Абылдау бөліміндегі мейірбикелердің пікірі бойынша еңбегіне әсер ететін факторларды және жұмысын оңтайландру жолдарын анықтау

Мейірбикенің жұ мысын оң тайландырудың бір де бір жолы, кә сіби қ ызметтегі кері ә сер ететін факторларды анық тау арқ ылы оны жою немесе тө мендету жолдарын анық тау керек. Сауалнама жү ргізу арқ ылы сұ хбаткерлердің жұ мыс орнында кері ә серін тигізетін факторларды анық тау мү мкіндігі туды (сурет 12).

Сурет 12 Мейірбикелердің жұ мысына кері ә серін тигізетін факторлар (абс.)

Сұ хбаткерлердің пікірі бойынша, мейірбикелердің жұ мыс орнында кері ә серін тигізетін факторларғ а: физикалық (29), эмоционалдық жү ктемелер (30) жә не негізгі атқ аратын қ ызметінің нормадан тыс жү ктемесі (28). Сонымен қ атар, мазалайтыны науқ астардың тарапынан сыйластық тың кө п жағ дайда болмауы, мү мкін ол мейірбикеге деген сенімсіздіктен болар. Ал мейірбикелердің кө пшілігі ө здерін дә рігердің «қ олжаулығ ы» ретінде сезінуі (17) мейірбикелік істегі реформалаудың ақ сап тұ рғ анын кө рсетеді.

Яғ ни, қ орытындылай келе, ә лі де мейірбикелік істе кемшіліктердің жетіп артылатынын жә не жү ргізіліп жатқ ан реформаның нә тижесі мардымсыз екенін толық сеніммен айтуғ а болады.

Мейірбикелердің ө з тараптарынан берілген ұ сыныстарғ а сү йенсек, мамандарды дайындау барысында кө ң іл бө лу қ ажет жағ дайлар 13-ші суретте кө рсетілген: 78, 4% сұ хбаткер ө з жұ мысын тиімді жоспарлау жә не ұ йымдастыруды ү йрету, 32, 4% - адамдармен тіл табысуды ү йрету, 10, 8% - мейірбикелерді тә жірибелік біліктілікке ү йрету жә не 8, 1% - қ ұ қ ық тық жә не заң дық сұ рақ тарды терең ірек білу керектігін кө рсеткен.

Яғ ни, мейірбикелердің басым бө лігі ө з ең бегінің тиімділігі кө п жағ дайда жұ мысын рационалды ұ йымдастыруғ а байланысты болғ анын кө рсетіп тұ р.

Сурет 13 Мейірбике мамандығ ын дайындаудағ ы сұ хбаткерлердің ұ сыныстарын талдау (%)

Ал қ абылдау бө ліміндегі мейірбикелердің жұ мысын оң тайландыру мақ сатында қ озғ алу керек мә селелерге сұ хбаткерлердің басым бө лігі (89, 2%) мейірбикелердің ең бек ақ ысын кө рсеткен, 70, 3% - мейірбике ісінің мамандарын дайындауды жетілдіру деген, 40, 5% - мейірбике ісінде нормативті-қ ұ қ ық тық базаның жетілуі, 40, 5% - мейірбике ісін басқ ару жә не 21, 6% - мейірбике қ ызметкерлерінің ең бегін мотивациялау мен 10, 8% - мейірбике ісіндегі этика жә не деонтология мә селелерін жатқ ызғ ан (сурет 14).

Сурет 14 Мейірбике жұ мысын оң тайландыру ү шін сұ хбаткерлердің ұ сыныстарын беру (%)

Қ азіргі таң да мейірбике мамандығ ының беделдігі мен маң ыздылығ ын бағ алау нә тижесінде, 15-ші суретке сә йкес, сұ хбаткерлердің барлығ ы мамандық ты маң ыздылығ ын сө зсіз кө рсеткен, бірақ беделдігіне келгенде жасы ұ лғ айғ ан сайын беделді деп ойлайтындар саны кө бейген. Демек, 30 жастан тө мендер мейірбике мамандығ ын беделді деп есептемейді (жалақ ысы тө мен, дә рігердің еркімен ғ ана жұ мысын орындайды, айтарлық тай ынталандырудың болмауы).

