Туристік өнімнің өзіндік құны, табыстар, оны өндірігуе кетеін шығындар

Туристік фирмалардың іс-ә рекет, қ ызметтерінде қ аржылық жоспарлау маң ызды роль атқ арады. Мұ ндай жоспарлау процесінде ә рбір турфирма ө зінің қ аржылық жағ дайын жан-жақ ты анық тайды, қ аржылық ресурстардың кө бею мү мкіндігін жә не олардың тиімді пайдаланылу бағ дарын анық тайды. Қ аржылық жоспарлау туристік ұ йымдардың қ аржысы туралы ақ параттарды талдау негізінде жү зеге асырылады. Ол ақ параттар бухгалтерлік, статистикалық, басқ ару есептерінен алынады. Туристік ұ йымдардың Қ аржылық жоспарлануы оперативті жә не стратегиялық болып бө лінеді.

Оперативті қ аржылық жоспарлау екі бө ліктен тұ рады. бірінші бө лімінде алдың ғ ы жылдың қ аржылық кө рсеткіштері талданады. Бұ л ү шін туристік кә сіпорындардың негізгі қ аржылық қ ұ жаттары пайдаланылады. Олар: жылдық баланс, шығ ындар мен кірістер туралы есеп, ақ ша қ ұ ралдарының қ озғ алысы т.б. жатады. Екінші бө лігінде сату кө лемі, ақ ша қ ұ ралдарының қ озғ алысы, шығ ыстар мен кірістер талдамасы, баланс болжамдары сияқ ты негізгі болжамдық қ ұ жаттарды жасауды қ амтиды. Сату кө лемін болжау арқ ылы туристік ө німнің сату бағ асына, инфляция шамасына, ақ ша қ ұ ралдарының ағ ымына ә серін анық тайды.

Туристік ө німдердің ө ндірістік ө зіндік қ ұ нына тікелей жə не жанамағ а бө лінген шығ ындар қ осылады.

Тікелей шығ ындар — бұ л туристік ө німдердің ө зіндік қ ұ нын тікелей қ осылуы мү мкін шығ ындар (туристік ө німдерді жə не ө ткізумен байланысты қ ызметкерлердің ең бекақ ысы, аударым (21% ə леуметтік салық) жə не ə деттегінше шығ ын элементтерінің аумағ ында ескеріледі[4].

Жанама шығ ындар — бұ л туристік ө німдердің ө зіндік қ ұ нына оның бө лінуі бойынша қ осылатын шығ ындар (халық аралық телефонмен сө йлесу шығ ындары, Интернетке кіргізудің қ ызмет кө рсету тө лемі; жарнамалық (каталогтар) жə не сувенирлік ө німдерді дайындау, жылдық ақ ы). Ө ндірістегі процестегі қ ызметтік ролі бойынша айрық шаланатын, олар кешенді баптарды (бірнеше экономикалық элементтерді қ осып) қ алыптастырады.

Туристік ө німдерді ө ндіру шығ ындарын топтастыру экономикалық мазмұ нына жə не БЕС 7 «Тауарлы-материалдық қ ор есебі» мен оғ ан ə дістемелік ұ сынысқ а сə йкес жү зеге асырылады:

а) экономикалық элементтермен:

— материалдық шығ ындар;

— ең бекақ ы шығ ындары;

— аударым;

— қ ұ ралдардың тозуы;

- басқ адай шығ ындар;

ə) шығ ын баптары бойынша:

— материалдар;

— ең бекақ ы;

— аударым;

— ү стеме шығ ындар.

Турө німді сатып алушы немесе турист белгілі бір кө рсетілетін қ ызмет тү рі пайдаланады. Толық кешенді кө рсетілетін қ ызмет тү рі екіге бө лінеді.

Біріншісі — инклюзив-тур деп аталады, немесе авиа тасымалдау қ ызметінде барар жə не қ айтар жү ру жолының ақ ысы арнайы тарифпен есептелу арқ ылы пайдаланушы туристке жең ілдікпен ұ сынылғ ан турө німнің жалпы бағ асының тү рі.

Екіншісі — пэкидж-тур деп аталады немесе тасымалдау қ ызметінің бағ асы турө німнің қ ұ рамынан тыс жеке сатылғ ан тү рі.

Турө німнің ө зіндік қ ұ нын анық тау ү шін арнайы калькуляциялық қ ұ жат толтырылады. Калькуляциялаудың мақ сатына қ арай тө мендегідей тү рлері қ арастырылады:

1. жоспарланғ ан кезең ішіндегі мө лшер мен смета бойынша жасалынғ ан бағ а.

2. нақ ты бағ а турө німге кеткен шығ ындардың нақ ты сомасы.

3. сметалық немесе жаң а турө німдерге сметалық қ ұ жат арқ ылы жасалғ ан жобалық бағ а.

БЕС 7 «Тауарлы-материалдық қ ор есебі», ХҚ ЕС 2 «Қ орлар» оғ ан ə дістемелік ұ сынысқ а сə йкес туристік ө німдердің ө зіндік қ ұ нына мыналар қ осылады:

— туристік кə сіпорындарды туристік ө німдерді қ алыптастыратын жұ мысшы кү шімен (қ ызметкерлермен) қ амтамасыз ету шығ ындары;

— аударым (ə леуметтік салық);

— кө лік шығ ындары: тасымалдап қ ызмет кө рсетулер (ə уе, темір жолдары, су жолы);

— туристік фирмалардың асырау, қ ызмет ету жə не басқ ару шығ ындары;

— жаң а туристік ө німдерді ə зірлеу жə не игеру шығ ындары;

— турды жү зеге асыру бойынша қ ызмет кө рсеткені ү шін басқ а жақ тағ ы кə сіпорындарғ а (тұ лғ аларғ а) тө лемақ ылар;

— контрагенттерге комиссиялық сыйақ ылар;

— басқ адай шығ ындар мен тө лемдер.

