Туристік ұйымның есебінің құрылымы

Туристік кә сіпорындардың қ аржылық жоспарында маң ызды орынды балансты болжау алады. Бұ л ресурс кө здері кө рсетілген кесте болып табылады. Осығ ан сү йене отырып ә рбір туристік кə сiпорын қ ысқ а мерзiмдi жə не ұ зақ мерзiмдi активтер мен мiндеттемелердi жеке сыныптау ретiнде баланстың ө зiнде ұ сынатынын немесе ұ сынбайтынын анық тауғ а тиiс. Осы стандарттың келесі параграфтары осындай бө лiнiс жасалғ ан кезде қ олданылады. Егер кə сiпорын ондай сыныптау жү ргiзбеудi ұ йғ арса, онда активтер мен мiндеттемелер олардың ө тімділігі тə ртiбiмен еркiн ұ сынылуғ а тиiс. Ұ сынудың қ андай ə дiсi қ абылданғ анына қ арамастан, кə сiпорын ө телуi немесе орнын толтыру он екi айдан астам мерзiмнен кейiн кү тiлiп отырғ ан соманы, ө телуi немесе орнын толтыру баланс кү нiнен он екi ай бұ рын немесе кейiн кү тiлiп отырғ ан, сомаларды бiрiктiретiн активтер мен мiндеттемелердiң ə рбiр бабы бойынша ашып кө рсетуге тиiс.

Егер кə сiпорын анық талғ ан операциялық кезең нiң барысында тауарлар мен қ ызмет кө рсетулердi жеткiзсе, онда қ ысқ а мерзiмдi (айналымдық) жə не ұ зақ мерзiмдi активтер мен мiндеттемелердi баланстың ө зiнде бө лек сыныптау айналым капиталы ретiнде тұ рақ ты жұ мыс iстейтiн таза активтердi кə сiпорынның ұ зақ мерзiмдi операцияларында пайдаланылатындардан бө лу жолымен пайдалы ақ паратты қ амтамасыз етедi. Бұ л сондай-ақ ағ ымдағ ы операциялық кезең де iске асыру кө зделiп отырғ ан активтердi жə не тап осы кезең iшiнде ө телуге тиiстi мiндеттемелердi бө лiп кө рсетедi. Активтер мен мiндеттемелердi ө теу кү ндерi туралы ақ парат кə сiпорынның ө темпаздығ ы мен тө леу қ абiлетiн бағ алау ү шiн маң ызды. 32-“Қ аржылық қ ұ ралдары: ақ паратты ашу жə не беру” ХБЕС қ аржы активтерiнiң де, сондай-ақ қ аржы мiндеттемеле-

рiнiң де ө теу мерзiмдерiн ашып кө рсетудi талап етедi. Қ аржы активтерi сауда жə не басқ а да дебиторлық берешектi қ амтиды, ал қ аржы мiндеттемелерi сауда жə не басқ а да кредиторлық берешектi қ амтиды. Босалқ ылар мен бағ алау мiндеттемелерi сияқ ты монетарлық емес активтер мен мiндеттемелердiң орнын

толтырудың немесе ө теудiң кү тiлiп отырғ ан мерзiмдерi туралы ақ парат та, активтер мен мiндеттемелер қ ысқ а мерзiмдi (айналымдық) жə не ұ зақ мерзiмдi болып сыныпталатын-сыныпталмайтынына қ арамастан, пайдалы болады. Мысалы, кə сiпорын ө зi баланс кү нiнен кейiн бiр жылдан аса мерзiм ө ткен соң ө теу кү тiлiп отырғ ан босалқ ылар мө лшерiн ашып кө рсетедi.

Айналымдық активтер. Актив, егер:

а) оны ө ткiзу кө зделсе, не ол кə сiпорынның қ алыпты операциялық кезең iнiң барысында сату немесе пайдалану ү шiн ұ сталса; немесе

ə) ол негiзiнен сауда мақ саты ү шiн немесе қ ысқ а мерзiмге ұ сталса жə не баланс кү нiнен кейiн он екi айдың iшiнде оны ө ткiзу кү тiлсе; немесе

б) пайдалануда шектелмейтiн ақ шалай қ аражаттар немесе олардың баламалары нысанында болса, айналымдық актив ретiнде сыныпталуғ а тиiс.

