![]() Главная страница Случайная страница КАТЕГОРИИ: АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника |
Йге тапсырма 12 страница
Халық тық педагогика Батамен ел кө герер элементтерін қ олдану Жаң бырменен жер кө герер Пә наралық байланыс: ә дебиет Сабақ тың барысы: а) Ұ йымдастыру кезең і: Оқ ушылармен амандасу, тү гелдеу, оқ у қ ұ ралдарын тексеру.Оқ ушылардың зейінін сабақ қ а аудару. ә) Ү й тапсырмасын пысық тау: Ү йге берілген жаттығ уды тексеремін.Оқ ушыларғ а бірнеше сұ рақ тар қ оямын.
1.Етіс дегеніміз не? 2. Етіс нешеге бө лінеді? 3.Ө здік етіс дегеніміз не? 4.Ө згелік етіс қ андай жұ рнақ тар арқ ылы жасалады? 5. Ырық сыз етіс дегеніміз не? 6. Ортақ етіс дегеніміз не? 7.Етістік қ ұ рамына қ арай нешеге бө лінеді? 8.Етістік мағ ынасына қ арай нешеге бө лінеді? 9.Болымсыз етістік қ алай жасалады? 10.Есімше дегеніміз не?
б) Жаң а сабақ ты тү сіндіру. Есімше етістіктің негізг жә не туынды тү бірлеріне, сондай-ақ етіс жә не болымсыз етістік тұ лғ аларына тө мендегідей жұ рнақ тар қ осылу арқ ылы жасалады. 1) –қ ан, -кен, -ғ ан, -ген жұ рнақ тары арқ ылы ө ткен шақ есімше жасалады: ал-ғ ан, кө р-ген, берме-ген, айт-қ ан, кө рсет-кен, жү ргіз-ген т.б.Сө здің соң ғ ы дыбысы дауысты, не ү нді, не ұ яң болса, жуан буыннан кейін –ғ ан, жің ішке буыннан кейін –ген жалағ анады.Қ атаң дыбысқ а біткен сө зге жуан буыннан кейін –қ ан, жің ішке буыннан кейін –кен жалғ анады. 2) –ар, -ер, -р жә не болымсыз етістіктен кейін –с жұ рнақ тары қ осылу арқ ылы болжалды келер шақ есімше жасалады: бар-ар, кө р-ер, айт-ар, сө йле-р, жү ргіз-ер, берме-с, кө рме-с, айтпа-с т.б.Дауыссыз дыбысқ а біткен сө зге жуан буыннан кейін –ар, жің ішке буыннан кейін –ер жалғ анады да, дауысты дыбысқ а біткен сө зге –р, етістіктің болымсыз тұ лғ асынан кейін –с жалғ анады.
Жаттығ умен жұ мыс: 251-жаттығ у. Қ арамен жазылғ ан есімшелердің қ андай жұ рнақ тар арқ ылы жасалып тұ рғ анын жә не олардың мағ ынасын тү сіндірің дер.
Білімді бекіту: Оқ ушылардың тү сінбеген сұ рақ тарына жауап беремін.Ө здеріне бірнеше сұ рақ тар қ оямын.
Білімді бағ алау. Оқ ушылардың ынтасына қ арай, сұ рақ қ а жауап бергеніне қ арай бағ алаймын.
Ү йге тапсырма: 252-жаттығ у. Қ ұ рамында есімше кездесетін бес сө йлемнен тұ ратын мә тін қ ұ растырың дар.Есімшелерге тұ лғ алық талдау жасаң дар.
Сабақ тың тақ ырыбы: Кө семшенің жасалуы мен тү рлері Сабақ тың мақ саты: а) Оқ ушылардың ойын кең ейтіп тілді байытатын мазмұ нды да кө ркем сө з ү лгілері кө п мақ ал-мә телдер, нақ ыл сө здер ү йрету. ә) Тү рлі ә дістерді пайдалана отырып балаларды тапқ ырлық, жылдамдық, есте сақ тау қ абілеттерін арттыру. Сйлеу тілін жетілдіріп, шешендік ө нерге баулу б) Сымбатты, шымыр туғ ан жердің табиғ атын сү йе білетн, оғ ан қ ұ рметпен қ арай алатын кө зқ арасқ а тә рбиелеу.
