АГРАРЛЫҚ САЯСАТТЫҢ ІС- ШАРАЛАРЫ. 4 страница

Қ азiргi уақ ытта бә секе кү ресi дү ниежү зiлiк нарық та айрық ша шиеленесуде. Мысалы, АҚ Ш-пен Жапония арасы. Монополизмді бә секелiк кү рестiң жаң а ә дiстерi пайда болуда. Монополизмге дейiн бағ алық бә секе болды, яғ ни бә секелiктiң бағ асынан гө рi тө мен бағ а қ ою арқ ылы бағ аны тү сiрiп, оны нарық тан ағ ыстыру. Бұ л монополизм уақ ытында сирек болатын қ ұ былыс. Ендi монополиялар тә уекелдiгiнен бағ аны ө згерткеннен гө рi ө ндiрiстiк қ уаттардың ө нiм шығ аруын азайтып, не кө бейтiп амал қ олданылады. Тiптi дағ дарыстар кезiнде де бағ алар бiршама тұ рақ ты кү йiнде қ алады да, экономикалық ө рлеулер кезең iнде артады.

Бірақ, бағ а бә секесі мү лдем болмайды деген сө з емес. Ол кө бінесе, жасырын тү рде болады, яғ ни ө нім нарық қ ұ жаттарында жарияланғ ан бағ алардан біршама тө мен бағ амен ө ткізіледі.

Монополистік бә секеде ө німнің сапасын арттырудың, сатып алушыларғ а кепілдіктер беріп, қ ызмет кө рсетудің маң ызы арта тү суде. Бұ л ғ ылыми- техникалық прогреспен обьетивті тү рде байланысты. Оның іс-қ арқ ыны олардың бә секелік қ абілетінің шешуші шарты

Ә р алуан жаң алық тар енгізулі бә секелік кү ресте аса кү шті қ ару болып отыр.

Бә секелеліктің тү рлері.

1. Сала ішіндегі бә секеге шетел монополиялары да қ атысып, ерекше шиеленіседі.

2. Салааралық бә секе кү рес жойылмайды, ө ршеленеді. Мысалы, «тұ тынушылардың доллары ү шін» жә не капиталды пайда аз беретін саладан, оны кө п жоғ ары беретін салада пайдалану ү шін.

3. Монополиялар «бө где – аутсайдер» деп аталатын, яғ ни моноподық бірлестікке кірмеген кә сіпорындармен ү немі кү ресте болады. Кү рестің айлалы, жауыздық ә дістерге толы кө птеген тү рлерін қ олдана отырып, «бө гделерді қ ұ ртып жібереді»

4. Орта пайда алу мақ сатындағ ы бә секе кү ресімен қ атар ү стем пайда ү шін кү рес тоқ талмайды.

5. Бә секе ұ лттық нарық та ғ ана емес ә лемдік нарық та болады.

6. Монополиялардың бірімен бірінің кү ресі ә рдайым қ ауіпті сипатта болады. Бір саладағ ы монополиялар, саланы бү тіндей қ ожалығ ына айналдыру, тек ө з ү стемдігін жү ргізу ү шін кү реседі.

Монополистік шаруашылық тағ ы бә секенің мә ні - монополдық ү стеме жоғ ары пайда тү сіру. Монополиялардың ө зара бә секелестіктің тү рлері бірнеше: қ арсыласушыны шикізатсыз, ө ткізетін нарық сыз, несиесіз қ алдыру. Қ арсыласушы жұ тағ анша бағ аны тө мендету, сосын қ айтадан кө теру. Бә секелесушінің кә сіпорын ө ртеп жіберу, мамандарды ө зіне тарту, қ аржыдан жайсыздандыру, ү кімет тапсырмасы ү шін кү рес, тағ ы басқ а.

Монополия экономикалық тұ рғ ыдан ө зінің ү стемдігін монополиялық бағ ада монополиялық пайдада жү зеге асырады.

