Главная страница Случайная страница
КАТЕГОРИИ:
АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника
Экономикалық өсу: түсінігі, критерийлері және түрлері
|
|
Экономикалық ө су дегеніміз ұ лттық ө німнің сан жағ ынан ө суімен қ атар сапа жағ ынан жетілдірілуі. Экономикалық ө су деп ө ндіргіш кү штердің ұ зақ мерзімді дамуымен байланысты ө ндірістің нақ ты кө лемінің табиғ и дә режесінің ұ зақ мерзімдегі ө згерістерін атайды.
Экономикалық ө судің негізгі мақ саттары – халық тың ә л-ауқ атын кө теру жә не ұ лттық қ ауіпсіздікті қ амтамасыз ету. Экономикалық ө судің негізгі мақ саты материалдық ә л-ауқ аттың жоғ арлауы болып табылады, осының қ ұ рамына кіретіндер:
- Орта есеппен бір адамғ а келетін ұ лттық табыстың ө суі.
- Бос уақ ыттың кө беюі
- Ұ лттық табыстың халық тың ә р топтараның арасында бө лінуін жақ сарту.
- Шығ арылғ ан тауарлар мен қ ызметтердің сапасын жақ сартып, тү рлерін кө бейту.
Экономикалық ө судің ө лшеу тә сілдерін екі топқ а бө луге болады:
1. Нақ ты жалпы ұ лттық ө німнің (ЖҰ Ө) ө суі.
2. Жалпы ұ лттық ө німнің (ЖҰ Ө) бір адамғ а шақ қ андағ ы ө суі.
Қ оғ амдық ө ндірістің типіне байланысты, ө німнің ө су шапшандығ ы мен ө ндіріс факторлары кө лемі ө згерістерінің арасындағ ы сә йкестік ә р тү рлі болуы мү мкін, сондық тан экономикалық ө су де бірнеше типке бө лінеді.
1. Интенсивті типі - техника мен технологияның жетілдірілуі арқ ылы ұ лттық ө німнің ө суі. Тиімді экономика экономикалық ө судің интенсивті типін қ олдануғ а тырысады. Экономикалық ө судің интенсивтік факторлары:
- қ олданылатын ресурстар сапасының ө суі (жұ мыс кү шінің сапасын ө сіру жә не заттық капиталдың сапасын жақ сарту);
- ресурстарды пайдалану ә дістерін жақ сарту (технологияны жетілдіру, ө ндірісті жә не ө ткізуді ұ йымдастыру мен басқ аруды жетілдіру).
2.Экстенсивті типі – қ осымша ө ндіріс факторларын тарту арқ ылы ұ лттық ө німінің ө суі. Экономикалық ө судің экстенсивтік факторлары:
- жұ мыс кү шінің санының ө суі;
- капиталдың кө лемі ө суі.
3.Аралас типі - факторлардың ө суімен қ атар техникамен технологияның жетілдірілуі арқ ылы ұ лттық ө німнің ө суі.
Экономикалық ө судің факторлары дегеніміз ө ндірістің нақ ты кө лемін жә не оның тиімділігі мен сапасын арттыратын қ ұ былыстар ық палына мен процестер. Тигізетін ық палына қ арай экономикалық ө судің факторлары жанама жә не тікелей факторларғ а бө лінеді.
Экономикалық ө судің факторлары:
| Тікелей факторлар: | Жанама факторлар: |
| -Ең бек ресурстарының саны мен сапасының ө суі. - Негізгі капитал кө лемінің ө суі жә не сапалық қ ұ рамының жақ саруы. - Ө ндірісті ұ йымдастырумен қ атар технологияның жетілдірілуі. - Пайдаланатын табиғ и ресурстардың саны мен сапалылығ ының артуы. - Қ оғ амдағ ы кә сіпкерлік қ абілетінің ө суі. | - Сұ раныс факторлары – тұ тыну, инвестициялық, мемлекеттік шығ ындардың ө суі. - Ұ сыныс факторлары – бә секенің дамуы, ресурстардың бағ асының тө мендеуі, несие алу мү мкіншілігінің ө суі. - Бө лу факторлары – қ оғ амдағ ы барлық ресурстарды тиімді пайдалану. |
Қ азақ стан экономикасының ө су динамикасы. Еліміздің экономикасының қ азіргі кезең де тұ рақ ты ұ зақ мерзімдік ө суді қ амтамасыз ету мә селесі Стратегиялық басымдық тардың маң ыздысы болып табылады. Бұ л мә селені қ арастыру ү шін, ең алдымен ағ ымдық жағ дайды дұ рыс бағ алау қ ажет. Қ азақ стан 90-шы жылдардың басынан экономикалық ө судің дағ дарысы мен экономикада қ ұ рылымдық ілгерілеушілікті бастан ө ткерді. Отандық экономиканың реформалану ү рдісінің ө туіне айтарлық тай ық пал кө рсеткен дағ дарыстың басқ а тү рлері бойынша да мә ліметтер келтірілуде. Экономикалық ө судің дағ дарысы деп ә лемдік практикада ІЖӨ -нің жалғ асқ ан ү ш жыл бойында 9 %-ғ а тө мендеуі алынады