Абылдау бөліміндегі мейірбикелердің еңбек жағдайын бағалау

Алматы қ аласындағ ы №4 жә не №12 қ алалық клиникалық ауруханасының қ абылдау бө лімдерінің жұ мысына соң ғ ы жылдары бірқ атар факторлар ә сер етуде: қ ала халқ ы санының ө згеруі, шалғ ай аймақ тардан орталық қ а ауруханалардың ортақ тануы т.б. Аурухана Алматы қ аласы науқ астарына, негізгі шұ ғ ыл медициналық кө мекті жә не аудандардың ауыр жағ дайдағ ы науқ астарына қ ызмет кө рсетеді.

Осы ауруханалардың қ абылдау бө лімдерінде қ ызмет атқ аратын мейірбикелердің арасында сауалнама жү ргізілді. Сұ хбаткерлердің ө зі туралы жә не кә сібіне байланысты мә ліметтер жинау, мейірбикелердің жұ мысына бағ а беру жә не олардың жұ мысын оң тайландыру жолдарын анық тау мақ сатында біршама сауалнама ұ сынылды. Сауалнамағ а жалпы 37 мейірбике қ атысты. Адамдардың жасы мен жинағ ан тә жірибесіне байланысты ой-пікірлерінің ө згерушілігін анық тау мақ сатында, сұ хбаткерлердің барлығ ы жасы бойынша топтарғ а бө лінді. Сауалнаманың нә тижесі кесте мен диаграмма ретінде кө рсетілген.

Мейірбикелердің негізгі жас қ ұ рамы (51, 4％ жә не 35, 1％) 20-30 жә не 31-40 жастағ ылар қ ұ раса, 41-50 жастағ ылар 8, 1%, 20 жасқ а дейінгі тә жірибесі аз мейірбикелер 5, 4% қ ұ рағ анын №1 суретте кө руге болады.

Яғ ни, сауалнамағ а қ атысқ ан мейірбикелердің кө пшілігінің тә жірибесі бар, кә сіби талпыныстарына қ ол жеткізуге қ олайлы жас екенін кө рсетеді.

Сурет 1 Сұ хбаткерлерді жасы бойынша бө лу (%)

Сұ хбаткерлерді білімі бойынша жіктеу нә тижесінде мейірбикелердің кө пшілігі (67, 6％) арнайы орта білімді, қ алғ андары 16, 2％ -дан толық жоғ ары жә не бітірмеген жоғ ары медициналық білімі бар қ ызметкерлер болып шық ты (сурет 2). Ал жоғ ары білім алуғ а мейірбикелердің кө пшілігінің ойы да болмағ анын сұ хбат барысында анық талды.

Сурет 2 Сұ хбаткерлерді медициналық білімі бойынша болу (%)

Мейірбикелердің жұ мыс стажының ұ зақ тығ ы маманның ө з мамандығ ына бойы ү йреніп, тә лім-тә жірибе алып, біліктілігін арттырып, кә сіби шың далуының кө рсеткіші. Сауалнамағ а қ атысқ ан мейірбикелердің кө пшілігінің жұ мыс стажы (40, 5%) 5-10 жыл аралығ ы болса, 29, 7%-дан 5 жылғ а дейін жә не 10-20 жылғ а жуық жұ мыс істегендер қ ұ рады. Ал 20 жылдан жоғ ары ө тілімі бар мейірбикелер кездеспеді.

Зерттеуге қ атысқ ан мейірбикелердің басым бө лігінің біліктілік санаты жоқ (62, 2%), 10, 8% жоғ ары, 19% бірінші жә не ең аз кездескен 8, 1% екінші санаттағ ы екені анық талды. Яғ ни, аталмыш медициналық мекемеде жұ мыс істейдіндердің басым бө лігі 10 жылғ а толмас ө тілімі бар деуге болады. Жасы бойынша бө луді де есептегенде 40 жастан асқ андар жә не 20 жылдан астам ө тілімі бар мейірбикелердің кездеспейтіндігі медициналық мекемелердің жұ мысында жағ ымсыз жайыттардың бар екенін білдіреді.