Сабақ тың тү рі: Дә стү рлі сабақ Сабақ тың ә дісі: сұ рақ -жауап Сабақ тың кө рнекілігі: плакат, кітаптар Халық тық педагогика Тұ лпар шаба жетіледі элементтерін қ олдану: Сұ ң қ ар ұ ша жетіледі. Пә наралық байланыс: ә дебиет, тарих Сабақ тың барысы:
а) Ұ йымдастыру кезең і: Оқ ушылармен амандасу, тү гелдеу оқ у қ ұ ралдарын тексеру.Оқ ушылардың зейінін сабақ қ а аудару
ә) Ү й тапсырмасын пысық тау:
Ү йге берілген жаттығ уды тексеремін.Оқ ушыларғ а бірнеше сұ рақ тар қ оямын. 1.Есімше дегеніміз не? 2.Етіс нешеге бө лінеді? 3.Етістік мағ ынасына қ арай нешеге бө лінеді? 4.Етістік тұ лғ асына қ арай нешеге бө лінеді? 5.Туынды етістік қ алай жасалады? 6.Сабақ ты етістік дегеніміз не? 7.Болымды етістік дегеніміз не? 8.Болымсыз етістік қ алай жасалады? 9.Кө семше дегеніміз не? б) Жаң а сабақ ты тү сіндіру: Кө семше етістік тү бірлеріне (негізгі жә не туынды)немесе етіс, болымсыз етістік тұ лғ аларына мына жұ рнақ тар жалғ ану арқ ылаы жасалады.: 1) –а, -е, -й жұ рнақ тары арқ ылы ауыспалы осы шақ кө семше жасалады.Дауыссыз дыбысқ а біткен сө здерге жуан буыннан кейін –а, жің ішке буыннан кейін –е, дауысты дыбысқ а біткен етістікке –й жұ рнағ ы жалғ анады: жаз-а, кү л-е, айт-асө йле-й, қ ара-й т.б.; 2) –ып, -іп, -п жұ рнағ ы арқ ылы ө ткен шақ кө семше жасалады.Даукыссыз дыбстарғ а біткен етістіктерге жуан буыннан кейін –ып, жің ішке буыннан кейін –іп, дауысты дыбысқ а біткен етістікке –п жұ рнағ ы жалғ анады: жаз-ып, кү л-іп, айт-ып, сө йл-п, қ араа-п т.б. 3) –ғ алы, -гелі, -қ алы, -келі жұ рнағ ы арқ ылы кө семшенің ү шінші тү рі жасалады.Дауысты, ү нді, ұ яң дауыссыз дыбыстарғ а біткен етістіктерге жуан буыннан кейін –гелі жалғ анады да, қ атаң дыбыстарғ а біткен етістіктерге жуан буыннан кейін –қ алы, жің ішке буыннан кейін –келі жалғ анады: жаз-ғ алы, бер-гелі, қ ара-ғ алы, сө йле-гелі, айт-қ алы, кет-келі т.б. -а, -е, -й жә не –ып, -іп, -п тұ лғ алы кө семшелер жіктеледі де, -ғ алы, -гелі, -қ алы, -келі тұ лғ алы кө семшелер жіктелмейді.Кө семше тұ лғ асына кө птік, септік, тә уелдік жалғ аулар жалғ анбайды.
Кітаппен жұ мыс: 258-жаттығ у. Кө сеишелерді тауып, сұ рақ қ ойып, сө йлемде қ андай мү шенің қ ызметін атқ арып тұ рғ анын айтың дар.
Білімді бекіту: Оқ ушылардың тү сінбеген сұ рақ тарына жауап беремін.Оқ ушыларғ а бірнеше сұ рақ тар қ оямын. 1.Кө семшенің тү рлерін айтың дар? 2.Кө семшенің жіктелу ерекшеліктері қ андай? 3.Кө семшенің қ ай тү рі жіктелмейді? 4.Не себепті кө семше етістіктің ерекше тү рі деп аталады?
Білімді бағ алау: Оқ ушылардың сұ рақ қ а жауап бергеніне қ арай білімдері бағ аланады.
