Главная страница Случайная страница
КАТЕГОРИИ:
АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника
Ассоциацияланған Вакцина
|
|
Тірі вакцина
Тірі вакцина — микробтардың уыттылығ ын ә лсіретіп, ауру тудырғ ыш қ абілетін жою, иммунитет қ алыптастыру ү шін алынады. Алғ аш рет француз микробиологы Л. Пастертірі вакцинаны тү йнемеге (1881) жә не қ ұ тыру ауруына (1885) қ арсы қ олданды. Ал 1926 жылы француз ғ алымдары А. Кальмет пен К. Гереннің ашқ ан тірі туберкулез (БЦЖ) вакцинасы ғ ылымдағ ы ү лкен жаң алық болды. Тірі вакциналар шешек, қ ұ тыру, оба, туляремия, т.б. ауруларғ а қ арсы пайдаланылады.[1]
Лтірілген Вакцина
Ө лтірілген Вакцина — микроорганизмдерді физикалық (қ ыздыру арқ ылы) жә не химиялық жолмен (фенол, ацетон жә не спиртпен ө ң деу) ө лтіру ә дістері арқ ылы алынады. Бұ лардың қ орғ аныштық қ абілеті тірі вакцинағ а қ арағ анда тө мендеу болғ андық тан бірнеше рет егіледі.
Химиялық вакцина
Химиялық вакцина — микроорганизмдерден бө лінетін активті антигендерден алынады. Бұ л вакциналар паратиф, іш сү зегі, т.б. ауруларғ а қ арсы пайдаланылады.Анатоксиндер — улы токсиндерді формалинмен ө ң деу арқ ылы алынғ ан усыз вакциналар. Бұ ларды алғ аш рет (1923 — 1926) француз ғ алымы Г. Рамон алды. Анатоксиндер дифтерия (кү л), ботулизм, сіреспе, т.б. ауруларғ а қ арсы қ олданылады.
Ассоциацияланғ ан Вакцина
Ассоциацияланғ ан Вакцина — 2 — 3 ауруғ а бірден қ олданылатын вакциналар. Мысалы, сиырларды қ араталақ пен қ арасан (эмкар) ауруына қ арсы бір вакцинамен егіп тастау ө те тиімді. Вакциналарды организмге ә р тү рлі ә діспен енгізеді. Мысалы, шешек, туберкулез вакцинасын тері ү стіне (тырнап), полиомиелитке қ арсы ауыздан, гриптікін танау қ уысынан қ ұ яды. Сү зек, тырысқ ақ, топалаң, қ ұ тыру вакцинасын тері астына, қ ызылша мен қ арасан вакцинасын бұ лшық етке егеді. Вакцина егілген организмде ауруғ а қ арсы иммунитет 2 — 3 аптадан кейін қ алыптасып, бірнеше жылдар бойы сақ талады
Вакцинация
Егу, вакцинация – адам организміне вакцина немесе арнайы тә сілмен дайындалғ ан антигендік қ асиеті бар заттарды енгізу арқ ылы белгілі бір жұ қ палы аурудан алдын ала сақ тандыру ү шін қ олданылатын ә діс.
Тарихи шолу
Бұ л термин алғ ашында нағ ыз шешектен сақ тану ү шін қ олданылды. Жұ қ палы ауруларғ а қ арсы тірі қ оздырғ ыштардан дайындалғ ан вакцина қ олдану тә сілі ерте заманнан бері белгілі. Мысалы, Қ ытайда біздің заманымыздан бұ рынғ ы 11 ғ асырда дені сау адамдардың танауына шешекпен науқ астанғ ан адамның ірің ді қ абыршағ ын салатын болғ ан. Ү ндістанда теріні сызаттап, сол жерге шешек қ абыршағ ын ысқ ылағ ан, Грузияда шешек ірің і жұ қ тырылғ ан инемен теріні шаншып егетін болғ ан. Еуропада мұ ндай ә дісті 17 ғ асырдың аяғ ына дейін қ олданып келген. Бірақ егудің мұ ндай ә дісі ауыр асқ ынулармен аяқ талып, кейде ө лімге де ә келген, ал егілген адам айналасындағ ыларғ а жұ қ тырушы болғ ан. 1796 ж. ағ ылшын дә рігері Эдуард Дженнер шешекке қ арсы вакцина тапқ анын жариялады.