Туристердің ө німдерді ө ткізумен тү скен табыстар мен шығ ындар есебі 22.02.02 ж. №296 — II «Қ азақ стан Республикасында туристік қ ызмет туралы» заң да белгіленгендей, қ ызмет кө рсету қ олданыстағ ы заң ғ а сə йкес жазбаша тү рде бекітілген келісім шарт негізінде жү зеге асырылады.

Маржиналды табыс — ө згермелі шығ ыстар бойынша есептелген турө німді сатудан тү скен тү сім мен оның толық емес ө зіндік қ ұ ны арасындағ ы айырма. Маржиналды табыс қ ұ рамына туристік кə сіпорынның пайдасы мен тұ рақ ты шығ ындары кіреді. Маржиналды табыстан тұ рақ ты шығ ындарды шегергеннен кейін операциялық пайда кө рсеткіші жасалады.

Табысқ а компанияның тү сімі де, басқ а тү сімдер де кіреді.

Компанияның табысы — олар қ ызметтің ə деттегі тү рлерінен келіп тү скен қ аражаттың тү суі, олар ə р тү рлі аталады, оның ішінде сату, сыйақ ы, пайыздар, дивидендтер жə не лицензиялық тө лемдер. Осы стандарттың мақ саты белгілі бір операциялардың жə не жағ дайлардың тү рлерінен пайда болатын табыстардың

есептеу тə ртібін анық тауынан тұ рады.

Турө німді ө ндіру мен айналымғ а жіберуге кеткен шығ ындар тө мендегідей тү рлерге бө лінеді:

— материалдық шығ ындар.

— ең бекақ ығ а кеткен шығ ындар:

— амортизациялық шығ ындар:

— басқ а да ө ндіру мен айналымғ а жібергенде кеткен шығ ындар.

Табысты анық тағ ан кезде оның кө лемінен тұ тынушыдан алынғ ан салық салушының салық сомасы алынып тасталады.

Сонымен қ атар табыс мө лшерін салық тө леушінің тапқ ан табысын растайтын қ ұ жаттар арқ ылы ғ ана анық тайды.

Туристік ұ йымдардың кө рсетілген қ ызметімен байланысты табылғ ан табысты тану салық тө леушінің таң дағ ан салық тық есептің мақ сатты ə дісін қ олданумен шектеледі. Салық салу обьектісі болып мыналар табылады:

1) салық салынатын табыс;

2) тө лем кө зiнен салық салынатын табыс;

3) Қ азақ стан Республикасында қ ызметiн тұ рақ ты мекеме арқ ылы жү зеге асыратын резидент емес, заң ды тұ лғ аның таза табысы корпорациялық табыс салығ ы салынатын объектiлер болып табылады.

Турө німді ө ндіру мен айналымғ а жіберуге кеткен шығ ындар тө мендегідей тү рлерге бө лінеді:

— материалдық шығ ындар.

— ең бекақ ығ а кеткен шығ ындар:

— амортизациялық шығ ындар:

— басқ а да ө ндіру мен айналымғ а жібергенде кеткен шығ ын-дар.

Табысты анық тағ ан кезде оның кө лемінен тұ тынушыдан алынғ ан салық салушының салық сомасы алынып тасталады.

Табыс — компанияның ə деттегі қ ызметі барысында, осындай ағ ын акционерлердің жарналары есебінен болатыннан ө зге капиталдың ұ лғ аюына ə келіп соқ тырғ анда туындайтын кезең ішіндегі экономикалық пайданың жалпы ағ ыны.

Ə діл қ ұ н — жақ сы хабардар, осындай мə мілені жасауды қ алағ ан жə не бір-бірінен тə уелсіз тараптардың арасында мə міле жасағ анда активке ауыстыруғ а болатын немесе міндеттемені реттеуге болатын сома.

Табысқ а тек компаниямен алынғ ан жə не оның ө з жеке шотына тү суі міндетті экономикалық тү сімдердің жалпы тү сімі.

Ү шінші тараптың пайдасына тү скен сатылым салығ ы, тауарлар жə не қ ызметтерден алынатын салық жə не қ осымша қ ұ н салығ ы сияқ ты сомалар компанияғ а тү сетін экономикалық пайда болып табылмайды, жə не жеке капиталдың ө суіне ə келмейді. Сондық тан олар табыстан алынып тасталды. Агенттік қ арым-қ атынас кезінде тап осылай экономикалық пайданың жалпы ағ ыны компанияның ө з капиталының ұ лғ аюына ə келіп соқ тырмайтын принципал пайдасына жиналатын сомадан тұ рады.

Сонымен қ атар табыс мө лшерін салық тө леушінің тапқ ан табысын растайтын қ ұ жаттар арқ ылы ғ ана анық тайды. Туристік ұ йымдардың кө рсетілген қ ызметімен байланысты табылғ ан табысты тану салық тө леушінің таң дағ ан салық тық есептің мақ сатты ə дісін қ олданумен шектеледі. Салық салу обьектісі болып мыналар табылады:

1) салық салынатын табыс;

2) тө лем кө зiнен салық салынатын табыс;

3) Қ азақ стан Республикасында қ ызметiн тұ рақ ты мекеме арқ ылы жү зеге асыратын резидент емес, заң ды тұ лғ аның таза табысы корпорациялық табыс салығ ы салынатын объектiлер болып табылады.