Сурет 15 Сұ хбаткерлердің жасы бойынша мейірбике мамандығ ының беделдігі мен маң ыздылығ ын бағ алау (%)

Мейірбике мамандығ ының қ ызық тыратын тұ старын анық тау мақ сатында қ ойылғ ан саулнамағ а, 5-ші кестеде кө рсетілгендей, сұ хбаткерлердің 37, 8% науқ асқ а кө мек кө рсету мү мкіндігін, 29, 7 мамандық тың беделдігін белгілеген да, ал айлық тың маң ыздылығ ын тек 8, 1% кө рсеткен.

Кесте 5 Мейірбике мамандығ ында сұ хбаткерлерді қ ызық тыратын жағ дай

Елімізде белсенді тү рде жү ргізіліп жатқ ан реформалау халық тың ә леуметтік жағ дайына ә сері едә уір екенін білеміз. Осы тұ рғ ыда респонденттердің сауалнамасына олардың ә леуметтік жағ дайы туралы сұ рақ тар енгізілген еді.

Қ азіргі таң да ә леуметтік жағ дайдың ең кү рделі мә селесі халық тың баспанамен қ амтылуы.

Мейірбикелердің баспанамен қ амтылу мә селесіне келер болсақ, сұ хбаткерлердің жартысынан астамы (62, 2%) жалдамалы ү йде тұ ратыны белгілі болды, оның ішінде жатақ ханада тұ ратындар 10, 8% қ ұ рап отыр. Онымен қ оса, басқ аны айтпағ анда, жалақ ысының жартысын тұ ратын орнына тө лейтінін есептесек, мейірбикелердің кө пшілігінің ә леуметтік жағ дайы тө мен дең гейде деп нақ ты айтуғ а болады.

Мейірбикелердің баспанамен қ амтылуы мен отбасылық жағ дай арасындағ ы байланысты анық тау нә тижесі бойынша сұ хбаткерлердің жартысына жуығ ы (46%) тұ рмыс қ ұ рмағ ан жә не жалдамалы ү йде тұ ратыны (56, 8%) анық талды. Тұ рмыс қ ұ рмағ андардың 82, 4% жалдамалы ү йде тұ ратыны белгілі болды. Ө йткені, басқ аларғ а қ арағ анда отбасы жоқ мейірбикелердің жұ мысқ а деген ынтасы мен зейіні кө бірек болатынын есепке алар болсақ, ә леуметтік жағ дайлары тө мен болғ андық тан жұ мысқ а қ ызығ ушылық тарынын болмауы тү сінікті жағ дай (кесте 6). Демек тұ рмыс қ ұ рмағ андардың жалғ ыз айлық тары ә леуметтік жағ дайын кө теруге мү лдем жетпейтінің толық тай келісу керек.

Ал заң ды некедегі мейірбикелер тек 32, 4% қ ұ раса жә не де олардың 75 % ө з ү йлерінде тұ рса, онда қ аншама жалғ ыз басты ә йел азаматшалар жалдамалы ү йде тұ рып жатқ аны ө те алаң датады.

Яғ ни мейірбикелердің ө з қ ызметіне қ ызығ ушылығ ын жә не жұ мысының ө німділігін арттырудың бір де бір жолы – ең бек ақ ысын кө теру.

Кесте 6 Сұ хбаткерлердің баспанамен қ амтылуына бойынша отбасылық жағ дайын бө лу (абс/%)

Отбасылық жағ дай мен отбасындағ ы мү шелердің санын байланыстыра талдағ анда, тұ рмыс қ ұ рмағ андардың тек 22, 2 % жалғ ыз тұ ратынын, ал қ алғ андары жалғ ыз тұ руғ а қ аржысы кө термеуіне байланысты туғ андарымен немесе таныстарымен тұ ратыны белгілі болды. Бұ л жағ дай да мейірбикелердің ә леуметтік жағ дайларының тө мен екендігін білдіреді. Жалпы алғ анда мейірбикелердің басым бө лігі 4-6 адамнан тұ ратыны 5-ші кестеден кө руге болады.