Сұ хбаткерлердің жұ мыс стажы бойынша біліктілік санатын бө лу нә тижесінде, 3-ші суретте кө рсетілгендей, сұ хбаткерлердің (29, 7%) стажы 5 жылғ а дейін жұ мыс істегендер 100% санаты жоқ екені тү сінікті жағ дай, ө йткені, медициналық қ ызметкерлер алғ ашқ ы (екінші) біліктілік санатына тапсыруғ а жұ мысқ а орналасқ аннан 5 жылдан кейін мү мкіндік туады. Стажы 5-10 жыл аралығ ын қ ұ рағ андардың біліктілік арттыруда белсенділік білдіргенін, басым бө лігінің қ андай да бір санаты бар екенінен кө руге болады. Нақ ты айтқ анда, олардың ішінде жоғ ары санатты 14, 3%, бірінші санатты 42, 9%, екінші санатты 21, 4% жә не мү лдем санаты жоқ дегендер 21, 4% қ ұ рады.

Стажы 11-15 жыл аралығ ын (24, 3%) қ ұ рағ ан мейірбикелердің басым бө лігінде (77, 8%) мү лдем санаты жоқ, қ алғ андары жоғ ары - 11, 1% жә не бірінші-11, 1% санатты. Ең аз пайызды (8, 1%) стажы 16-20 жыл аралығ ын қ ұ рағ андардың ішінде 66, 7% санаты жоқ пен 33, 3% жоғ ары санатты екені анық талды. Мейірбикелердің кө пшілігінің санат алуына не қ ызығ ушылығ ы немесе мү мкіндігінің жоқ тығ ы болмауы мү мкін.

Қ орытындылай келе, 4 суретте кө рсетілгендей, белсенді тү рде біліктілік дең гейлерін жоғ арылатқ ан мейірбикелердің басым бө лігінің жұ мыс ө тілімі 5-10 жыл аралығ ы екені анық талды. Дегенмен, мейірбикелердің жалпы санына шақ қ анда кө пшілігінің (62, 2%) біліктілік санаттары жоқ болып шық ты, оның ішінде жұ мыс стажы 5 жылғ а толмағ андар 29, 7% қ ұ райтынын айта кету керек.

Сурет 3 Сұ хбаткерлердің жұ мыс стажы бойынша біліктілік санатын бө лу (%)

Сауалнама арқ ылы сұ хбаткерлердің соң ғ ы ү здіксіз кә сіби білімдерін жетілдірген уақ ыты анық талды.

Сурет 4 Сұ хбаткерлердің ү здіксіз кә сіби білімін жетілдіру мерзімі (%)

Зерттеу барысында сұ хбаткерлердің басым кө бі (70%) соң ғ ы кә сіби білімдерін жетілдірген уақ ыт 3 жыл аралығ ында екенін 4-ші суреттен кө руге болады. Бұ л ө те жақ сы кө рсеткіш, еліміздегі жү ріп жатқ ан реформаның нә тижесі деп білеміз. Бірақ сонда да беретін білімнің сапасыздығ ы ма екен, пациенттердің ә лі де мейірбикелер қ ауымына қ анағ аттанушылық тың аздығ ын ескеру қ ажет.

Сурет 5 сә йкес сұ растырылғ ан мейірбикелердің кө п бө лігі яғ ни, 55, 6% тек бір мекемеде ғ ана жұ мыс істейді, бірақ оның ішінде 48, 6% жиі қ осымша медициналық процедуралар жасап, кү нкө рістерін табады екен, ал басқ а салада немесе басқ а медициналық мекемелерде жұ мыс істеп ақ ша табуғ а кү штері де, уақ ыттары да жеткіліксіз. Басқ а медициналық мекемелерде қ атар жұ мыс істейтіндер 14, 8%, олар жарты ставкамен жұ мыс істейтіндер болып шық ты. Негізгі жұ мыс орнындағ ы жалақ ының жетіспеушілігінен басқ а салада жұ мыс істеуге мә жбұ р болғ андар 5, 6% қ ұ рады.

Қ орытындылай келе, сауалнамағ а қ атысқ ан мейірбикелердің тө рттен ү ш бө лігі жалақ ысының жетіспеушілігінен қ осымша қ аражат кө зімен айналасуғ а мә жбү р екені анық талды.