Монополиялардың қ олына орасан зор кү ш-қ уат жинақ талу арқ асында, олар ішкі салалық бә секені тежей алады жә не ө з ө німіне қ ойылатын бағ а жө нінде нарық қ а белгілі бір шекке дейін ө з дегенін орындаттыра алады.

Монополиялық бағ а дегеніміз - монополияның жеке дара немесе кө бінде басқ а концерндермен мә мілесіп қ оятын бағ асы. Ә детте, бұ л бағ алар тауардың нақ тылы қ ұ нынан да жә не ө ндіріс бағ аларынан да жоғ ары болып келеді, ал қ оғ амдық қ ұ нынан тө мен болады.

МОНОПОЛИЯҒ А Қ АРСЫ САЯСАТ: МАЗМҰ НЫ, ТҮ РЛЕРІ, Ә СЕР ЕТУ Ә ДІСТЕРІ.

АҚ Ш – тың монополияғ а қ арсы заң дары барынша жетілдірілген деп есептелінеді, оның бұ рыннан келе жатқ ан тарихы бар. Ол «ү ш китке», ү ш негізгі заң дар актілеріне бағ ындырылғ ан:

1. Шерман заң ы (1890 жыл). Бұ л заң сауданы қ ұ пия монополияландыруғ а, бір салада жалғ ыз ү стемдік етуге, бағ а жө нінде келісімге келуге тыйым салады.

2. Клейтон заң ы (1914 ж) - ө ткізу саласындағ ы шектеу іс - ә рекеттеріне, бағ а алалаушылығ ына (барлық жағ дайда емес, тек кү нделікті бә секенің ерекшелігіне байланысты), бірігудің кейбір тү рлеріне тыйым салды.

3. Робинсон – Пэтмэн заң ы (1936 ж) – бағ а алалаушылығ ы «бағ а қ айшысы» тағ ы басқ а сауда саласындағ ы істерді шектеуге тыйым салады.

1950 жылы Клейтон заң ына Селлер-Кефовер тү зетуші қ абылданды, заң сыз бірігу ұ ғ ымы пысық талды. Активистерді сатып алу арқ ылы бірігуге тыйым салынды. Егер Клейтон заң ымен ірі фирмалардың кө нбеу бірігуіне кедергі қ ойылса, Селлер–Кефовер тү зетуді тікелей бірігуді шектейді.

Монополияғ а қ арсы заң дарды жү зеге асырушы мемлекеттік қ ызметтер екі принципті басшылық қ а ала алады. Біріншіден, заң ды қ атал сақ тап отыру, екіншіден «парасаттылық принципін» ұ стау. Ө йткені кө п жағ дайларды трестерге қ арсы заң дардың (мысалы Шерман заң ы) ресми жалпы тү рде жазылғ аны сонша, АҚ Ш федеральдық соты осы заң ның қ олдану сферасына іс істемекші болғ ан қ андай да болсын келісімге келуші екі жақ ты жатқ ыза алады. Сондық тан «Парасаттылық принципі» бойынша тек жө нсіз, ақ ылғ а сыймайтын сауданы шектеулер ғ ана Шерман заң ының қ олдану сферасына жатады. Мемлекет қ иратушы монополизм қ аупі мен бә секені шектеу қ аупінің (мемлекеттің қ андай да болсын араласуы, тіпті бә секені қ олдау мақ сатымен, ә рбір бә секелестік мү мкіндіктерді шектеуге ә келіп соғ ады) арасындағ ы жің ішке соқ пақ жолда ө зін тең ұ стауғ а тиісті. Монополияғ а қ арсы істер ө ндірушілердің (тұ тынушылардың) бір тобына басқ а топтардың есебінен барынша жең ілдік жасаудың орнына бә секені қ олдау керек.

