Экономикалық циклдар түсінігі және себептері. Циклдардың түрлері және олардың экономиканың түрлі салаларына ықпалы

Экономикалық цикл дегеніміз - бұ л экономикада қ ысқ а жә не ұ зақ мерзім аралығ ындағ ы ө ндіріс, жұ мысбастылық жә не табыс мө лшері дең гейінің ү немі ауытқ ып отыруы. Экономикалық циклдың болуының себептері: автономды инвестициялардың таусылуы, ақ ша массасының ауытқ уы, негізгі капиталдың жаң артылуы, мультипликатор ә серінің ә лсіреуі жә не кө птеген экономистердің пікірлері бойынша ең маң ызды себеп- тұ тыну мен инвестиция арасындағ ы ауытқ удың болуы. К. Маркс экономикалық цикл мә селесіне алғ аш кө п кө ң іл бө лген экономист ғ алымдардың бірі болып саналады. Ол циклдың бірін-бірі кезектесе алмастырып отыратын негізгі тө рт сатысын бө ліп қ арастырды. Олар: қ ұ лдырау, тоқ ырау, жандану жә не ө рлеу Қ ұ лдырау сатысына тә н ерекшеліктер:

-тауар артық шылығ ы

-бағ алардың тө мендеуі

-жұ мыссыздық тың артуы

-ө ндіріс кө лемінің кысқ аруы

-пайыз мө лшерлемесінің ө суі

Дағ дарыс сатысына тә н ерекшеліктер:

-ө ндіріс қ ұ лдырауының қ ысқ аруы

-тауар қ орының кө бейюуі

-жаппай жұ мыссыздық

-тө мен жалақ ы

-ссудалық пайыз мө лшерлемесінің тө мен дең гейі

Жандану сатысына тә н ерекшеліктер:

-қ ұ лдырауғ а дейінгі ө ндірістің ө суі

-ө ндіріске инвестицияның келуі

-тауарлар бағ асының ө суі

-жұ мыссыздық мө лшерінің аздап болсын қ ысқ аруы

-халық тың табысының біртіндеп ө суі

Ө рлеу сатысына тә н ерекшеліктер:

-ө ндірістің қ ұ лдырауғ а дейінгі мө лешрінен артуы

-тауарлар бағ асының жоғ арлауы

-жұ мыссыздық тың қ ысқ аруы

-жалақ ының кө бейюі

-несиеге деген сұ раныстың артуы

Экономикалық дағ дарыс бұ л экономикалық конъюнктурада кү йзеліс процесін туындататын, тауарлар мен қ ызметтер арасында сұ раныс пен ұ сыныс арасындағ ы тепе тең діктің бұ зылуы.Қ азіргі кезде дағ дарыс ә лемде терең экономикалық, саяси ө згерістерге байланысты бір бірімен ө зара тә уелді қ ұ былыстар тізбегін кө рсетеді.Ол қ ұ былыстарғ а тө мендегілерді жатқ ызуғ а болады: демографиялық дү мпу; капитал ең бек байланысының тең дігін бұ затын, ү шінші технологиялық дамудың жалғ асуы.Экономикалық дағ дарыстарды олардың негіздеріне байланысты жіктеуге болады.1.Шаруашылық жү йесіндегі бұ зылғ ан тепе тең діктің кө лемі б/ша. Жалпы дағ дарыс бү кіл ұ лттық эк/ны қ амтиды, ал жекелеген дағ дарыс эк/ң кейбір саласын ғ ана қ амтиды. Мысалы, қ аржы дағ дарысы мемл/к қ аржы жү йесінің тү рлі қ ұ рылымдық ө згерістерге ұ шырауынан ж/е бюджет тапшылығ ының ү немі ө суінің нә тижесінде туындайды.ақ ша несие дағ дарысы ақ ша жү йесінің бұ зылуы.коммерциялық ж/е банктік несиенің кү рт қ ысқ аруы, банктік салымдардың айналыстан бірден алынуы, ол банктердің қ ызметіне кері ә сер беріп, банкрот болуына ә келеді.валюталық дағ.ә лемдік рыноктық айналыстан алтын стандарт жү йесін жою мен басқ а мемл/ң ақ ша бірліктерінің қ ұ нсыздануымен сипатталады.биржалық дағ.бағ алы қ ағ аздарының бағ амының бірден тө мендеуі ж/е олардың эмиссиясының қ ысқ аруы, қ ор биржасының қ ызметіндегі кү йзеліс.аграрлық дағ.ауыл шар/қ ө німдерінің сатылу мө лшерінің бірден қ ысқ аруы, оның бағ асының тө мендеуі.2.тепе тең діктің бұ зылуын реттеу дә режесі б/ша кезең дік, аралық, реттелмейтін.3.ұ дайы ө ндіріс кө лемінің ө згерісінен туындайтын дағ.сипаты б/ша: артық ө ндіру дағ., жетіспеушіліктен болатын дағ.4.ұ зақ тылығ ы б/ша: қ ысқ а мерзімді, орта мерзімді, ұ зақ мерзімді. эк/қ салдары: пайданың азаюы, ө ндірістің тө мендеуі, банктік берешектердің ө суі, банктік қ ұ лдырау, эк/ң басқ а сфераларындағ ы кә сіпорындардың банкротқ а ұ шырауы.