Сурет 5 Сұ хбаткерлерді қ осымша жұ мыс істеуі бойынша бө лу(%)

Сауалнама жү ргізу барысында ауруханалардың қ абылдау бө лімдерде тә улігінде 31-40 науқ асқ а дейін (46%) қ абылдайтыны анық талды. 21-30 науқ асқ а дейін деп 49% белгілеген.

Ең бектің нә тижелі болуына маң ызды ә сер тигізетін негізгі мә селе жұ мыстың рационалды ұ йымдастырылуы. Мейірбикелердің жұ мыс орнындағ ы ең бек ү рдісінің ұ йымдастырылуына кө бінесе қ анағ аттанбағ андары (51, 4%) жә не жауап беруге қ иналғ андары (21, 6%) жұ мыстарының нә тижелігіне кері ә серін тигізетіні сө зсіз. Демек, бұ л дегеніміз не жұ мысына қ ызығ ушылық тың жоқ тығ ы немесе атқ аратын жү ктеменің кө птігіне байланысты болуы мү мкін (кесте 1).

Кесте 1 Мейірбикелік қ ызметтегі ең бек ү рдісінің ұ йымдастырылуына сұ хбаткерлердің қ анағ аттанушылығ ын анық тау

Науқ астың қ ауіпсіздігін кепілдеуге жә не медициналық кө мектің сапасын едә уір жақ сартуғ а мү мкіндік беретін медициналық қ ызметкерлердің кә сібіндегі тә жірибелік стандарттар болып табылады.

Мейірбикелік тә жірибенің стандарттарымен қ амтамасыз етілуін бағ алау нә тижесін 2 кестеден кө ргендейде: сұ хбаткерлердің 54, 1% толық, 32, 4% аздап қ амтылғ ан деп жауап берсе, 13, 5% «білмеймін» деп жауап берген. Емханада жұ мыс істейтін мейірбикелердің жартысынан кө бі 61, 1% стандарттармен толық қ амтылғ ан, 27, 8% аздап қ амтылғ ан жә не 11, 1% білмейді екен. Аурухана мейірбикелерінің жартысына жуық, емхананың мейірбикелеріне сә йкес, толық қ амтылғ анын кө руге болады.

Десе де, стандарттармен толық қ амтылғ анын сұ хбаткерлердің тек жартысы ғ ана білетіні алаң датарлық жағ дай.

Кесте 2 Мейірбике қ ызметінің стандарттарымен қ амтылуы (%)

3-ші кестеде кө рсетілгендей, сұ хбаткерлердің денсаулық жағ дайына келер болсақ, 66, 6% денсаулығ ын орташа деп бағ алап, медициналық кө мекке анда-санда жү гінетіндерін кө рсеткен. Денсаулық жағ дайын «нашар» деп белгілегендер де жоқ емес (15, 2%).

Кесте 3 Сұ хбаткерлердің ө з денсаулық тарын бағ алауы

Сұ хбаткерлердің кө пшілігі ең бекке жарамсыздық парағ ын қ олданбайды (86, 5%), себебі олар ө з-ө зін емдеумен айналысады жә не ө з міндетіне жоғ ары жауапкершілікпен қ арауына байланысты ө з денсаулығ ына немқ ұ райды қ арайтынын айтқ ан (сурет 6).

Сурет 6 Сұ хбаткерлердің ауырғ анда ең бекке жарамсыздық парағ ына жү гінуі (%)

7-ші суретте кө рсетілгендей профилактикалық медициналық тексеруден сұ хбаткерлердің 47% мү лдем ө тпейтінін білдірген, ол да ө з денсаулығ ына немқ ұ райлы қ арағ анын білдіреді жә не себебіне уақ ыттың жоқ тығ ын білдірген.

Сурет 7 Сұ хбаткерлердің медициналық тексеруден ө туі (%)

«Жұ мыстың соң ында Ө зің ізді қ алай сезінесіз?» деген сұ рақ қ а респонденттердің жартысы (51, 5%) «шаршасам да, білдірпеуге тырысамын» деген жауап берген, келесі 30, 3% «қ атты шаршаймын» деген жә не «еш шаршамаймын» деп тек 9, 1% жауап бергенін 8-ші суретте кө рсетілген.

