V.Үөрэҕирии, доруобуйа харыстабыла

Оҕ ону хайдах иитэн-ү ө рэтэн, билиҥ ҥ и ырыынак ү йэтигэр кү рэстэһ эр кыахтаах, киһ илии сиэрдээх-майгылаах, тобуллаҕ ас ө йдө ө х, дэгиттэр сайдыылаах киһ ини иитэн таһ аарабыт диэн ыйытыы барыбытын долгутар.

Ол курдук оскуола иннинээҕ и ү ө рэхтээһ ин инновационнай бырайыагын сү рү н хайысхатынан стандарт киирээһ инэ буолар. Бу стандарт хас биирдии оҕ о уратытын таба тайанан, дэгиттэрдик сайдарыгар уонна ситиһ иилээх буола улаатарыгар олук буолуохтаах.

Ол курдук 3 сааһ ыттан 7 сааһ ыгар диэри саастаах оҕ о 100% тэрилтэнэн хабыллыыта, кыра оҕ о сайдарыгар табыгастаах эйгэни тэрийии, иитээччилэрпрофессиональнай таһ ымнарын ү рдэтии, кинилэр орто хамнастарын ү рдээһ инэ, чааһ ынай оскуола иннинээҕ и саастаах оҕ ону иитэр тэрилтэлэр муниципальнай тэрилтэлэри кытта ү п-харчы ө ттү нэн тэҥ ҥ э кө рү ллү ү лэрэ.

Билигин улууспутугар детсадка сылдьыахтаах оҕ о ахсаана 1285, детсадынан хабыллыбыт оҕ о ахсаана 888, уочаракка турар оҕ о 397, ол иһ иттэн 22 инбэлиит оҕ о сылдьар, ол аата сэлиэнньэ оҕ отун 69%-нын эрэ детсадтарынан хабан олоробут. Детсадттар ү лэһ иттэрин ахсаана барыта -223, педү лэһ итэрэ - 94, о.и. ү рдү к ү ө рэхтээҕ э 75%.

Инники ө ттү гэр, 3-7-гэр диэри саастаах оҕ олору 100 % тэрилтэнэн хааччыйыы соругун толорорго 2016 сылга диэри сэлиэнньэҕ э 240 миэстэлээх таас детсад тутуллара былааннанар, олохтоох дьаһ алта бу кү ннэргэ детсад тутуллар сирин чуолкайдаан отвод оҥ ордо.

Биһ иги улууспутугар ү ө рэх управлениетын оскуола иннинээҕ и ү ө рэхтээһ иҥ ҥ э отделын иһ инэн тэриллибит “Ника” лаборатория федеральнай базовай стажировкалыыр былаһ ааккалара ситиһ иилээхтик ү лэлииллэр. Кинилэр кыра оҕ о иитиллэр эйгэтин табыгастаахтык тэрийэр уонна хас биирдии оҕ ону тэрилтэнэн хааччыйар сыаллаах сө птө ө х суоллары кө рдө ө н ү лэлэспиттэрэ тө рдү с сыла буолла. Ү ө һ ээ Бү лү ү „Ньургуһ ун", „Аленушка", „Сардаана", „Теремок", „Кэнчээри" оҕ о садтарын коллективтара, стандартка сө п тү бэһ иннэрэн, иитии саҥ а технологияларын баһ ылыыллар. Сыл тү мү гү нэн «Лучшее базовое учреждение федеральной стажировочной площадки» диэн стажировочнай былаһ аакка Улан-Удэ куоракка баран конкурска кыттан 3-с миэстэни, уонна “Республиканская инновационная площадка” диэн статуһ у ыллылар.

Сылтан сыл профессиональнай куонкурстарга биһ иги иитээччилэрбит ситиһ иилээхтик кытталлар. " Сыл иитээччитэ - 2014" республиканскай куонкурска 4 №-дээх «Кэнчээри» оҕ о сайдар кииниттэн Ким Валентина Васильевна «Преданность профессии» диэн номинация хаһ аайката буолбута.

Ааспыт 2013-2014 ү ө рэх дьылыгар ү ө рэҕ и ситиһ ии 99%, хаачыстыба 40, 1% тэҥ нэһ эр. Биир кэлим эксээмэни М.Т.Егоров аатынан Ү ө һ ээ Бү лү ү тээҕ и 2 №–дээх орто оскуолаттан 1 ү ө рэнээччи ыалдьан тургутар биир кэлим эксээмэни кыайан ааспакка, орто оскуоланы ыспыраапканнан бү тэрдэ. Былырыыҥ ҥ ыттан Ү ө һ ээ Бү лү ү тээҕ и 1, 2 №–дээх орто оскуолалар агротехнологическай хайысхалаах ү лэлииллэр.

И.Бараахап аатынан Ү ө һ ээ Бү лү ү тээҕ и 1 №–дээх оскуола араас предметтэри дириҥ этэн ү ө рэтэр хайысхаларга лицензияҕ а киирдиллэр.

Бү тү н Россиятааҕ ы предметнай олимпиадаларга республиканскай таһ ымҥ а кыттыы ситиһ иитэ бу ү ө рэх дьылыгар сэмэй. Ол курдук, Д.С.Спиридонов аатынан 4 №–дээх орто оскуола 9 кылааһ ын ү ө рэнээччитэ Докторова Глафира саха литературатын олимпиадатыгар абсолютнай кыайыылаах буолла.

Бү гү ҥ ҥ ү кү ҥ ҥ э, олох таһ ыма тү гэтээн, сайдыы ү ксээн иһ эр кэмигэр, биһ иги оҕ олорбут хаачыстыбалаах билиини – кө рү ү нү ылалларыгар сө птө ө х условиены тэрийээһ ин сү рү н боппуруоһ унан буолар.

Оннук усулуобуйаны тэрийэргэ биһ иги сэлиэнньэбитигэр ү лэ барар. Ол курдук сылын аайы ирдэбилгэ эппиэттиир хамсааһ ыннар тахсаллар.

Биһ иги сэлиэнньэбитигэр уопсайа 12 ү ө рэх тэрилтэтэ баарыттан 8 оҕ о саадын тэрилтэтэ, 4 орто оскуола. Ону таһ ынан 3 эбии ү ө рэхтээһ ин тэрилтэтэ ү лэлиир (оҕ о музыкальнай, спортивнай оскуолалара уонна оҕ ону сайыннарар эстетическай киин).

Саха Республикатын саҥ а ү ө рэхтээһ ин сокуонун проегар агро агро оскуола статуһ а тоһ оҕ олонон киирэ сылдьар. Биһ иги сэлиэнньэбитигэр бү гү ҥ ҥ ү кү ҥ ҥ э 2 агрооскуола ү лэлии – хамныы олорор. Агро оскуола сыалынан – соругунан буолуохтаах биһ иги улууспутугар тыа хаһ аайыстыбатын сайдыытын ситиһ ии, эдэр ыччат улууһ угар тө ннө н, ү лэлээн – хамнаан улууһ ун инники кэрдиискэ таһ аарыыта.

Тирэх буолар сыаннастарынан биирдэстэринэн социальнай санааланыы (социальная солидарность) буолар. Ол сиэр – майгы тулхадыйбат сыаннастара – сиэрдээх, кырдьыксыт, дьоһ уннаах уонна аһ ыныгас буолуу. Бу хайысханан доруобуйаларынан хааччахтаах уонна инбэлиит оҕ олор ү ө рэххэ тэҥ бырааптаналларыгар ү лэ барар. Саха сиригэр инклюзивнай ү ө рэхтээһ ини киллэриигэ кэккэ государственнай федеральнай программалар, бырайыактар, концепциялар бигэргэннилэр. Олортон биир сү рү ннэрэ “Доступная среда” диэн федеральнай программа буолар.

Ү лэ, айымньы уонна билии эмиэ киһ и духуобунай, сиэр – майгы ө ттү нэн сайдыылаах буолуутугар кү ү скэ дьайаллар.

Оскуола иннинээҕ и ү ө рэхтээһ ин туһ унан этэр буоллахха, манна эмиэ кэккэ суолталаах уларыйыылар бара тураллар, ол курдук саҥ а сокуонунан оскуола иннинээҕ и ү ө рэхтээһ ин маҥ найгы таһ ымынан ааҕ ыллар буолла. Онон ү бү лэниитэ муниципальнайтан государственнайга кө һ ө рү лү ннэ.

2015 сыл Россия ү рдү нэн Литература сылынан биллэриллибитинэн биллэн турар иитии ү лэтигэр ордук болҕ омто ууруллара эрэйиллэр.

Аныгы уопсастыбаҕ а тахсар социальнай – экономическай уларыйыылар, кэлэн иһ эр кө лү ө нэбит олох сыаннастарын туһ унан ө йдө бү ллэрэ уонна бу ө йдө бү ллэр ү ө скү ү ллэригэр туох ордук дьайара аныгы уосастыба, государство тирээн турар проблематынан буолар.

Инники тутуллар сыаннаһ ынан чуолаан дьиэ кэргэҥ ҥ э улаатар, сайдар. Оҕ о – удьуору утумнуур, тарҕ атар, дьиэ кэргэн ү гэстэрин салгыыр, тө рө ппү ттэр сү рү н сыаннастарынан буолар. Кэнники сыллардааҕ ы чинчийиилэр кө рдө рү ү лэринэн, “олоххо туох ордук сыаналанар” диэн ыйытыыга оҕ олорго бастакы кү ө ҥ ҥ э “материальнай ө ттү нэн хааччыллыылаах буолуу, олох – дьаһ ах ө ттү нэн табыллыы” тахсар буолбуттар.

