II Тарау. Астықтан сынама алу және оны талдауға дайындау

Астық тан сынамаларды дұ рыс таң дау ө те мұ қ ият қ арастыруды талап ететін ү рдіс, сондық тан барынша дұ рыс сынаманы алу қ ажеттілігіне басты назар аудару керек. Сынамалар алу ү шін астық топтамасын біртекті таң дау керек жә не содан кейін орташа сынама алу ү шін біріктірілген сынаманы (обьединенная проба) мұ қ ият араластыру керек. Астық тың сапасын ә р топтамадан жеке алынғ ан орташа сынамадан лабораториялық анализ жасап анық тайды. Ол орташа сынама сол ү лкен – кішілі топтамадағ ы астық тың барлық сипаттамасын беруге толық жарамды болу керек. Сондық тан астық топтамасынан нү ктелі сынама алу. Оларды қ осып біріктірілген сынама жасау, одан орташа сынаманы бө ліп алуғ а ерекше кө ң іл бө лінеді. Ол Қ Р СТ МЕМСТ 50436-2003. «Дә ндер. Дә ннің сынамаларын таң дау» стандартында астық тан сынамаларды алуғ а қ атысты негізгі ережелерді тағ айындалғ ан. Сол себептен астық тан сынама алу жә не оны талдауғ а дайындауды осы стандартқ а сә йкес жү ргізіледі[10].

Тақ ырыпта қ олданылатың келесі ұ ғ ымдарғ а тү сініктеме:

- сынама: орны ауыстырылатын (тасымалданатын) объектіден іріктелетін ү лгі;

- жабдық тау: бір рет тү сірілген немесе алынғ ан жә не нақ ты келісім шартпен немесе кө ліктік қ ұ жатпен қ арастырылғ ан дә ннің саны. Жабдық тау бір немесе бірнеше топтамадан тұ руы мү мкін;

- топтама: Бір реттік қ абылдауғ а, тү сіруге немесе сақ тауғ а лайық ты, сапасы туралы бір қ ұ жатпен рә сімделген сапасы бойынша бір текті дә ннің саны;

- нү ктелік сынама: Топтаманың белгілі бір жерінен алынғ ан дә ннің саны. Бірнеше нү ктелік сынамаларды топтаманың ә ртү рлі жерінен таң дап алу керек;

- біріктірілген сынама: Белгілі топтамадан алынғ ан нү ктелік сынамаларды біріктіру жә не араластыру жолымен алынғ ан дә ннің саны;

- орташа (зертханалық) сынама: Біріктірілген сынамадан алынғ ан жә не басқ а талдауғ а немесе басқ а зерттеуге бағ ытталғ ан астық тың саны.

- бақ ылаушы сынама: Зерттеуді жү ргізетін зертханада сақ талатын, жү ргізілген зерттеулер нә тижелері бойынша сә йкес келмеген немесе дау туғ ан кезде қ айта зерттеуге арналғ ан сынаманың орташа бө лігі

- зертханалық сынама: (соң ғ ы сынама) бақ ыланатын объектінің белгіленген талаптарғ а сә йкестігін растау мақ сатында нормативтік қ ұ жаттармен анық талғ ан зерттеуге жолданатын (зертханағ а жеткізілген) тесттік ү лгіні жасауғ а арналғ ан орташа сынама бө лігі.

- кварттау (ширектеу) ә дісі: Біріктірілген сынаманы (мұ қ ият араластырғ аннан кейін), бірдей тө рт бө лікке бө ліп, диагональ бойындағ ы екі ширегін алып, алғ ашқ ыдай бірнеше рет қ айта тө ртке бө лу жолымен сынаманың мө лшерін азайтып, ө німнің зертханалық талдауғ а қ ажетті мө лшерінде орташа сынамасын қ ұ рау тә сілі;

- конверт ә дісі: Ү йіндіде, қ атарда, рет-ретімен орналастырылғ ан кө ліктік ыдыстардан, немесе онсыз даналағ ан, немесе ұ нтақ кү йдегі материалдардан нү ктелік сынамаларды алудың сызба нұ сқ асы. Кө ліктік қ ұ рал бірлігінің, кө ліктік ыдыстың немесе ө нім сақ тайтын қ ойманың кө леміне байланысты ө німнің ортаң ғ ы, тө менгі жә не жоғ арғ ы қ абаттарынан сынама алу ү шін бір, екі немесе ү ш конверт ә дісі қ олданылады.