Тү рлері
Жұ қ палы ауруларғ а қ арсы егудің бірнеше тү рі бар:
1. міндетті егу – балаларғ а (туберкулез, қ ызылша, кү л, сіреспе, кө кжө тел, гепатит, т.б. ауруларғ а қ арсы), нә рестелі бола алатын ә йелдер жә не қ ыздарғ а қ ызамық қ а қ арсы;
2. жоспарлы-кә сіби егу – мал шаруашылығ ымен айналысатын немесе олардың ө німін ө ң дейтін адамдарғ а кү йдіргіге қ арсы;
3. эпидемиялық кө рсеткіш бойынша егу – нақ ты аймақ тағ ы тұ рғ ындар арасында індет қ аупі тө нген кезде жү ргізіледі. Егу кө бінесе инфекциялық тә сілмен (тері астына, бұ лшық етке) атқ арылады.
Қ азіргі кезде алдын ала егудің нә тижесінде кө птеген жұ қ палы аурулар (мысалы, шешек) жойылды Бірақ Дү ниежү зілік денсаулық сақ тау ұ йымының мә ліметіне сү йенсек, жылына 500 млн. адам жұ қ палы ауруғ а шалдық са, оның 400 млн-дайы егілмегендер екені анық талып отыр (2007). Сондық тан ә р тү рлі жұ қ палы ауруларғ а қ арсы кү ресте егудің маң ызы зор екеніне ешбір кү мә н келтірілмейді.
Ә р адамның айналасында кө птеген тү рлі ауру таратушы микробтар бар. Бірақ адам ағ засы қ орғ ану қ абілетіне ие. Микробтар зақ ымдалмағ ан тері, жоғ арғ ы тыныс жолдарының шырыштары арқ ылы ағ зағ а тү се алмайды. Асқ азанда олар асқ азан сө лінің ә серінен жойылады, бұ л микробтардың басқ а органдарғ а енуіне кедергі жасайды. Егер микробтар ағ за ішіне енсе, іске ішкі қ орғ аныс кү штері-иммунды жү йе кіріседі, ол микробқ а қ арсы антиденелерді бө леді. Жұ қ палы дертпен ауырғ ан адам сол жұ қ памен қ айта ауырмайды. Ауырғ ан адамнан жұ қ қ анда пайда болатын кө птеген жұ қ палар асқ ынулармен жә не ауыр тү рде ө теді. Жиі тү рде ауру адам ө ліміне ә келеді.
Иммундық алдын алу – жасанды иммунитетті нығ айту немесе оны жасау жолы арқ ылы халық ты жұ қ палы аурулардан жекелей немесе жаппай қ орғ ау ә дісі.
Қ азіргі уақ ытта қ оғ амда екпелерге қ атысты тү рлі кө зқ арастар қ алыптасқ ан. Адамдар вакциналаудан ө туден тү рлі себептер бойынша бас тартады. Біреулерге олар жақ пайды, басқ алары екпелер оларғ а қ арсы кө рсетілген деп ойласа, келесілері принципті ұ ғ ымдары бойынша бас тартады, ал кейбіреулері екпелер – ауруғ а қ арағ анда да асқ ан жамандық деп есептейді. Біз бұ л кө зқ арастарды қ олдамаймыз жә не екпелерді қ ажет деп есептейміз.
Вакциналау дегеніміз не?
Вакциналау – жұ қ палы ауруларғ а қ арсы қ азірі медицинағ а белгілі ең нә тижелі жә не экономикалық тиімді қ орғ аныс. Пациентке ауру қ оздырғ ыштарымен кү ресу ү шін антиденелер ө німдерін ынталандыру мақ сатында ә лсіздендірілген немесе ө лі ауру туғ ызушы агентті (немесе агент ақ уызына сә йкес синтезделген жасанды ақ уызды) беру вакциналаудың негізгі принципі болып табылады.