Монополиялану фактісін анық тау ү шін монополияғ а қ арсы реттеу математикалық қ ұ ралдарды жә не жалпы Э.Чемберлиннің. Дж.Робинсонның, В.Паретонның тағ ы басқ а экономистердің жетілмеген бә секе концепциясының барлық теориялық аппаратын кең інен пайдалануды кө здейді. Ө кіметтің атқ арушы ұ йымдары монополистік шектеулерді болдырмау ү шін тек қ ана «жазалау» емес, оның алдын алатын жұ мыстарды да жү ргізеді. Мысалы, Ә ділет министрлігі трестерге қ арсы заң дар, компаниялардың бірін-бірі жұ тып қ оюы, қ осылуы туралы келісімдердің параметрлері бар анық тама материалдар басып шығ арады. Мысалы, бір немесе бірнеше кә сіпорындардың рыноктағ ы басымдылығ ы фактісі туралы қ орытындығ а негіз болатын белгілер мынандай: бір кә сіпорын ү шін – 33%, ү шеуі ү шін – 50%, бесеуі ү шін – 66, 6%. Айта кететін жай, трестерге қ арсы заң дар «Ү лкен бизнестің» ірі корпорацияларына қ арсы бағ ытталмағ ан, ө йткені бір компанияның мө лшері оғ ан монополия деп қ арауғ а негіз бола алмайды. Монополияғ а қ арсы заң дар тиімді бә секені бұ затын шектелген іс тә жірибеге қ арсы бағ ытталғ ан. Егер рыноктық экономикада уағ ыздалатын қ осымша шығ ындар мен қ осымша пайданы салыстыру принципі қ олданылса, онда мынаны айтуғ а: монополияғ а қ арсы реттеуге байланысты болатын шығ ындар, қ анша дегенмен рыноктың экономикадағ ы монополистік тенденцияларды шектеуге ә келетін айырмашылық тардан тө мен болады.

Монополияғ а қ арсы саясат

Ірі монополдық бірлестіктердің рынокты тү гелдей ө здеріне бағ ындыру іс-ә рекеттері шағ ын жә не орта кә сіпкерлердің, жалпы қ арапайым адамдардың наразылық тарын туындырады. Бұ л жағ дай мемлекеттің экономикағ а араласуын талап етті. АҚ Ш- та, Батыс мемлекеттері монополияғ а қ арсы аң дарды қ абылдап, оның рынокты монополияландыруына тоқ тау қ ойыла бастады.

Америка Қ ұ рама Штатында экономиканы монополяландыруғ а қ арсы бірінші заң – «Акт Шермана», 1890 жылы қ абылданғ ан. Ол тресттер, бірлестіктер, егер штаттардың арасындағ ы саудағ а кедергі келтірсе, оны заң сыз деп санады. «Акт Клейтона» (1914 жыл) арам, алдама саудағ а тыйым салғ ан.

Қ азіргі уақ ытта барлық мемлекеттерде осындай монополияғ а қ арсы заң дар қ олданғ ан. Сол арқ ылы олардың іс-ә рекеттеріне шек қ ойылғ ан. Мемлекет монополияның іс-ә рекетіне мына бағ ыттарда араласады, бақ ылау жү ргізеді:

а) Мемлекет жоғ арғ ы дең гейде салық салу арқ асында монополияның пайдасының кө лемін азайтады. Соның нә тижесінде ә леуметтік жағ дайғ а тигізетін тиімсіздігін ә лсіретеді.

б) Инфляцияны басу жә не жоғ арғ ы дең гейде шоғ ырланғ ан салалардың бағ аларына қ ысым жасау ү шін бағ ағ а бақ ылау қ ойылады.

в) Монополияның бірлестіктердің мемлекет меншігінде болуы. Мысалы, телефон байланысы. Сумен табиғ и газбен, элетрокү шімен жабдық тау, темір жол монополдың кә сіпорындар болса, тиімділігі жоғ ары болады.