Кесте 7 Сұ хбаткерлердің отбасылық мү ше саны мен отбасылық жағ дайының байланысын анық тау (абс/%)

Сонымен, мейірбикелердің ө здерімен ең бек сапасын бағ алау нә тижесінде зерттеуге алынғ ан медициналық мекемелерде мейірбикелердің басым бө лігі 40 жасқ а дейін болғ аны, яғ ни, жұ мыс ө тілімі кө п жә не тә жірибесі мол мамандардың кездеспеуі, бұ л мекемелердің ең бек жағ дайында қ олайсыз жайыттардың барын дә лелдейді. Сұ хбаткерлердің кө пшілігінің санаты жоқ (62, 2%), қ андай да бір санаты бар мейірбикелердің басым бө лігі 5-10 жыл аралығ ында жұ мыс істейтіндер болып шық ты. Ол да денсаулық сақ тау саласында жү ріп жатқ ан реформаның кезінде арнайы білімін алғ андар деп есептеуге болады.

Қ азіргі таң да мейірбикелер тек дә рігердің кө мекшісі емес, сонымен қ атар керек кезде шешім қ абылдай беретін маман ретінде қ алыптасуды қ ажет етуде. Бірақ сұ хбаткерлердің кө бісі (94%) ә лі де дә рігердің нұ сқ ауын ғ ана орындайтыны белгілі болды. Мү мкін оның дә лелі сұ хбаткерлердің 67, 6% арнайы орта білімді мейірбикелер болуында шығ ар.

Осы тұ рғ ыда қ уантарлық жағ дай, соң ғ ы 3 жыл аралығ ында сұ хбаткерлердің 70% кә сіби білімін жетілдіргендігі болып отыр. Демек, денсаулық сақ тау саласындағ ы бағ дарламалардың бір мақ саты медициналық қ ызметкерлердің білімін ұ дайы арттыруды қ олғ а алғ андығ ын кө рсетеді, ал оның сапалығ ы ә лі де ақ сайтындығ ы пациенттердің жауабынан білуге болады.

Мейірбике мамандығ ының беделі жоқ (37, 8%) деп жауап берген сұ хбаткерлердің сө зіне ү ң ілсек, халық арасында мейірбикелердің беделдігінің жоқ тығ ы науқ астардың білімі артып, мейірбикелерге сенімділіктің азаюынан туындайтынын білуге болады.

Сұ хбаткерлердің 72, 9% жалақ ыларына қ анағ аттанбайтындығ ы жә не 5, 4% жауап беруге қ иналатыны, 2010 жылы енгізілген «Бірынғ ай ұ лттық денсаулық сақ тау жү йесі» атты концепцияның соң ғ ы нә тижеге бағ ытталғ ан ең бектің дифференциалды тө лемақ ыны жетілдіру міндеті бойынша жү ргізіліп жатқ ан жұ мыстарғ а сұ хбаткерлердің 40%-ның толық қ анағ аттанбайтындығ ы жә не 30% - ә серін мү лдем кө рмегендер бұ л концепцияның белгілі бір себептермен толық орындалмайтындылығ ын кө рсетеді.

Мейірбикелердің нақ ты жалақ ысын кө рсетер болсақ, жұ мыс ө тіліміне 1 жыл толмағ андарғ а 40000 тең геден басталса, жоғ ары біліктілігі бар процедуралық мейірбикенің айлық мө лшері 85000 тең ге қ ұ райды екен.

Ә рбір маманның жұ мысының нә тижелі болуына оның ә леуметтік жағ дайы ү лкен ә серін тигізетінін айту қ ажет. Осы тұ ста жү ргізілген сауалнаманың жауабына сү йенсек, сұ хбаткерлердің 62, 2% баспанасының жоқ тығ ын, яғ ни, жалдамалы ү йде тұ ратыны жә не кө пшілігі жалғ ыз басты екені алаң датарлық жағ дай. Онымен қ оса мардымсыз жалақ ыларына ө мір сү рудің қ иындығ ы қ осымша жұ мыс жасауына итермелейтіні сө зсіз.