Яғ ни, мейірбикелердің кө пшілігі жұ мыс соң ында шаршайтынын кө рсеткен.

Сурет 8 Сұ хбаткерлердің жұ мыстан кейінгі жағ дайын бағ алау (%)

Істеген жұ мыстың тиімділігі ең алдымен мамандығ ын сү йіп орындаумен байланысты. 9-ші суретке сә йкес, мейірбике мамандығ ын таң дағ анына ризалығ ын 75%, риза еместігін 8, 1% жә не жауап беруге қ иналатынын 16, 2% білдірген.

Сурет 9 Сұ хбаткерлердің мейірбике мамандығ ын таң дағ анына ризалығ ы (%)

Жә не осы мамандық ты таң дауының себебін анық тау барысында 73% ө зінің қ алауы, 16, 2% ата-анасының таң дауы, 8, 1% кездейсоқ жә не 2, 7 достарының кең есі болғ анын 10- шы сурет кө рсетеді.

Сурет 10 Мейірбике мамандығ ын таң дау себебін анық тау (%)

Демек, мейірбикелердің тө ртен ү ш бө лігі ө з мамандығ ын бағ алайтындығ ы қ уантарлық жағ дай екенін айта кету керек.

Мейірбикелік істегі реформаның талабы тек дә рігердің кө мекшісі емес, сонымен қ атар керек кезде басқ ару, ұ йымдастырушы жә не жеке шешім қ абылдаушы маман болуі тиіс дегенімен, шындық қ а келгенде, сұ хбаткерлердің 94% мейірбикелерді дә рігер кө мекшісі ретінде кө ремін деп жауап берген. Яғ ни, қ анша жылдар бойы мейірбикелердің кең ейтілген функциялары туралы айтылып жатса да, мейірбикелердің қ ызметі дә рігер кө мекшісінен аспағ анын сұ хбаткерлердің жауабы дә лелдейді.

Ең бектің ө німділігіне жә не жалпы белгілі бір кә сіпке қ ызығ ушылық тудыратын жағ дайдың бірі материалдық мә селе екенін нақ ты айтылу керек.

Ендеше мейірбикелердің ең бектерін бағ аларлық айлық мө лшері мен оғ ан қ анағ аттанушылығ ын анық тау барысында белгілі болғ аны: сұ хбаткерлердің басым кө пшілігі (72, 9%) мү лдем қ анағ аттанбағ ан, 5, 4% жауап беруге қ иналғ ан жә не тек 21, 6% қ анағ аттанғ анын білдірген. Айлық мө лшеріне қ анағ аттанғ ан мейірбикелер жұ мысқ а жаң а кіргендер мен тұ рмыстық жағ дайына қ анағ аттанатын қ ызметкерлер екені белгілі болды. (кесте 4).

Кесте 4 Сұ хбаткерлердің айлық мө лшерін жә не оғ ан қ анағ аттанушылығ ын анық тау

Сурет 11 Сұ хбаткерлердің айлық мө лшерін жә не оғ ан қ анағ аттанушылығ ын анық тау (%)

Қ азіргі таң да 2010 жылы ең гізілген «Бірың ғ ай Ұ лттық денсаулық сақ тау жү йесі» атты концепцияның міндетінің бірі - соң ғ ы нә тижеге бағ ытталғ ан ең бектің дифференциалды тө лемақ ыны жетілдіру. Осығ ан байланысты мейірбикелердің ең бегіне дифференциалды тө лемақ ының жү ргізілуі бағ аланды. Сұ хбаткерлердің 59, 5% дифференциалды тө лемақ ығ а толық қ анағ аттанғ ан, 24, 3% жартылай қ анағ аттанғ ан жә не 16, 2% қ анағ аттанарлық сыз деп белгілеген. Ал осы бағ дарламаның ең гізілуі мейірбикелік іске ә серін оң бағ алағ андар70%, ә сері жоқ дегендер 30% қ ұ рады.

Сонымен, «Бірың ғ ай Ұ лттық денсаулық сақ тау жү йесі» мемлекеттік бағ дарламаның ең гізілгеніне 4 жыл ө тседе, ә лі де толық орындалмағ анын кө ріп тұ рмыз.