г) Мемлекеттік экономикалық реттеу бағ ағ а, ө ндірістің кө леміне, фирмалардың реттелетін салаларғ а кіруін, одан шығ уын бақ ылауғ а мү мкіндік тудырады. Бұ л бақ ылау болады коммуналдық кә сіпорындарда, кө лікте, қ аржы рынокта. Бұ л қ ұ рал-жабдық мемлекет меншігінде болса да, ол бақ ылау жү ргізеді.

д) Монополияның іс-ә рекетін мемлекет реттейді, монополияғ а қ арсы саясат арқ ылы. Бұ л саясат, ә сіресе. Жоғ ары дең гейде шоғ ырланғ ан салаларғ а қ арсы қ олданылады. Монополияғ а арнайы заң жә не ережелер шығ арылады, мемлекеттік тапсырманың ү лесін ұ лғ айтады. Эскпорттың жә не импорттың тауарлардың тү ріне, кө леміне бақ ылау, шек қ ояды. Ақ ша айналымы, несие, салық саясаты жү ргізеді.

Жалпы мемлекеттік реттеудің екі формасы болады: экономикалық жә не ә леуметтік. Экономикалық реттеудің сферасында қ амтылады бағ ағ а, тауардың тү рлеріне, типтеріне, фирмалардың салаларғ а кіру жә не шығ у жағ дайларына бақ ылау жү ргізу. Ә леуметтік реттеу қ амтиды – суды жә не ауаны тазарту бағ дарламасы, ядролық энергетиканың, дә рілердің, кө ліктің, ойыншық тың қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету.

Қ азақ стан Республикасындағ ы монополиялық жағ дай. Қ азақ стан Республикасы нарық тық экономикада дамығ андық тан, монополиялық бә секелестік жетілмеген экономикалық кү рес кездеседі. Қ азақ стан нарығ ында ірі монополистерге АҚ «АТКЕ», АГПО «Су каналы», ГКП «Алматы горгаз», «АПК», АО «Алматы аэропорты», ААҚ «Қ азақ телеком», ЖАҚ «Эйр Қ аз.», «Қ азақ ойл».

2002 жылы Антимонополиялық комитеттің шешімімен бюджеттің кіріс бө лігіне мемлекеттік тә ртіпті бұ зғ аны ү шін жә не монополиямен айналысып, антимонополиялық заң бағ аларын бұ зғ аны ү шін тө ленген айыппұ л 115422595, 7 тең ге, оның 63032352, 6 тең гесі бюджетке тү сті. Бұ ны ұ лғ айту ү шін заң ғ а ө згерістер енгізу керек. «Сауда қ ұ ралдарын жасау зауыты» мен жеке «Азап» кә сіпорындары электр энергиясын аз беріп жә не жоғ ары бағ амен сатқ анына байланысты комитет антимонополиялық заң ды қ олдана отырып, олардың іс-ә рекетін қ арап, оларғ а тоқ татылғ ан ө ндіріс, экономикалық шығ ындар, жұ мыскерлердің тө ленбеген жалақ ысын қ айтаруды бү йырды. Ал «ЗапКаз энерго» кә сіпорны электрэнергиясын заң да кө рсетілген тарифтерден жоғ ары бағ амен сатқ ан. Бағ а дискриминациясы мен антимонополиялық зақ ды бұ зу «Қ азақ стан ә уе жолы» компаниясында кездесті.Онда шетелдік азаматтарғ а ә уе билеттері қ азақ стандық тарғ а қ арағ анда бірнеше есе жоғ арылап сатылғ ан. Қ азақ стан Республикасындағ ы ең ү лкен монополиялық қ ылмыс 1999жылдың наурыз айында болды. Ашық акционерлік қ оғ ам Қ азақ стан Республикасында «Жастық тепло энерго» 1997 жылы антимонополиялық комитетке келіп тү скен. Кө птеген жерлерде кездескен ү лкен қ ылмыс орын алды. Ол мемлекеттік мекемелердің ө з қ ызметтері ү шін кө п кө лемдегі ақ ша алуы болды. Сонымен бірге «Аптеба» кә сіпорнының тарифтерін кө теріп, салық жасырын, заң сыз 5252724, 3 тенге табыс тү сіргендігі анық талды. Ірі момнополиялық кә сіпорындарғ а жататын «KEGOC», «Қ азақ телеком» жә не «Қ азақ ойл» компаниялары ө здерінің айналыс операциялары туралы міндетті есеп береді. Олар ең бекақ ы мен амортизациялық тө лемдерге жұ мсалатын шығ ындар мө лшерін ұ лғ айтып, қ ұ жаттарда нақ ты мә ліметтерді дұ рыс кө рсетпегендіктен қ ызмет кө рсетілімдеріне бағ аны жоғ арылатады. Антимонополиялық заң дар мен арнайы комитет болуына қ арамастан қ азіргі кезде кө птеген қ ылмыстар жасалып жатыр.