Ревакциналау дегеніміз не?
Ревакцияналау – алдың ғ ы вакциналаумен ө ндірілген иммунитетті қ олдауғ а бағ ытталғ ан шара. Ә детте вакциналаудан кейін бірнеше жылдан кейін жү ргізіледі.
Вакциналардың қ андай тү рлері бар?
1. Тірі вакциналарда ә лсіздендірілген тірі ағ залар бар. Олар ағ зада кө беюуге қ абілетті жә не ағ за сезімталдығ ын жоюды қ алыптастыра отырып, вакциналық ү рдісті қ оздырады.
2. Инактивті (ө лі) вакциналар бү тін ө лі микроағ залардан қ ұ ралғ ан, оларды физикалық немесе химиялық тә сілдермен ө лтіреді. Мұ ндай вакциналар реактогенді болып табылады, сондық тан аз қ олданылады.
3. Химиялық вакциналардың қ ұ рамын қ оздырушылардың жасушалық қ абаттары немесе басқ а да бө ліктері қ ұ райды.
4. Анатоксиндер – бактериялармен ө ндірілетін инактивті токсиндерден (удан) қ ұ ралғ ан вакциналар. Мұ ндай ө ндеу нә тижесінде токсинді қ асиеттері жоғ алады, бірақ иммуногендер қ алады.
5. Гендік инженерия ә дісімен алынғ ан рекомбинантты вакциналар. Бұ л ә дістің мә ні: қ орғ аныс антигендерінің синтезіне жауап беретін верулентті микроағ залар гендері қ андай да бір залалсыз микроағ за геніне қ осады, ол егу кезінде сә йкес антигенді ө ндіреді жә не жинайды.
6. Синтетикалық вакциналар микроағ залардың жасанды антигенді детерминанттары болып табылады.
7. Бірнеше қ ұ рамдас бө ліктерден қ ұ ралғ ан тү рлі типтегі ассоцияланғ ан вакциналар.
Вакциналауды жү ргізуден бас тартқ ан жағ дайда нені кү туге болады?
Сіздің балаң ыз екпе жасауғ а болатын дерттермен ауруы мү мкін. Ауырғ аннан кейін балаң ыз басқ аларғ а жұ қ тыруы мү мкін (сонымен бірге, отбасы мү шелеріне). Қ олданыстағ ы заң намағ а қ арамастан, Сіздің балаң ызды балабақ шағ а немесе мектепке қ абылдаудан бас тартуы мү мкін. Сізге емханада балаң ызғ а сү т асү йіне дә ріқ ағ аз бермеуі мү мкін. Карантин жә не эпидемия кезінде Сізге балаң ызды оқ у жә не сауық тыру мекмелеріне қ абылдаудан бас тартуы мү мкін (жұ қ тыру қ ауіпі ө ткенге дейін).
2006 жылы Дү ниежү зілік денсаулық сақ тау ұ йымы жү кті ә йелдердің тұ мауғ а шалдығ уын тө мендету мақ сатымен оларғ а тұ мауғ а қ арсы вакцинация егу қ ажеттігін ұ сынғ ан болатын. Жү кті ә йелдерге салынатын вакцинаның қ ауіпсіздігі, жү ктіліктің ө туіне жә не балағ а қ аншалық ты ә сер ететінін анық тау ү шін кө птеген зерттеу жү ргізілді. Жү ктілік кезінде ө з еркімен тұ мауғ а қ арсы егілген 2200 америкалық ә йелді бақ ылау нә тижесінде, олардың балаларының ағ засында 7 жасқ а дейін ешқ андай теріс ә сердің болмағ аны анық талды. Сондай-ақ, 2000-2003 жылдар аралығ ында 2 миллионғ а жуық жү кті ә йел тұ мауғ а қ арсы егілді жә не вакцинация жасалғ аннан кейінгі уақ ытта олардың арасында бір де бір асқ ыну тіркелмеген. Осылайша, АҚ Ш пен Еуропа елдерінің ғ алымдары ә йелдерді жү ктіліктің бастапқ ы кезең інде вакцина арқ ылы сақ тандырудың тиімділігін дә лелдеді.
