Кренке заңы. ДНҚ репликациясы және деструкциясы қалай жүреді? Мысалдар келтіріңіз

Тіршілік – ө лшемді процесс, оның ұ зақ тығ ы тұ қ ым қ уалаушылық пен организмнің тіршілік ортасына байланысты. Ө лім – кә ріліктің нә тижесі. Тү рлердің тіршілік ұ зақ тығ ы жекеленген особьтармен салыстырғ анда уақ ытпен шектелмейді, қ олайлы жағ дай сақ талса олардың тіршілік етуі жалғ аса береді. Тү рлер тіршілігінің ү зіліссіз жалғ асуын оларда ө сімталдығ ы қ амтамасыз етеді. Репродукция қ ұ былысы организмнің жеке-дара дамуының маң ызды жақ тарының бірі. Бұ л процесс организмде жү ріп жататын жаң ару процесімен тығ ыз байланысты. Жаң ару дегеніміз жаң а заттардың тү зілуі, клеткалардың кө беюі, морфогенез жә не регенерация мен ұ рық тану процестері. Жаң ару қ артаюғ а қ арама-қ арсы процесс. Бұ л екі процестің арасындағ ы қ арама-қ арсылық жеке-дара дамудың негізін қ алайды. Сыртқ ы ортаның тү рлі факторлары жаң ару процесіне кері ә серін тигізуі немесе оны тездетуі мү мкін. Осығ ан байланысты организмнің жеке-дара дамуында ол тү рліше кө рініс береді. Кө пклеткалы организмнің тү рлі клеткалары жалпы жас мө лшерінен анық байқ ауғ а болады. Бұ л мү шелердегі жасқ а байланысты ө згерістер заң ды тү рде морфологиялық, физиологиялық жә не биохимиялық ө згерістер тү рінде кө рінуі мү мкін. Бұ л белгілі бір жасқ а сә йкес организмнің қ андай орта жағ дайында дамығ андығ ын жә не оның қ артаю мен басқ а да тұ қ ым қ уалаушылық ерекшеліктерін білуге мү мкіндік береді. Онтогенездегі қ артаю мен жаң ару заң ы совет ботанигі Николай Петрович Кренкстің (1892-1939) ө сімдіктердің циклды қ артаюлары мен жаң аруы жө ніндегі теориясының жалпы биологиялық тұ жырымдарының негізін қ алады. Кренкс анық тағ ан ө сімдіктердің жасқ а байланысты ө згеру заң дылық тарын жойылу мен жаң аның ү здіксіз пайда болу процесінен даму деген ұ ғ ым негізінде тү сінуге болады. Қ артаюдың 200-дей гипотезасы белгілі. Олардың кө пшілігі тарихи тұ рғ ыдан ескірген болжамдар. Мысалы, ол гипотезалар қ артаю, кө біне организмнің ө здігінен улануымен, денедегі ферменттер қ орының таусылуымен тү сіндіріледі. Қ азіргі кезде қ артаюды молекулалық механизм дең гейінде, яғ ни ДНҚ деструкциясымен байланысты тү сіндіреді. Бірақ, Кренкс теориясына жү гінсек қ артаю процесі жаң ару процесімен қ атар жү реді. Осығ ан байланысты онтогенездегі ДНҚ деструкциялық процесіне репарация процесі мен ДНҚ қ алпына келу қ ұ былысы қ арсы тұ руы керек. Дегенмен ДНҚ репарациясы репарациялық ферменттердің ә серімен жү ретіндігі кездейсоқ қ ұ былыс емес екендігі жө нінде қ орытындығ а келуге онтогенездік қ артаю мен жаң ару заң ының жалпы биологиялық ерекшеліктері мү мкіндік береді. Организмнің жаң аруы мен қ артаюын тежейтін процестеріне тікелей ДНҚ репарациясы жеке-даралық дамуда іргелік роль атқ арады. Онтогенездік қ артаю мен жаң ару заң ы индивид тіршілігінің мерзімін бейнелейтін уақ ыт ұ ғ ымының биологиялық кө рінісін ашады. Қ азіргі биологияда уақ ыт ұ ғ ымының физикадағ ы сияқ ты іргелік мағ ызы бар. Биохимиялық реакциялар, нервтік қ озудың берілуі, жү ректің ырғ ақ ты жұ мысы, эволюция этаптары, яғ ни тірі табиғ атта молекулалық дең гейде жү ретін кез келген процесс белгілі бір уақ ыт мө лшерімен ө лшенеді. Тірі жү йелердегі тұ қ ым қ уалаушылық ерекшеліктері мен сыртқ ы ө згерістердің ық палымен туындайтын ө згерістер биоритм ретінде сипатталады. Биологиялық объектілер мен процестердің уақ ытша ө згерістері – аса маң ызды сандық белгілер қ атарына жатады. Бұ л проблемаларды хронобиология зерттейді. Биология жә не геология ғ ылымдарының тү йіскен жерінде органикалық дү ниенің даму кезең дерінің ұ зақ тығ ы мен кө нелігін анық тайтын геохронология ғ ылымы тұ р. Хронобиологияның қ алыптасуына 1931 ж. В.И.Вернадский СССР Ғ А-ның жалпы жиналысында жасағ ан «Қ азіргі ғ ылымдағ ы уақ ыт проблемалары» атты докладының маң ызы зор болды. Вернадский уақ ыт проблемасын физиканың дә стү рлі шең берінен басқ а ғ ылым салаларына қ атысты жаратылыстану мен философиялық проблема дең гейіне кө терді.

56- Тіршіліктің генетикалық -кибернетикалық мә ні. " Тіршілік" ұ ғ ымына алғ аш анық таманы Ф.Энгельс берген. Оның анық тамасы бойынша, тіршілік дегеніміз — тірі ағ залардың коршағ ан ортамен тұ рақ ты тү рде зат алмасуына негізделген, нә руызды денелердің тіршілік ету тә сілі. Тіршілік дегеніміз — қ ұ рылымы нә руыздар(белоктар) мен нуклеин қ ышқ ылдарының кү рделі биологиялық полимерлерінен тұ ратын, ө зін-ө зі реттейтін, ө зінен кейін ө зі тектес ұ рпақ қ алдырып отыратын тірі азғ алар жиынтығ ының ашық жү йесі. Тіршілік ұ ғ ымындағ ы негізгі орында — нә руыздар мен нуклеин қ ышқ ылдары тұ рады. Ө йткені бұ л қ осылыстар барлық тірі азғ алар жасушаларының тү рлі қ ұ рылымдық тү зілістерінің қ ұ рамында кездеседі. Табиғ аттағ ы барлық тірі азғ алар бір-біріне ұ қ сас біркелкі қ ұ рылымдық дең гейлерден тұ рады. Бұ л, жалпы, тірі ағ залардың бә ріне тә н биологиялық заң дылық болып саналады. • Генетика — бү кіл тірі ағ заларғ а тә н тұ қ ым қ уалаушылық пен ө згергіштікті зерттейтін биология ғ ылымының бір саласы. Ағ залардың тұ қ ым қ уалаушылығ ы мен ө згергіштігі туралы ғ ылымды генетика деп атайды (грекше “genetіkos” — шығ у тегіне тә н). Бұ л атауды 1906 жылы ағ ылшын биологы У.Бэтсон ұ сынды. Кибернетика (грекше kybernetіke – басқ ару ө нері, ағ ылшынша cybernetіcs) – басқ ару жү йелеріндегі ақ паратты алу, сақ тау жә не ө ң деу ісінің жалпы заң дылық тары жайлы ғ ылым. Кибернетикадағ ы зерттелетін негізгі нысандар – кибернетикалық жү йелер дерексіз (абстракт) тү рде, яғ ни олардың табиғ аты физика мазмұ нына байланыссыз зерттеледі. Мұ ндағ ы басқ ару жү йелері ұ ғ ымына техника қ ана емес, кез келген биологиялық, ә кімшілік жә не ә леуметтік жү йелер де жатқ ызылады Кибернетика - 1) табиғ ат пен қ оғ амдағ ы басқ ару мен байланыстың жалпы заң дары туралы ғ ылым; практикалық мағ ынада — кү рделі жү йелер мен организмдердегі кері байланыс туралы ілім; 2) ақ парат жинау, жеткізу, тү рлендіру, басқ ару жайындағ ы ғ ылым. Бионика (грек. bіn — тіршілік элементі, сө збе-сө з мағ ынасы — ө мір сү руші) — тірі организмдердің қ ұ рылымы мен тіршілік ә рекеттерінің ерекшелігін зерттеу негізінде техникалық қ ұ рал-жабдық тардың жаң а тү рлерін жасау жә не оларды жетілдіру ә дістері туралы ғ ылым. Биониканың негізгі бағ ыттары:

• автоматика мен телемеханиканың жаң а элементтерін жә не электронды есептеуіш техникасын одан ә рі жетілдіру мақ сатында тірі организмдердің жү йке жү йелерін зерттеу; жү йке клеткаларын модельдеу;

• жануарлардың ориентациялық (бағ дарланғ ыштық) жә не локациялық (бір нә рсенің тұ рғ ан жерін анық тағ ыштық) ерекшеліктерін техникада қ олдану