2004 жылғ ы «Табиғ и монополия жә не бә секелестікті қ орғ ау» агенттілігінің есебінде 18 млрд. тенге монополиялық кә сіпорындар мен ірі фирмалардан заң сыз тү рде табыс тү сірген. Агенттілік басшылары мұ ндай жағ дайда: «Кә сіпкерлердің заң ды білмеуімен, ә дейі жасауымен» тү сіндірді. 2003 жылы агенттілік жетілген бә секелестікті қ алыптастыруда 240 шаруашылық субъектілерінің қ аржылық есебі мен халық аралық стандарттағ ы бухгалтерлік есеп мә ліметтерін қ арастырды. Қ азақ станда монополияны ә лсіретумен байланысты соттық реформа жетіліп жатыр. 2004 жылы ә рә кә сіпорындар 169 соттық анық талуда болып, 12 шағ ымдық ө тініштер қ аралды. Оның енуі агенттілік жағ ына шешілді. Бірақ, Қ азақ станда тек монополиялық қ ылмыс ғ ана емес, сонымен бірге ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық та кө бейіп барады. 2003 жылы 900 ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық болса, 2004 жылы олардың саны 1200-ден асады. Ә сіресе кө бейіп отырғ ан жетілмеген бә секелестікті дамыту ә рекеті энергетикалық сектор, телекоммуникация, теміржол сияқ ты ірі кә сіпорындар да кездесіп отыр. Осындай ерекше сенімдерге байланысты «Табиғ и монополия мен бә секелестікті қ орғ ау туралы» агенттілік 40-тан астам арнайы нормативті қ ұ қ ық тық актілерді дайындады. Ортамерзімді тарифтерге кө шу монополияның бә секелестікті болдырмау ү шін қ олданылатын ә діс. Энергетикалық ө ндіріспен айналысатын кә сіпорындардың технологиялық мә лімет базасын қ ұ ру, ө ң деуді автоматтандыру жетілген бә секелестікті қ алыптастырып, оны дамыту, сол арқ ылы тарифтер мен бағ алардың жоғ арылауын (мемлекет бекіткен жоғ арғ ы шегінен ә рі қ арай), ұ сыныстың кө лемдік азаюын болдырмау.

Ә ДІЛЕТСІЗ БӘ СЕКЕНІҢ ТҮ РЛЕРІ ЖӘ НЕ ТҰ ТЫНУШЫЛАРДЫҢ Қ Ұ Қ ЫҚ ТАРЫН Қ ОРҒ АУ.

Монополияғ а қ арсы заң дылық тар – бұ л бә секелестікті дамытуғ а, монополияны шектеуге жә не тыйым салуғ а бағ ытталғ ан заң дар мен ү кіметтік актілер кешені.

Казақ стан Республикасының монополияғ а қ арсы заң ы мынадай нормативті-қ ұ қ ық тық актілерге негізделген: Қ Р «Табиғ и монополиялар туралы», «Адал емес бә секелестік туралы», «Бә секе жә не монополия қ ызметін шектеу туралы» заң дары.