Сұ хбаткерлердің денсаулығ ына келсек, басым бө лігінің денсаулығ ы орташа бағ алағ ан. Қ анша ауырса да, ең бекке жарамсыздық парағ ына жү гінбейтін, профилактикалық тексеруден сұ хбаткерлердің жартысына жуығ ы ө туге уақ ыт жоқ деп жауап берген. Ол дегеніміз мейірбикелердің қ аражат табу мақ сатында ө з денсаулығ ына немқ ұ райлық танытатындығ ын кө рсетеді.

Атқ аратын ең бектің нә тижелілігі ең бек ү рдісінің тиімді ұ йымдастыруылуына тікелей байланысты. Олай болса, қ абылдау бө лімінің мейірбикелерінің 73% - ның кә сіби қ ызметінің ұ йымдастыруына қ анағ аттанбаушылығ ы жұ мыс сапасынын тө мендететін себебі бірі ретінде қ арастыруғ а болады. Осының нә тижесі болып жұ мыстарына кері ә сер ететін факторлар ретінде эмоционалдық, физикалық жү ктеменің жә не шамадан тыс жү ктемелердің белгілеу тү сінікті жағ дай (мысалы: бір ауысымда сұ хбаткерлердің 46% 31-40 науқ асты қ абылдайтынын кө рсеткен).

Қ абылдау бө лімінің мейірикелерінің жұ мыс уақ ытысына хронометраж жү ргізу нә тижесінде негізгі жұ мысқ а тек 40, 9% уақ ыты кетеді де, оның ішінде қ ұ жаттарды толтыру кіріп кеткен, ал қ алғ ан уақ ыттары қ осымша жұ мысқ а жұ мсалатыны белгілі болды.

Бұ л мә селені шешу ү шін мейірбикелердің тиімді басқ ару моделін таң дап алу керек жә не қ абылдау бө лімінің мейірбикелерінің нақ ты жұ мыс тү рлерін, оғ ан кететін уақ ытты белгілейтін қ ұ жат керек.

Қ абылдау бө ліміндегі мейірикелердің жұ мысын оң тайландырудың жолын қ арастыру мақ сатында қ абылдау бө лімінің мейірбикелерінің жұ мысына ә сер ететін факторлар анық талды, оның ішінде ең кө п белгілегендер: физикалық (29 сұ хбаткер белгілеген), эмоционалдық жү ктемелер (30), жоғ ар жү ктемелі негізгі жұ мыс (28) жә не биологиялық агенттер, науқ астардың тарапынан сыйластық тың кө п жағ дайда болмауы. Сонымен қ атар, сұ хбаткерлердің жартысына жуығ ы жұ мыстағ ы жоғ ары жү ктеменің болуын кө рсеткен. Оң тайландыру жолдары ретінде сұ хбаткерлер ең маң ызды деп мейірбикелік қ ызметкерлердің ең бек ақ ысын кө теруді (89, 2%), мейірбике ісінің мамандарын дайындауды жетілдіруді (70, 3%), 40, 5%-ы мейірбике ісінде нормативті-қ ұ қ ық тық базаның жетілдірді жә не мейірбике ісін басқ аруды белгілеген. Сонымен қ атар мейірбике қ ызметкерлерінің ең бегін мотивациялау (21, 6%) мен мейірбике ісіндегі этика жә не деонтология (10, 8%) мә селелерін де кіргізген. Ал мейірбике мамандарын дайындауда негізгі мә селерге: 1) мейірбикелердің ө з жұ мысын дұ рыс ұ йымдастыруды ү йрету; 2) адамдармен жақ сы қ арым-қ атынаста болуын ү йрету; 3) мейірбикелерді тә жірибелік біліктілікке ү йрету жә не 4) қ ұ қ ық тық жә не заң дық сұ рақ тарды терең ірек білу керектігін кө рсеткен.