БИРЕМНӘР. 1. От следующих глаголов образуйте все временные формы

1. От следующих глаголов образуйте все временные формы. Просклоняйте их по лицам и числам:

Укы, яз, бие, ө йрә н, белем ал, сана.

2. Предложение “Аня психология факультетына укырга керде” запишите во всех временных формах.

3. Вставьте соответствующие местоимения:

… институтта укый, …эшкә барам,... имтихан бирдек,... яхшы ял иттегез,... укып бетерә чә кбез,... китап алмаганнар,... тырышып эшлә дең ме?,... кунакка килерлә р,... кереп чыгарсың.

4. Прочитайте текст. Найдите глаголы. Укажите их время. Преобразуйте их в прошедшее определенное время.

Кү п мә ктә плә рдә ө лкә н класс укучылары ө чен вузлар белә н килешү нигезендә эшлә ү че махсус класслар ачыла. Бу классларда килешенгә н вузда уку ө чен мө һ им булган фә ннә р тирә нтен һ ә м махсус программалар буенча укытыла. Мондый классларны уң ышлы тә мамлаучыларга уку йорты кабул иткә ндә ө стенлек бирә. Кайбер вузлар чыгарылыш имтиханнарында алган билгелә р буенча гына да кабул итә лә р.

5. Переведите диалоги.

а) – Здравствуйте!

- Здравствуйте!

- Можно с вами познакомиться?

- Да меня зовут Галия Накыш. Я из Турции. По национальности я татарка.

- Я - Марат Акчурин. Я из Франции. Я тоже татарин.

- Марат, а какие иностранные языки ты знаешь?

- Хотя я и татарин, свой родной язык не знаю. Но я хорошо знаю французский, английский и арабские языки.

- Ты свободно общаешься на всех трех языках?!

- Да, я свободно разговариваю по-французски, по-английски и по-арабски.

- Я бы очень хотела изучить арабский. Ты бы не смог мне помочь?

- С удовольствием!

б) – На каком бы иностранном языке ты хотел свободно общаться?

- Мне очень нравится французский язык. Его произношение сводит меня с ума!

- Надо же! А я в “Академии языка” посещаю курсы французского языка. И там отлично преподают. Не хочешь к нам присоединиться?

- С удовольствием! А в какое время проходят занятия?

- Работает две группы. Наша учится по понедельниками и четвергам в 5 вечера.

- К сожалению, в это время я занят. Может скажешь адрес “Академии языка”?

- Да, конечно. Она находится во втором здании, на втором этаже. Зайдешь на кафедру РТЯ. Там тебе все объяснят.

- Спасибо.

- Удачи тебе.

в) - Привет, Рустам!

- Добрый день, Адель!

- Познакомьтесь, это мой друг Ильдус.

- Здравствуй, Ильдус. Вы из Астрахани?

- Нет, я из Крыма.

- Оказывается, вы хорошо говорите по-татарски.

- Спасибо. Ведь мой родной язык - татарский.

6. Прочитайте и переведите текст.

Я Артур. Я – студент. Я учусь в Казанском государственном техническом университете им. А.Н.Туполева. Я хорошо знаю по-русски, по-татарски, по-английски. В университете изучаю еще арабский язык.

Преподавателя зовут Мухаммед. Мы с ним разговариваем по-арабски, читаем арабские книги, пишем. Мне очень нравится изучать арабский язык.

7. Прочитайте тексты. Ответьте на вопросы.

а) 2008 нче ел – Халыкара теллә р елы

Берлә шкә н Миллә тлә р Оешмасының Генераль Ассамблеясе 2008 нче елны Халыкара теллә р елы дип игълан итте. Мондый чараларны оештыру вазыйфалары йө клә нгә н ЮНЕСКО бу эштә ныклап торып ә йдә п баручы учреждение ролен башкарырга ниятли.

Оешма килә се берничә дистә ел эчендә кешелек дө ньясы йө згә -йө з очрашачак кү п санлы сынаулар вакытында теллә рнең нинди зур ә һ ә мияткә ия булачагын яхшы аң лый.

Теллә р, асылда, халыкның аерым тө ркемнә ре һ ә м аерым кешелә рнең ү зенчә леге һ ә м аларның ү зара тыныч яшә ве ө чен зур ә һ ә мияткә ия. Глобаль һ ә м җ ирле характердагы мә нфә гатьлә р арасында гармонияле мө нә сә бә тлә р урнаштыру һ ә м аларны тотрыклы ү стерү юлында теллә р алга этә рү че стратегик фактор булып тора. Һ ә ркемгә белем алу буенча алты максатка, шулай ук 2008 нче елда Берлә шкә н Миллә тлә р Оешмасы килешү гә ирешкә н һ ә м Мең ьеллык Декларациясендә формалаштырылган ү сеш ө лкә сендә ге максатларга ирешү ө чен дә теллә рнең ә һ ә мияте гаять зур.

Халыкның тиешле тө ркемнә рен СПИДка, маляриягә һ ә м башка авыруларга каршы кө рә шкә җ ә леп итү ө чен ә леге эш халыкларның ү з теллә рендә алып барылырга тиеш. Экологик тотрыклылыкны тә эмин итү ө чен тө п халыклар һ ә м җ ирле халыкның белемен һ ә м тә җ рибә сен сакларга кирә к.

Килә чә ктә, берничә буын алмашынганнан соң, дө ньядагы 7000 телнең яртысыннан артыгына юкка чыгу куркынычы яный. Мә ктә птә һ ә м кибернетика киң легендә бү ген аларның ¼ еннә н кимрә ге кулланыла.