Адал емес бә секенің келесі тү рлері бар:

1. Фирмалық атауды, тауар белгісін заң сыз пайдалану.

2. Бә секелестің бә секелі тауарының сыртқ ы рә сімдеуін тікелей ұ дайы ө ндіріс жолымен кө шіру.

3. Сатушының сатудың қ осымша шарттарын зорлап ең гізу;

4. Басқ а бә секелестің қ ызметін ә депсіз тү рде салыстыратын жарнаманы тарату.

5. Тауардың нағ ыз қ асиеттері мен сапасы туралы мә ліметтерді жарнамада ә дейі бұ рмалау немесе жасыру.

6. Бә секелестікті болдырмауғ а ә келетін нарық ты қ атынас субъектілерінің дең гейлес қ осылуы.

***Тағ ыда қ андай мысалдарды келтіруге болады?

Тұ тынушылардың қ ұ қ ық тарын қ орғ ау туралы Қ азақ стан Республикасының 2010 жылғ ы 4 мамырдағ ы № 274-IV Заң ы.

Тұ тынушылардың қ ұ қ ық тарын қ орғ ау саласындағ ы мемлекеттiк реттеудi Қ азақ стан Республикасының Ү кiметi, уә кiлеттi орган жә не ө зге де мемлекеттiк органдар осы Заң да, ө зге де заң дарда, Қ азақ стан Республикасы Президентiнiң жә не Қ азақ стан Республикасы Ү кiметiнiң актiлерiнде белгiленген ө з қ ұ зыретi шегiнде жү зеге асырады.

Қ азақ стан Республикасының Ү кiметi:

1) мемлекеттiк саясаттың тұ тынушылар қ ұ қ ық тарын қ орғ ау саласындағ ы негiзгi бағ ыттарын ә зiрлейдi;

2) Қ азақ стан Республикасының Конституциясында, заң дарында жә не Қ азақ стан Республикасы Президентiнiң актiлерiнде кө зделген ө зге де ө кiлеттiктердi жү зеге асырады.

Уә кiлеттi орган:

1) тұ тынушылардың қ ұ қ ық тарын қ орғ ау саласындағ ы мемлекеттiк саясатты iске асыруды қ амтамасыз етедi;

2) Қ азақ стан Республикасының Ү кiметiне тұ тынушылардың қ ұ қ ық тарын қ орғ ау саласындағ ы мемлекеттiк саясаттың негiзгi бағ ыттары бойынша ұ сыныстар енгiзедi;

3) Қ азақ стан Республикасының тұ тынушылар қ ұ қ ық тарын қ орғ ау туралы заң намасын жетiлдiру мә селелерi бойынша мемлекеттiк органдардың қ ызметiн салааралық ү йлестiрудi жү зеге асырады;

4) Қ азақ стан Республикасының тұ тынушылар қ ұ қ ық тарын қ орғ ау туралы заң намасын жетiлдiру жө нiнде шаралар қ абылдайды;

5) тұ тынушылар қ ұ қ ық тарын қ орғ ау саласындағ ы тұ тынушылардың қ оғ амдық бiрлестiктерiмен, қ ауымдастық тармен (одақ тармен) ө зара iс-қ имыл жасасады;

6) Қ азақ стан Республикасының заң дарында, Қ азақ стан Республикасы Президентiнiң жә не Қ азақ стан Республикасы Ү кiметiнiң актiлерiнде кө зделген ө зге де ө кiлеттiктердi жү зеге асырады.