Қ алғ ан активтердiң барлығ ы ұ зақ мерзiмдi активтер ретiнде сыныпталуғ а тиiс. Осы стандарт ұ зақ мерзiмдi сипаттағ ы материалдық, материалдық емес, операциялық жə не қ аржы активтерiн сипаттау ү шiн “ұ зақ мерзiмдi” терминiн пайдаланады. Олардың мағ ынасы айқ ын болғ ан жағ дайда ол басқ а анық тамаларды пайдалануғ а тыйым салмайды.

Кə сiпорынның операциялық кезең i ө ндiрiс барысында келiп тү сетiн материалдарды сатып алу жə не оны ақ шалай қ аражатқ а немесе ақ шалай қ аражатқ а тез айырбасталатын қ ұ ралғ а айналдыру арасындағ ы уақ ыт кезең iн бiлдiредi. Айналымдық активтер баланс кү нiнен кейiн он екi айдың iшiнде оларды ө ткiзу кү тiлмегеннiң ө зiнде, қ алыпты операциялық кезең нiң бiр бө лiгi

ретiнде сатылатын, тұ тынылатын жə не ө ткiзiлетiн босалқ ылар мен сауда дебиторлық берешегiн қ амтиды. Нарық тық бағ алы қ ағ аздар, егер оларды ө ткiзу баланс кү нiнен кейiн он екi айдың iшiнде кү тiлсе, айналымдық актив ретiнде сыныпталады; олай болмағ ан ретте олар ұ зақ мерзiмдi активтер ретiнде сыныпталады.

Қ ысқ а мерзiмдi мiндеттемелер

Мiндеттеме, егер:

а) кə сiпорынның қ алыпты операциялық кезең iнiң барысында оғ ан ақ ы тө леу кө зделсе; немесе

ə) ол баланс кү нiнен кейiн он екi айдың iшiнде орындалуғ а тиiс болса, қ ысқ а мерзiмдi мiндеттеме ретiнде сыныпталуғ а тиiс.

Қ алғ ан мiндеттемелердiң барлығ ы қ ысқ а мерзiмдi мiндеттемелер ретiнде сыныпталуғ а тиiс.

Қ ысқ а мерзiмдi мiндеттемелер айналымдық активтер сияқ ты тү сім мен санаттар бойынша бө лiнуi мү мкiн. Жеткiзушiлер мен мердiгерлердiң алдындағ ы несиегерлiк берешек сияқ ты кейбiр қ ысқ а мерзiмдi мiндеттемелер, қ ызметкерге ақ ша есептеу жə не басқ а да операциялық шығ ындар кə сiпорынның қ алыпты операциялық кезең iнде пайдаланылатын айналымдық капиталдың бiр

бө лiгiн қ ұ райды. Ондай операциялық баптар, тiптi олар баланс кү нiнен кейiн он екi айдан астам уақ ыт ө ткен соң ө телуге тиiс болса да, қ ысқ а мерзiмдi мiндеттемелер ретiнде сыныпталады.

Қ арыз беру туралы кейбiр келiсiмдер қ арызгерге арналғ ан талаптарды қ амтиды (шарттың жекелеген баптары), олар қ арызгердiң қ аржы жағ дайына байланысты белгiлi бiр талаптар бұ зылғ ан жағ дайда мiндеттеме талап бойынша ө телуге тиiс екендiгiн кө здейдi. Ондай жағ дайларда мiндеттеме мынадай ретте

ғ ана:

а) қ аржы есептiлiгi шығ аруғ а бекiтiлгенге дейiн қ арыз берушi талаптар бұ зылғ андық тан тө лемдi талап етпеуге келiскен ретте; жə не

ə) баланс кү нiнен кейiн он екi айдың iшiнде ө згеріс болмаса ұ зақ мерзiмдi болып сыныпталады.

Баланстың ұ сынылуғ а тиiстi ақ парат бойынша ө зi кем дегенде мыналарды кө рсететiн жекелеген баптарды қ амтуы тиiс:

- жылжымайтын мү лiк, ү йлер жə не жабдық;

- материалдық емес активтер;

- қ аржылық активтер жə не тармақ тарында кө рсетiлген сома-ларды алып тастап);

- ү лес қ осып қ атысу ə дiсi бойынша ескерiлген инвестициялар;

- босалқ ылар;

- сауда берешек жə не басқ а дебиторлық берешек;

- ақ шалай қ аражаттар жə не олардың баламалары;

- сауда жə не басқ а несиегерлiк берешек;

- бағ алау мiндеттемелерi;

- пайыздар есептелетiн ұ зақ мерзiмдi мiндеттемелер;

- азшылық ү лесi; жə не

- шығ арылғ ан капитал мен резервтер[5].