Быйылгы 2015 сыл, улууска физико – математическай сылынан биллэрилиннэ. 2015 – 2017 сыллара М.А.Алексеев 100 сааһ ынкө рсө анал программа оҥ оһ уллан хамсаныы тахсан эрэр. Математика, физика предметтарын интэриэһ иргээн, дьарыктанар оҕ олор ахсааннарын элбэтээри, умнулла быһ ыытыйбыт “Дьоҕ ур” кэтэхтэн оскуола ү лэтин сө ргү ттэ. Эдэр учууталларбыт таһ ымнарын ү рдэтээри, сө птө ө х солбуоһ ун хааларын ситиһ ээри улууспутугар “Школа математика” уонна “Школа физика” диэн тэриллэн ү лэлээн эрэр. Биһ иги сэлиэнньэбит 4 орто оскуолата бу программаҕ а кө хтө ө ктү к кыттан эрэллэрэ ү ө рдэр.

Биһ иги сэлиэнньэбит олохтоохторун улуустааҕ ы кииннэммит балыыһ а поликлиниката, эмтиир – томтуур отделениелара доруобуйаларын туругун бэрэбиэркэлииллэр, практическай уонна эмтиир – томтуур ү лэлэри ыыталлар.

Ааспыт, 2014 сылга, сэлиэнньэ нэһ илиэнньэтэ диспансеризацияны ыытыыга кө рдө рү ү тэ тупсубутун бэлиэтиэххэ сө п, ити сэлиэнньэ тэрилтэлэрин салайааччыларын уонна профкомнарын диспансеризацияны ыытыыга болҕ омтолоох сыһ ыаннарыттан тахсар. Ааспыт сылга флюорографическай чинчийиини сэлиэнньэ 5151 улахан киһ ититтэн 4236, 1008 оҕ отуттан 1008 оҕ о бардылар, онон нэһ илиэнньэ уопсай ахсааныттан 88% олохтооҕ о флюорографическай чинчийиини аастылар. Ити 2013 сылы кытта тэҥ нээтэххэ 172 киһ иннэн кыра. Бу сылга сэлиэнньэбит олохтоохторун 90 % -нара флюорографияны ааһ алларын ситиһ эр, ү лэни – хамнаһ ы ыытыахтаахпыт.

Ааспыт сылга аһ аҕ ас туберкулезтаахтарбыт ахсааннара эбиллэн 23 киһ иэхэ тиийдэ, ити иһ иттэн БК (+) туберкулезтаахпыт 7 улахан киһ и, 2 кыра оҕ о буолла. Туберкулез ыарыыннан саҥ а сутуллуу 11 тү гэнэ таҕ ыста, ити иһ иттэн БК (+) 5 киһ и. Бу сыыппаралар сэлиэнньэ дьаһ алтатын олус дьиксиннэрэллэринэн туберкулеһ у эмтиир – томтуур тубдиспансеры, оҕ о санаторийын, туббалыыһ аны кытта ү лэни кү ү һ ү рдэрбит ирдэнэр.

Биһ иги сэлиэнньэбитигэр доруобуйа харыстабылын тэрилтэлэрин ү лэлэрин биир сү рү н хайысхатынан социальнай суолталаах ыарыылары сэрэтии ү лэтэ буолар. Сэллик, алкоголизм, наркомания, венерическэй уонна тирии сыстыганнаах ыарыыларын аҕ ыйатар, сэрэтэр сыаллаах араас хайысхалаах ү лэ сэлиэнньэ администрациятын иһ инэн тэриллибит комиссиянан сү рү ннэнэн тиһ игин быспакка ыытыллар.

Ааспыт, 2014 сылга, сэлиэнньэбитигэр 10 сифилис курдук сыстыганнаах ыарыылаахтар кө һ ү ннү лэр, ити 2013 сылы кытта тэҥ нээтэххэ 8- нан кыра эрээри ү ө рэнээччилэр бу ыарыыннан хабыллыбыттара улахан дьиксиниини ү ө скэтэр. Ити сыстыганнаах ыарыыларынан ханна да ү лэлээбэт, холостуой дьоннор ордук ыалдьаллар.

Тутулла турар, 2013 сылга холлоҕ оһ о тутуллан бү ппү т 50 куойкалаах больничнай комплекс быйыл ситэри тутуллан ү лэҕ э киирдэҕ инэ сэлиэнньэ олохтоохторун доруобуйаларын туругун бэрэбиэркэлээһ ин уонна эмтээһ ин тосту тупсуоҕ ар эрэлбит улахан.

Улуус киинин олохтоохторун эмтиэхтээх-томтуохтаах улуус киинин балыыһ алара медицинскэй кадрдарынан толору хааччыллыылаахтар, ү лэһ иттэр ү гү стэрэ ү рдү к категориялаахтар.

Бу сылга сэлиэнньэ олохтоохторун доруобуйаларын туругун бэрэбиэркэлээһ ин, эмтээһ ин – томтооһ ун туһ унан сэлиэнньэ Общественнай Сэбиэтэ анаан – минээн боппуруоһ у от ыйыгар