Мемлекеттiк органдар ө з қ ұ зыретi шегiнде:

1) тұ тынушылар қ ұ қ ық тарын қ орғ ау саласындағ ы нормативтiк қ ұ қ ық тық актiлердi ә зiрлейдi;

2) уә кiлеттi органғ а жә не Қ азақ стан Республикасының Ү кiметiне Қ азақ стан Республикасының тұ тынушылар қ ұ қ ық тарын қ орғ ау туралы заң намасын жетiлдiру жө нiнде ұ сыныстар енгiзедi;

3) жеке немесе заң ды тұ лғ алардың тұ тынушылар қ ұ қ ық тарын қ орғ ау саласындағ ы ө тiнiштерiн қ арайды;

4) Қ азақ стан Республикасының тұ тынушылар қ ұ қ ық тарын қ орғ ау туралы заң намасын бұ зушыларғ а жауапкершiлiк шараларын қ олданады;

5) Қ азақ стан Республикасының тұ тынушылар қ ұ қ ық тарын қ орғ ау туралы заң намасының сақ талуын бақ ылауды жү зеге асырады;

6) Қ азақ стан Республикасының заң дарында, Қ азақ стан Республикасы Президентiнiң жә не Қ азақ стан Республикасы Ү кiметiнiң актiлерiнде кө зделген ө зге де ө кiлеттiктердi жү зеге асырады.

*** Тұ тынушылардың қ ұ қ ық тарын білесіздерме? Атаң ыздар

Тұ тынушының тауарларды (орындалатын жұ мыстарды жә не кө рсетiлетiн қ ызметтердi) иеленуге еркiн шарт жасасуғ а қ ұ қ ығ ы бар.

Тұ тынушыны тауарларды (орындалатын жұ мыстарды жә не кө рсетiлетiн қ ызметтердi) иеленуге шарт жасасуғ а мә жбү рлеуге жол берiлмейдi.

Заң да бұ дан басқ а келесі қ ұ қ ық тар берілген:

1. Тауарларды (орындалатын жұ мыстарды жә не кө рсетiлетiн қ ызметтердi) иеленуге еркiн шарт жасасу қ ұ қ ығ ы

2. Тұ тынушылардың тұ тынушылар қ ұ қ ық тарын қ орғ ау саласындағ ы ақ паратқ а қ ол жеткiзу қ ұ қ ығ ы

3. Тұ тынушылардың тауар (жұ мыс, кө рсетiлетiн қ ызмет) туралы, сондай-ақ сатушы (дайындаушы, орындаушы) туралы ақ парат алу қ ұ қ ығ ы

4. Тұ тынушылардың қ ауiпсiз тауарды (жұ мысты, кө рсетiлетiн қ ызметтi) иелену қ ұ қ ығ ы

5. Тұ тынушылардың тауарды (жұ мысты, кө рсетiлетiн қ ызметтi) еркiн таң дау қ ұ қ ығ ы

6. Тұ тынушылардың тауардың (жұ мыстың, кө рсетiлетiн қ ызметтiң) тиiстi сапасына қ ұ қ ығ ы

7. Тұ тынушылардың тиiстi сападағ ы тауарды айырбастау немесе қ айтарып беру қ ұ қ ығ ы

8. Тұ тынушылардың тиiстi емес сападағ ы тауар сатылғ ан жағ дайдағ ы қ ұ қ ығ ы

9. Тұ тынушылардың тауардың (жұ мыстың, кө рсетiлетiн қ ызметтiң) кемшiлiктерi салдарынан ө здерiнiң ө мiрiне, денсаулығ ына жә не (немесе) мү лкiне келтiрiлген залалды (зиянды) толық кө лемде ө тету қ ұ қ ығ ы

10. Тұ тынушының тауардағ ы кемшiлiктерге қ атысты талаптар қ ою мерзiмдерi жә не т.б.

Қ Р МОНОПОЛИЯҒ А Қ АРСЫ РЕТТЕУ ОРГАНДАРЫНЫҢ Қ Ұ РЫЛЫМЫ.

Қ азақ станның монополияғ а қ арсы органының қ алыптасуы «Бә секелестікті дамыту жә не монополистік қ ызметті шектеу туралы» Қ азақ Советтік Социалистік Республикасының 1991 жылғ ы 11 маусымдағ ы Заң ын қ абылдағ аннан бастап бастау алады. Бұ л экономикалық реформаның жаң а жағ дайында кә сіпкерлікті дамытуғ а жә рдемдесетін елдің ең алғ ашқ ы «нарық тық» заң дарының бірі болатын.

