Йорт, салу, уйлый, турында, олысы.

3) Чыгып, тә мле, китә, ризыклар, эзлә п, уртанчысы.

4) Турында, хыяллана, ө йлә нү, ешрак, кечесе.

5) Тормышлары, егетлә рнең, кызыксына, карт, белә н.

6) Ү тә гә н, юк, ә тинең, ә ле, васыятен.

7) Ә тиегезнең, васыятен, аң лагансыз, ялгыш, икә н, сез.

8) Кара, икмә к, булыр, эшлә п, ашасаң, тә, бик, тә мле.

9) Дуслар, яшә ве, белә н, дө ньяда, була, җ иң елрә к.

10) Сезне, ө ндә гә н, ә тиегез, кө н, итә ргә, эшлә п.

6. Ә киятнең эчтә леген кыскача сө йлә гез.

Тридцать шестой урок

Алексей: Иртә гә безнең татар теле дә ресе булачак. Безгә ө й эше итеп бер текстны тә рҗ емә итә ргә биргә ннә р иде.

Марина: Лә кин без икә ү ө й эшен эшли башлагач кыенлыклар килеп чыкты. Бу юлы омонимнар кыенлыклар тудырды.

Алексей: Татар телендә саф омонимнар кү п тү гел. Кү бесе кайбер формалары белә н генә омонимнар булып килә лә р. Ә йтик, мисал ө чен: карама сү злектә вяз дип бирелгә н. Ә шул ук вакытта текстларда ул ешрак не смотри итеп тә рҗ емә ителә.

Искә ндә р: Андый мисаллар татар телендә кү п шул. Лә кин фигыль формалары җ ө млә дә кү ренеп торалар. Алар, гадә ттә, җ ө млә нең ахырында килә лә р. Монда исем фигыль белә н исемне аерырга кыенрак. Ә йтик, агу – течение, течь һ ә м агу – яд. Боларын аеру ө чен җ ө млә нең тө гә л мә гънә сенә һ ә м контекстка таянырга кирә к.

Марина: Рә хмә т. Минем тагын бер соравым бар. Бу – фигыль формалары турында. Мә сә лә н, укый, укыштыра һ ә м укыштыргалый формаларын мин аң лап бетермим.

Марат: Бу бик авыр тү гел: укыштыра һ ә м укыштыргалый дип без сирә укый торган кеше турында ә йтә без. Менә мин газетларны укыштыргалыйм, ә Искә ндә р укыштыра. Без икебез дә газетларны даими укып бармыйбыз, лә кин Искә ндә р барыбер миң а карата аларны ешрак укый.

Искә ндә р: Чө нкеи укыштыра дигә н форма, сирә к булса да, кабатлана торган хә рә кә тне белдерә.

Марат: Мин сезгә бер гади киң ә ш бирә м: бө тенесен аң лап бетермә сә гез дә, татар газетларын караштыргалагыз.

Марина: Мин «Татарстан яшьлә ре» газетыннан кыска хә бә рлә рне укыштыргалыйм, лә кин кү бесен ә легә аң лап бетермим.

Искә ндә р: Оригинал тектсларның тө п мә гънә сенә тө шенергә тырышырга кирә к. Мә скә ү дә бит бер кө ндә генә салынмаган: укый торгач, татар теленең ү зенчә леклә ренә дә тө шенерсез ә ле.

Марина «Татарстан яшьлә ре» газетыннан кыска хә бә рлә рне укый. Кү п сү злә рне аң ласа да, аң а ә легә еш кына сү злек белә н эшлә ргә туры килә.

1) Казанда «Вариант» телекомпаниясе эшли башлады. Ә легә ул 16 сә гатьтә н тө нге 1 гә кадә р генә кү рсә тә. 25 августтан иртә нге 7 дә н алып тө нге 2 гә кадә р эшлә ргә планнаштыра. Килә чә ктә «Хө ррият плюс» телеканалы эшли башлар дип кө телә.

2) Бү ген Мә скә ү янында урнашкан Жуковский аэропортындагы халыкара авиасалонда Татарстанда эшлә нгә н очкычларны да кү рергә була. Делегацияне Фә рит Мө хә ммә тшин җ итә кли.