2008 нче елның 21 нче феврале – Халыкара туган тел кө не тугызынчы тапкыр ү ткә релә торган кө н.

2008 нче елда Халыкара теллә р елын ү ткә рү ә леге бурычларны хә л итү дә алга таба хә литкеч адым ясау ө чен уникаль мө мкинлек тудырачак.

(Коитиро Мацуура)

б) Тел – миллә тнең таныклыгы

Гасырлар буе чит миллә тлә р һ ә м теллә р мохитендә яшә п тә, ү з теллә рен саклап килү че, аны хә тта миллә тнең таныклыгы итеп санаучы халыклар бар. Бу уң айдан Австралия аборигеннарын һ ә м Тө ньяк Ирландия халкын мисал итеп китерергә була.

Австралиядә ге “япириниа” теле белгече, чыгышы белә н абориген Ронда Инкамала: “Ү з телебездә сө йлә шмә гә н вакытта без ү зебезне юк дип хис итә без”, - ди. Аборигеннарның ү з теллә рендә ге сү злә рне изге догага тиң лә ү лә ре - аларның ү з мә дә ниятлә рен саклап калырга тырышуларының бер мисалы.

Тө ньяк Ирландия халыкларына инглизлә р кү пме генә ү з теллә рен тагарга тырышсалар да, ирландиялелә р туган теллә рен саклап калдылар.

Кайсы телдә кү брә к сө йлә шә лә р?

кытайча – 726 млн. кеше португалча – 165 млн. кеше

инглизчә - 427 млн. кеше бенгалча – 162 млн.кеше

испанча – 266 млн. кеше урысча – 158 млн. кеше

индусча – 182 млн. кеше японча – 124 млн. кеше

гарә пчә - 181 млн. кеше алманча – 121 млн. кеше

Теллә рнең дө нья кисә клә ре буенча таралышы

Аурупа – 209 тел (3 процент), Азия – 2034 тел (31 процент), Африка – 1995 тел (31 процент), Океания 1341 тел (31 процент), Америка – 949 тел (4 процент). Барлыгы – 6528 тел.

***

1) Найдите из текстов глаголы изъявительного наклонения настоящего, прошедшего определенного и будущего определенного времени.

2) Местоимение бу просклоняйте по падежам и составьте два предложения.

3) Переведите выражения. Составьте с ними предложения.

Вазыйфа йө клә нде; беренче тө ркем ә йдә п бара; тиз арада башкарырга ниятлим; максатка ирешү ө чен; килешү тө зелде; экологик тотрыклылыкны тә эмин итә; җ ирле ү зидарә.

4) Вместо многоточий вставьте соответствующие существительные.

... игълан итте;... ә һ ә мияткә ия;... тотрыклы ү сеш ала;... кө рә шкә ө нди;... сакларга кирә к;... хә литкеч адым ясый;... хә л итә чә к;... саклап калды.

5) Ответьте на вопросы:

2008 ел – нинди ел?

Теллә р елына багышланган чараларны кайсы оешма ә йдә п бара?

Теллә рне саклау ни ө чен кирә к? Моның ө чен нә рсә лә р эшлә нергә тиеш?

Юкка чыгучы теллә р турында ни белә сез?

Халыкара туган тел кө не кайчан ү ткә релә?

Халыкара туган тел кө ненә багышлап сезнең университетта нинди чаралар ү ткә релә?

Австралия аборигеннары һ ә м Тө ньяк Ирландия халкы тел мә сьә лә сендә нә рсә белә н аерылып тора?

Тел, миллә т һ ә м мә дә ният ү зара бә йлә нгә нме? Ни ө чен шулай уйлыйсыз?

Кайсы телдә кү брә к сө йлә шә лә р?

8. Составьте диалоги по следующим ситуациям:

а) Вы пришли записаться на курсы английского языка. Узнайте, по каким дням в какое время будут проходить занятия. Оказывается это время для вас не удобно. Узнайте, нет ли другой группы, нельзя ли заниматься индивидуально;

б) Расспросите вашего нового знакомого о том, какие иностранные языки он знает; как изучал; трудно ли было.

9. Расскажите о том, как проходят у вас занятия татарского и иностранного языков; о курсах иностранного языка, которые вы посещаете.

СҮ ЗЛЕКЧӘ

адым – шаг

алга этә рү – продвигать, продвинуть

асылда – в сущности

Берлә шкә н Миллә тлә р оешмасы –

Организация объединенных наций

Аурупа – Европа

билге – знак, признак

бу уң айдан – по этому поводу

буын – поколение

дога – молитва

игълан итте – объявил

изге – святой

инглизчә - по-английски

йө згә -йө з – лицом к лицу

кабул итә - принимает

мең ъеллык – тысячелетие

мисал – пример

мохит – окружающая среда

мә нфә гать – интерес

мө нә сә бә т – отношение, связь

русча – по-русски

сынау – испытание

таныклык – освидетельствование

татарча – по-татарски

тиң лә ү – приравнять

тотрыклылык – стабильность

тә эмин итү – обеспечить

тә җ рибә - опыт

тө ркем – группа

халыкара - международный

хис итә ргә - чувствовать

хә литкеч – решающий

чыгарылыш имтиханы – выпускной

экзамен

чыгышы белә н – родом

ә йдә п баручы – инициатор

ә һ ә мият – значение

ө стенлек – преимущество

ү зенчә лек – особенность

җ ирле халык – местное население

җ ыелыш – собрание

җ ә леп итү – привлечь, привлекать

ТЕМА 6