Жатыр мойнының обыры – бұ л жатыр мойнындағ ы қ атерлі ісік. Жыл сайын Қ азақ станда аты жаман осы ауруғ а қ атысты шамамен 1500 жағ дай тіркеліп, 650-дей ә йел қ аза болады екен. Жатыр мойнының обыры жыныс жолдары арқ ылы берілетін «адам папилломасы вирусы» немесе АПВ деп аталатын вирустан туындайды. Бұ л вирусты ә йелдермен қ атар еркектер де жұ қ тырып алуы мү мкін. Қ азіргі кезде адам папилломасы вирусының 100-ден аса тү рі белгілі. Обырғ а шалдығ удың 70 пайызына оның 16-шы жә не 18-ші тү рі себеп болады екен. Міне, осы дертке қ арсы салынып жү рген адам папилломасы вирусы аурудың ө ршуін болдырмайды. Былтырдан бастап 11-12 жастағ ы қ ыздарғ а адамның папиллома вирусына қ арсы егу жұ мыстарын басталғ анын айттық. Осығ ан байланысты алдын ала медицина мамандары оқ ытылды, егілетін вакциналар тиісті тексерулерден ө тті. Оның қ ауіпсіздігі анық талды. Вирусқ а қ арсы егілетін бұ л вакциналардың 2 тү рі де Дү ниежү зілік денсаулық сақ тау ұ йымының сертификатын алғ ан. Екі вакцинаның бірі Нидерландыда, ал екіншісі Бельгияда шығ арылады. Мамандардың айтуынша, аталғ ан екпе ата-аналардың рұ қ сатымен ерікті тү рде егіледі.Бұ л вакцина қ ыздарғ а бірінші кү ні, содан кейін 2 ай жә не 6 ай толғ анда егіледі.
Қ азақ станда жыл сайын 4 миллионғ а жуық адам 21 тү рлі инфекциялық ауруғ а қ арсы егіледі екен. Иммундау шараларына бө лінетін қ аржы соң ғ ы 7 жылда 12 есеге артып, 15 миллиард тең геге жеткен. Нә тижесінде жыл басынан бері елімізде бірде-бір оба, кү йдiргi, тырысқ ақ, конго-қ ырым қ анды безгегі, полиомиелит сынды аса қ ауiптi жұ қ палы дерттер тіркелмеген. Иммундау денсаулық сақ тау саласындағ ы ең ө зекті мә селелердің бірі. Бізде пайдаланылып жү рген вакцина шетелдерден, атап айтқ анда, Франция, Бельгия, Ү ндістан, Ресейден ә келінеді.Алайда, соң ғ ы жылдары вакцинаның зияны жайлы жиі айтылып жү р. Тіпті ел арасында вакцина қ абылдауғ а деген қ орқ ыныш сезімі пайда болды. Бұ ғ ан себеп те жоқ емес Жалпы, вакцина қ ашан пайда болды? Адам не ү шін егіледі? Бұ л жалпыхалық тық шара қ андай аурудан қ орғ айды? Аз-кем тоқ талсақ.
Вакцина – белгілі бір инфекцияны жоюғ а бағ ытталғ ан, микроорганизмдерден жасалатын препарат. Олар ө те қ атаң тексерулерден кейін ғ ана шығ арылады. Препараттардың қ ауіпсіздігін, зиянсыздығ ын жә не тиімділігін тексеру ү шін лабораториялық, клиникалық тексерулер жү ргізіледі.