3) Ижевскида бер бизнесмен шә һ ә р читендә ге иске баракны ремонтлап бомжлар ө чен шифаханә ачкан. Кырык кешегә исаплә нгә н бу шифаханә ү зенчә лекле: ул ү з-ү зең ә хезмә т кү рсә тү гә кө йлә нгә н. Монда ял итә ргә телә сә ң, азык-тө лек тө шү -бушатудан алып, ашарга пешерү гә хә тле бө тен эшне ү зең башкарасың.

4) «Башлык» акционерлык җ ә мгыяте Икенче бө тендө нья конгрессы делегатларына бү лә ккә ирлә р ө чен чигү ле тү бә тә йлә р, хатын-кызлар ө чен калфаклар ә зерлә п ята. Баш киемнә ренә татар милли бизә клә ре энҗ е белә н чигелә. Болардан тыш, милли гореф-гадә ткә туры китереп, борынгы милли ефә к кү лмә клә р тегелә, хатын-кызлар һ ә м ирлә р ө чен сумкалар ә зерлә нә.

5) Бү ген республикабызда ике дистә дә н артык студент тө рле компаниялә рнең, дә ү лә тнең исемле стипендиялә рен алып тора. Килә се уку елыннан Казан дә ү лә т техник университетының (элекке КАИ) двигательлә р тө зү факультеты студенты Алексей Максимовка да ай саен 100 шә р долларны АКШның «Дженерал электрик-авиация двигательлә ре» дигә н фирмасы тү ли.

КҮ НЕГҮ ЛӘ Р

1. Ү рнә клә р буенча языгыз һ ә м тә рҗ емә итегез:

а) Ү рнә к: Марат семинарда ә йбә т сө йлә р ө чен ә зерлә нергә тиеш.

Семинарда ә йбә т сө йлә р ө чен Маратка ә зерлә нергә туры килә.

1) Хә бир, яхшы концерт бирер ө чен, кү п репетиция ясарга тиеш.

2) Марина, татар телен ө йрә нер ө чен, газетларны укып карарга тиеш.

3) Алексей, фигыль формаларын аң лар ө чен, кү п кү негү лә р эшлә ргә тиеш.

4) Хуҗ а Насретдин, байны алдар ө чен, ике куян алырга тиеш.

5) Мин теш табибы янына барырга бө тен батырлыгымны җ ыярга тиеш.

6) Рамзия, авырмас ө чен, кү брә к авылда яшә ргә тиеш.

7) Кө не буе ү зең не сизә р ө чен, иртә белә н физик кү негү лә р ясарга кирә к.

б) Ү рнә к: Ә лфия «Ватаным Татарстан» газетасын сирә к укый.

Ә лфия «Ватаным Татарстан» газетын укыштыргалый.

1) Марат иртә белә н сирә к кенә физик кү негү лә р ясый.

2) Рә мзия кышын авылына сирә к кайта.

3) Искә ндә р кинога бик сирә к йө ри.

2. Сорауларга җ авап бирегез:

1) Кө не буе ү зең не сә ламә т сизә р ө чен нишлә ргә кирә к?

2) Марина белә н Алексейга татар телен ө йрә нү дә кем булыша?

3) Сез татар телендә нинди омонимнар белә сез?

4) Омоформалар нигә татар телен ө йрә нү челә ргә кыенлыклар тудыра?

5) Мә һ абә т белә н мә хә ббә т сү злә ренең мә гънә лә рендә һ ә м кулланышларында аерма нинди?

6) Фигыль формаларын аң лар ө чен нишлә ргә кирә к?

7) Укыштыргалый һ ә м укыштыра формалары арасында мә гънә аермалары бармы?

8) Аларны Марат ничек аң лата?

9) Сез ү зегез оригинал татар текстларын укып караганыгыз бармы?

10) Омонимнарга сез тагын нинди мисаллар китерә аласыз?

3. Курсив белә н язылган сү злә ргә сораулар куегыз: