһ ын олордуутугар 35 100 солк. кө рү лү ннэ. Нэһ илиэнньэ сылгы-сү ө һ ү ииттэн, бурдук ыһ ан, оҕ уруот олордунан, ү рү ҥ -аһ ы эбинэн дохуот оҥ остунан уонна сибиинньэ оҕ отун батаран 2. 244.100 солк. ү бү киллэрдэ.

Эт бородууксуйатын оҥ орон таһ аарыы 340 центнерга тэҥ нэстэ, баалабай ү ү т ыаһ ына 238 тоннаҕ а тэҥ нэстэ. Нэһ илиэнньэ оҕ уруот аһ ын атыылаан 820 000 солк дохуоттанна, куурусса сымыытын 18 000 устуука ылылынна, этин 0, 1тоннаны бэйэ айаҕ ар туһ аннылар.

2015 сылга туттарыллар ү ү т сыаната ү рдээбитинэн, ү ү тү туттарыыга дьон интэриэстэммитинэн элбэх ү ү тү туттарардыы ү лэни хамнаһ ы тэрийиэхтээхпит. 2014 сылга туттарар ү ү ппү т былаана 150 тонна этэ, сыл тү мү гү нэн «Кэскил»кооператив - 33, 104 кг ү ү тү туттаран, харчытынан 344 538 солк ааҕ ыста, «Булгунньахтаах»кооператив -126, 582 кг ү ү тү туттаран, харчыннан 2.775.000 солк ү бү киллэриннилэр. Уопсайа 159, 687 кг ү ү т туттарыллынна. Ү ү тү оҥ орон таһ ааран, закупка туттаран дохуоту ылыы харчыннан 3.116.538 солк. тэҥ нэстэ.

2014 сыл сайыныгар ынах сү ө һ ү нү иитэр базатын тупсарар сыалтан «Булгунньахтаах» бааһ ынай хаһ аайыстыбата «Развитие семейных животноводческих ферм» республиканскай программа Гранын ылан механизированнай хотон туттарда. Тутуутун ороскуотугар республика бюджетыттан 6.000.000 солк ү п кө рү лү ннэ, «Кэскил» кооператив тыа хаһ аайыстыбатыгар ү лэтэ суох дьону ү лэлэтэргэ федеральнай бюджеттан 10 000 солк ү бү ылан туһ анна, Ү ө һ ээ Булуу сэлиэнньэтин бюджетыттан сайылыктааһ ыҥ ҥ а 54 000 солк ү п кө рү ллэн туһ анылынна.

Ынах сү ө һ ү боруодатын тупсарыыга племенной ү лэни ыытан бааһ ынай хаһ аайыстыбаларга 51 тө бө искусственнайдык сиэмэлэннэ. Ү ө һ ээ Булуу улууһ ун бюджетыттан 30 000 солк плем оборудование атыылаһ ыытыгар кө рү лү ннэ. Сү ө һ ү нү, сибиинньэни, кууруссаны элбэтэр инниттэн улуус тас ө ттуттэн атыылаһ ыыны тэрийдибит, ол курдук «Хаптаҕ ай свинокомлексатыттан 25 сибиинньэни, Дьокуускайдааҕ ы кө тө р фабрикатыттан 200 тө бө кууруссаны аҕ алан нэһ илиэнньэҕ э тү ҥ эттибит.

Сү ө һ ү -сылгы, сибиинньэ ииттэр олохтоохторбутугар субсидиялааһ ын быһ ыытынан республика уонна улуус кө рө р ү птэрин кэмигэр тиэрдэн иһ эбит. СР Президенэ 1644 №-дээх дьаһ алынан биир тө бө ыанар ынахха 10 000 солк субсидияны кө рө н, уопсайа 124 ынахха 1. 240. 000солк ү п тү ҥ этилиннэ, маны таһ ынан РФ бюджетыттан сылгы иитиитигэр 58 926 солк, республиканскай бюджеттан 16 931 солк. кө рү ллэннэр нэһ илиэнньэҕ э тиэрдилинниллэр.

Ү ү т аһ ы оҥ орон астыыр комбинат реконструкциятыгар уопсайа

25 000 000 солк сууммалаах ү лэ бара турар.

Федеральнай целевой программаҕ а эдэр специалистарга дьиэ тутталларыгар кө рү ллү бү т субсидияттан Ү ө һ ээ Бү лү ү сэлиэнньэтигэр икки ыалга кө рү ллэн 1. 599. 714 солк ү п туһ анылынна.

2014 сылга «Бастыҥ тан бастын тыа хаһ аайыстыбатын ү лэһ итэ» диэн ү рдү к аат эдэр бааһ ынай хаһ аайыстыба салайааччытыгар Ильин Никита Александровичка туттарылынна.

Ааспыт кү һ ү н «Кү һ ү ҥ ҥ ү киһ и кү лбү тү нэн» диэн сэлиэнньэ тыатын хаһ аайыстыбата оҥ орон таһ аарар бородууксуйатын быыстапка-дьаарбаҥ ката ү рдү к таһ ымнаахтык тэрилиннэ, элбэх хаһ аайыстыбалар, биирдиилээн ыаллар бородуукталарын батардылар, сө бү гэр ү п-харчы киллэрилиннилэр, дьаһ алта туруорбут араас бириистэригэр тиксэн ү ө рдү лэр-кө ттү лэр.

Ааһ ан эрэр сылга сэлиэнньэбитигэр тыа хаһ аайыстыбатын салаатын сайыннарыыга олук, тирэх буолар ү лэлэр арыый да тэрээһ иннээхтик ыытылыннылар. Ааспыт сыллары кытары тэҥ нээн кө рдө ххө тыа хаһ аайыстыбатын салаатыгар оҥ орон таһ аарыы ү рдээбитин бэлиэтиэххэ сө п. Государство тыа хаһ аайыстыбатын тутуу уонна сайыннарыы боломуочуйаларын улуустар, нэһ илиэктэр таһ ымнарыгар биэрдэ, онон бу хайысхаҕ а быйылгы ү лэбит былаанын чопчулаатыбыт, саҥ а сыалы-соругу туруоруннубут, Саха Республикатын Президенын 1644 №-дээх уурааҕ ар олоҕ уран «Ү ө һ ээ Бү лү ү сэлиэнньэтэ» муниципальнай тэриллии социальнай-экономическай сайдыытын 2013-2015 сыллардааҕ ы Программатын былааннарынан салайтаран тыа хаһ аайыстыбатынан олохтоохтук, сэниэлээхтик салгыы ү лэлиирбит ирдэнэр.