Жалпы, вакцина тірі, ө лі, химиялық, анатоксиндер жә не ассоциацияланғ ан болып бө лінеді. Бұ ғ ан жеке-жеке тү сініктеме берер болсақ, тірі вакцина дегеніміз микробтардың уыттылығ ын ә лсіретіп, ауру тудырғ ыш қ абілетін жойып жә не иммунитет қ алыптастыру ү шін егіледі. Тірі вакцинаны алғ аш рет француз микробиологы Л.Пастер тү йнемеге жә не қ ұ тыру ауруына қ арсы қ олданғ ан екен. Ө лі вакцина – микроорганизмдерден физикалық жә не химиялық жолмен алынады. Бұ лардың қ орғ аныштық қ абілеті тірі вакцинағ а қ арағ анда тө мендеу болғ андық тан, бірнеше рет егіледі.
Химиялық вакцина – микроорганизмдерден бө лінетін активті антигендерден алынады. Бұ л вакциналар паратиф, іш сү зегі секілді ауруларғ а пайдаланылады екен. Ал, анатоксиндер улы токсиндерді формалинмен ө ң деу арқ ылы алынғ ан усыз вакциналар. Бұ ларды алғ аш рет 1923 жылдары француз ғ алымы Г. Рамон дифтерия, кү л, ботулизм, сіреспе ауруларына қ арсы қ олданыпты.
Инфекциялық ауруларғ а қ арсы алғ ашқ ы вакцинация бала дү ниеге келген соң бірінші, тө ртінші кү н ішінде салынады. Бұ л туберкулез бен «В» вирусты гепатитіне қ арсы егіледі. Ал, бала екі, ү ш, тө рт айғ а толғ анда «В» вирусты гепатитіне, полиомиелит, кө кжө тел, дифтерия, сіреспе, гемофильді инфекцияғ а қ арсы салынады. Бір, бір жарым жастағ ы бала полиомиелит пен қ ызылшағ а, қ ызамық пен паротитке, сіреспеге қ арсы егілуге міндетті. 6 жаста туберкулез, дифтерия, сіреспе, қ ызылша, қ ызамық, паротитке, 12 жаста дифтерияғ а, 15 жаста қ ызамық қ а, 16 жасқ а толғ анда дифтерия мен сіреспеге қ арсы егілуі тиіс. Одан соң ә рбір он жыл сайын дифтерия мен сіреспеге қ арсы егіліп отыруы қ ажет.
Бү гінгі таң да ә р елдің балаларғ а, ересек адамдарғ а арналғ ан вакцина салудың ө зіндік ережелері бар. Қ азақ стан 1995 жылдан бастап 2008 жылдың ортасына дейін сол кестемен жұ мыс жасап келді. 2008 жылдан бері Ү кімет қ аулысы бойынша ұ лттық кестеге қ осымша вакциналар енгізілді. Вакцинацияның кө мегімен тү рлі инфекциялардан болатын ауруларды барынша қ ысқ артуғ а, тіпті кө зін тү гелдей жоюғ а да болады. Полиомелит, дифтерия, қ ызылша секілді кө птеген инфекциялардың таралуы осығ ан дейін ә лемдік медицинада ү лкен мә селе болып келген еді. Вакцинацияның таралуы бұ л мә селені тү гелдей дерлік шешті десек те болады. Осының арқ асында адамзат баласы салауатты ғ ұ мыр кешуге қ ол жеткізді.Мамандардың айтуынша, ХХ ғ асырдың ортасында қ ызылша немесе дифтерияның салдарынан балалардың ө лімі жиі тіркеледі екен. Вакцинаның арқ асында ауруды ауыздық тауғ а мү мкіндік туды. Жер шарын тү гел жайлағ ан оспа дертінің де кө зі алғ аш рет тек 1978 жылы вакцинация кө мегімен жойылады. Ал 2002 жылы ә лемнің кө птеген елдерінде, соның ішінде Қ азақ станда полиомиелиттi жою жұ мыстары кең інен қ олғ а алынды. Айта кетейік, ең соң ғ ы рет полиомиелит елімізде 1995 жылы тіркеліпті. Осылайша вакцинаны халық қ а тү гелдей егудің арқ асында адам ө міріне айтарлық тай қ ауіп тө ндіретін кө птеген аурулардың алды алына бастады.Кез келген вакцинациядан кейін баланың ағ засы оғ ан ө тпелі реакциямен жауап қ айтарады. Себебі бұ л мерзім ішінде ағ заны инфекциядан қ орғ айтын кү ш жинақ талуы керек. Бө где зат енген денеде міндетті тү рде ә ртү рлі реакциялар орын алатыны анық. Алайда, мұ ндай реакциялардың зардаптары инфекциялардың зиянымен салыстырғ анда тү к емес.