Қ абылданғ ан заң ғ а сә йкес Қ азақ ССР Президентінің Жарлығ ымен Қ азақ ССР-дің Жаң а экономикалық қ ұ рылымды қ олдау жә не монополистік қ ызметті шектеу жө ніндегі мемлекеттік комитеті қ ұ рылды жә не 1991 жылғ ы 31 тамызда «Қ азақ ССР Жаң а экономикалық қ ұ рылымды қ олдау жә не монополистік қ ызметті шектеу жө ніндегі мемлекеттік комитетінің мә селелері» туралы № 428 қ аулысына қ ол қ ойылды.

Комитет Республика Президентінің қ арамағ ында болды, Жоғ арғ ы Кең еске есеп берді. Комитет ө те жоғ ары мә ртебеге ие болды, ел басшысы кә сіпкерлікті дамыту мә селелеріне ү лкен мә н берді.

Комитеттің негізгі міндеттері кә сіпкерлікті қ олдау, бә секелестікті дамыту, монополиялық қ ызметтің алдын алу жә не жолын кесу, ү стем жағ дайды теріс пайдалану, монополияғ а қ арсы заң наманың сақ талуын бақ ылау болып белгіленді. Комитеттің функциялары мен ө кілеттіктері аса ауқ ымды болды. Ол нарық тың жұ мыс істеуіне жә не бә секелестікті дамытуғ а қ атысты заң жобалары мен ө зге де нормативтік қ ұ қ ық тық актілерге сараптамалар жү ргізді. Кә сіпкерлікті қ олдау, жаң а экономикалық қ ұ рылымдарды қ ұ ру, нарық та бә секелестікті дамыту жө нінде шаралар ә зірледі. Бұ дан басқ а, Комитет Жоғ арғ ы Кең еске, Президентке жә не елдің Министрлер Кабинетіне нарық тың жә не ондағ ы бә секелестіктің жай-кү йі туралы баяндамалар, монополияғ а қ арсы заң наманы жетілдіру жө нінде ұ сыныстар ұ сынды.

«Қ азақ стан Республикасының мемлекеттік басқ ару жү йесін одан ә рі жетілдіру жө ніндегі шаралар туралы» Қ Р Президентінің 2007 жылғ ы 13 қ азандағ ы № 425 Жарлығ ына сә йкес таратылғ ан Бә секелестікті қ орғ ау комитетінің орнына Қ Р Бә секелестікті қ орғ ау агенттігі (Монополияғ а қ арсы агенттік) қ ұ рылды.

Қ Р Ү кіметінің 2008 жылғ ы 23 қ аң тардағ ы № 50 қ аулысымен Агенттік Тө рағ асы болып Мә жит Тө леубекұ лы Есенбаев тағ айындалды.

Қ Р Ү кіметінің 2008 жылғ ы 15 ақ пандағ ы № 141 қ аулысымен Қ Р Бә секелестікті қ орғ ау агенттігі (Монополияғ а қ арсы агенттік) туралы ереже бекітілді.

Қ Р Бә секелестікті қ орғ ау агенттігі (Монополияғ а қ арсы агенттік) (бұ дан ә рі – Агенттік) Ү кіметтің қ ұ рамына кірмейтін тиісті тауар нарық тарында бә секелестікті қ орғ ау жә не монополистік қ ызметті шектеу жә не тұ тынушылардың заң ды мү дделерін қ орғ ау саласындағ ы басшылық ты, сондай-ақ заң намада кө зделген шекте салааралық ү йлестіруді жә не ө зге де арнайы атқ арушылық, рұ қ сат ету жә не бақ ылау функцияларын жү зеге асыратын орталық атқ арушы орган болып табылады.