2006 жылы Дү ниежү зілік денсаулық сақ тау ұ йымы жү кті ә йелдердің тұ мауғ а шалдығ уын тө мендету мақ сатымен оларғ а тұ мауғ а қ арсы вакцинация егу қ ажеттігін ұ сынғ ан болатын. Жү кті ә йелдерге салынатын вакцинаның қ ауіпсіздігі, жү ктіліктің ө туіне жә не балағ а қ аншалық ты ә сер ететінін анық тау ү шін кө птеген зерттеу жү ргізілді. Жү ктілік кезінде ө з еркімен тұ мауғ а қ арсы егілген 2200 америкалық ә йелді бақ ылау нә тижесінде, олардың балаларының ағ засында 7 жасқ а дейін ешқ андай теріс ә сердің болмағ аны анық талды. Сондай-ақ, 2000-2003 жылдар аралығ ында 2 миллионғ а жуық жү кті ә йел тұ мауғ а қ арсы егілді жә не вакцинация жасалғ аннан кейінгі уақ ытта олардың арасында бір де бір асқ ыну тіркелмеген.
Ә детте, жаң а туғ ан баланың иммунитетінде кейбір аурулар болады. Бұ л ананың плаценті арқ ылы жаң а туғ ан балағ а жуғ ады жә не ауруғ а қ арсы тұ ратын антидененің ә сері болып табылады. Сө йтіп, емшектегі сә би, сү т арқ ылы қ осымша антиденелерді алып тұ рады. Бірақ мұ ндай иммунитет тү рі уақ ытша ғ ана ә сер беріп отырады.
Вакцинация (екпе, иммунизация) – кейбір аураларғ а қ арсы жасанды иммунитет қ ұ ру. Ауруларды қ оздыру ү шін зиянсыз (ақ уыз молекулалар) антигендер қ олданылады жә не олар микроағ залардың бір бө лшегі болып табылады. Микроағ залар- қ ызылша немесе бактериялар тү ріндегі вирустар болуы мү мкін. Вакцинация- екпелер қ олжетімсіз болғ ан кезде, балаларды кү рделі жә не жұ қ палы аурулардан сақ тау кепілі болып табылады. Баспасө з беттерінде, вакцинациядан кейінгі, жалқ ы асқ ыну оқ иғ аларды ә лемге паш етіп, негізсіз сынаумен айналысты. Ә рине, даусыз, ә рбір препараттың кері ә сері де болады, оның ішінде вакциналар да бар. Дегенмен де вакцинаның кері ә сері, жұ қ палы аурулардың кері ә серіне қ арағ анда, ә лдеқ айда зор екенін айтуымыз керек.
Қ Р екпелер кү нтізбесі
Қ арсы кө рсетімдер абсолюттік (ү немі) жә не салыстырмалы (уақ ытша) болады. Абсолюттік қ арсы кө рсетімдер Ө мірге аса қ ауіп-қ атер тө ніп тұ рса, вакцина егуіне абсолюттік қ арсы кө рсетімдер қ ойылғ ан. Абсолюттік қ арсы кө рсетімдеріне- температураның С-ғ ы 40 градустан асып тұ рғ анда жә не ісік немесе екпе салынғ ан жердің 8 см тө ң ірек мө лшерінде қ ызаруы, ауыр реакциясы деп саналады.
|