Ү йге тапсырма: 257-жаттығ у. Кө семшелерді теріп жазып, тұ лғ алық талдау жасаң дар. Сабақ тың тақ ырыбы: Сын есім. Сабақ тың мақ саты: а) білімділік – сын есім туралы тү сініктерін қ алыптастыру, сын есім туралы жалпы мағ лұ мат беру, сын есімнің сындық қ асиеттерін ашу; ә) дамытушылық – тү рлі ә дістерді пайдалана отырып, оқ ушылардың ой-қ абілеттерін, сө здік қ орларын, байқ ағ ыштық қ асиеттерін дамыту; б) тә рбиелік – Абай ө лең дерін, ә ндерін жатқ а айтқ ызып, талдау барысында ә демілікті, ә семдіктітү сінуге, туғ ан табиғ атқ а қ амқ орлық жасауғ а тә рбиелеу, эстетикалық тә рбие беру. Сабақ тың тү рі: дә стү рлі. Сабақ тың ә дісі: тү сіндіру, баяндау, сұ рақ -жауап, кө рнекілік, оқ улық пенжұ мыс, жаттығ у, салыстыру ә дістері. Кө рнекіліктері: Абайдың табиғ ат лмрмкаларынан буклет, ә ндері, аудармалары, карточкалар, ойын тү рлері, плакат, бейнесө з, мемлекеттік елтаң ба, ту. Пә наралық байланыс: ә дебиет, музыка, орыс ә дебиеті, бейнелеу ө нері. Сабақ тың барысы: Ұ йымдастыру бө лімі: Ө ткен тақ ырыптар бойыншы сұ рақ тар қ оямын. 1.Қ азақ тілінде неше сө з табы бар? 2.Зат есім дегеніміз не? 3.Жалқ ы есім дегеніміз не? Мысал келтір. 4.Деректі жә не дерексіз зат есімдер дегеніміз не? Жаң а сабақ тың тақ ырыбын жазбас бұ рын бейнесө з шешіп кө релік.Бейнесө зде қ оржын мен киіз ү йдің есігі бейнеленген.Қ оржынның алдың ғ ы 4 дыбысын алып тастап, орнына «с» дыбысын, есіктің соң ғ ы дыбысын алып тастап, орнына «м» дыбысын қ ойса, «сын есім» деген сө з шығ ады. Қ азақ тілі - ө те бай тіл.Оның қ ұ рамында ә лденеше мың дағ ан сө з бар.Сол сө здердің мағ ыналарына, атқ арылатын қ ызметіне, сұ рағ ына қ арай тоғ ыз топқ а бө лінеді, соның бір табы зат есім деп аталса, келесі бір табы сын есім деп аталады.Зат есім заттың, қ ұ былыстың атын білдірсе, сын есім сол заттың, қ ұ былыстың сын-сипатын, кө лемін, тү р-тү сін, сапасын білдіреді. Мысалы:
ойлы нә зік Сын есімнің мынадай маң ызды белгілері болады.
Сын есім қ андай, қ ай деген сұ рақ тарғ а жауап береді.Мысалы: желсіз тү нде жарық ай. Мұ нда желсіз, жарық сө здері тү н, ай деген зат есімдердің сынын, сапасын білдіріп, қ андай деген сұ рақ қ а жауап береді. Жарық ( қ андай ) ай, желсіз ( қ андай ) тү н. Сонымен, заттың сынын, сипатын, тү р-тү сін, иісін, дә мін, кө лемі мен аумағ ын білдіріп, қ андай, қ ай деген сұ рауларғ а жауап беретін сө з табын сын есім дейміз. (Оқ ушылардан жекелеп қ айтадан сұ раймын). - Балалар, қ азір жылдың қ ай мезгілі?... - Тағ ы қ андай жыл мезгілдері бар?... - Жылдың тө рт мезгіліне де ө лең жазғ ан қ ай ақ ынды білеміз?... - Дұ рыс айтасың дар, Абай - қ азақ тың ұ лы ақ ыны. Кім «Кү з» ө лең інен ү зінді жатқ а оқ и алады?... Оқ ушыдан ө лең ді жатқ а сұ рап, сын есімдерін тапқ ызып, тақ тағ а жазғ ызамын. Сұ р бұ лт, тү сі суық, қ аптайды аспан, Кү з болып, дымқ ыл тұ ман жерді басқ ан. Білмеймін тойғ аны ма, тоң ғ аны ма, Жылқ ы ойнап, бие қ ашқ ан, тай жарысқ ан. «Қ ыс» ө лең інен де ү зінділерді жатқ а сұ рап, сын есімдерін табу. Ақ киімді, денелі, ақ сақ алды, Соқ ыр, мылқ ау танымас тірі жанды. Ү сті-басы ақ қ ырау, тү сі суық, Басқ ан жері сық ырлап келіп қ алды. «Кө ктем» туралы ө лең інен ү зінді оқ ып, сын есімін табу. Ай, жұ лдызғ а жылы жел хабар беріп, Жан-жануар қ уанар тойғ а еліріп. Азалы ақ кө рпесін сілке тастап, Жер кү лімдер, ө зіне шырай беріп. «Жаз» ө лең інен ү зінді оқ ып, сын есім табу. Жаздыкү ні шілде болғ анда, Кө корай шалғ ын болғ анда Ұ зарып ө сіп толғ анда. Кү ркіреп жатқ ан ө зенге, Кө шіп ауыл қ онғ анда. Абай тек ө лең жазып қ ана қ оймағ ан, ә н де шығ арғ ан.Абай - ө зінің отыздан астам ө лең іне ә н жазғ ан сазгер.Енді Абай ә ндерін орындаймыз. I топ «Желсіз тү нде жарық ай» II топ «Кө зімнің қ арасы». Ә р топтан 2 оқ ушыдан шығ ып, ө лең дегі сын есімдерді табады. Абай А.С.Пушкин, М.Ю.Лермонтов, Л.Н.Толстой, И.С.Тургенов, И.А.Крылов шығ армаларын қ азақ тіліне аударғ ан. Біздер қ азір И.А.Крыловтан аударғ ан мысалдарына тоқ таламыз. I топ «Есек пен бұ лбұ л». II топ «Бақ а мен ө гіз». Ә р топ мү шелері алдымен қ ысқ аша мазмұ нын айтады да, кейіпкерлерге сипаттама береді.
Оқ улық пен жұ мыс. 129-жаттығ у (63-бет). Оқ ып шығ ып, ө лең жолдарындағ ы сын есімдерді табың дар, олардың мағ ыналық белгілерін ажыратың дар. 128-жаттығ у. Берілген сын есімдерді мағ ыналық жағ ынан байланысатыг зат есімдерімен тіркестіріп жазың дар.Мсыалы: салқ ын су, салқ ын ауа, салқ ын тү н, салқ ын кү з,... Ойын: «Бір сө збен айтқ анда қ андай дейді?» - Жақ сы оқ итын оқ ушы (ү лгілі). - Сө зге шебер адам (шешен). - Тез ашуланатын адам (ашуланшақ). - Сабақ оқ ымайтын оқ ушы (жалқ ау). «Оқ у мен жазу арқ ылы сын тұ рғ ысынан ойлауды дамыту» бағ дарламасы бойынша «екі жақ ты кү нделік»стратегиясымен жұ мыс. I топ Шоқ пардай кекілі бар қ амыс қ ұ лақ, Қ ой мойынды, қ оян жақ, бө кен қ абақ. Ауыз омыртқ а шығ ың қ ы, майда жалды, Ой желке, ү ң ірейген болса сағ ақ. II топ Жарық кө рмей жатсаң да ұ зақ, кен тілім, Таза, терең, ө ткір, кү шті, кең тілім. Тарап кеткен балаларың ды бауырың а Ақ қ олың мен тарта аласың, сен тілім! Осы ө лең дерді оқ у арқ ылы оқ ушылар қ орытынды тү йін шығ арады, соғ ан байланысты мақ ал-мә телдер жазады.Мақ ал-мә телдерге сын есім болу керек.Оқ ушылар топтарымен бірлесіп жұ мыс жасайды. Мысалы: Ең тә тті де, ең ащыда – тіл. 127-жаттығ у.Қ Р-ң Туы мен Елтаң басын суреттеп жазың дар.Мә тіндерің де сын есімнің болуын ескерің дер. Тақ тағ а екі топтан бір-бір оқ ушыдан шығ арамын. I топ. Елтаң баны сипаттап жазу. II топ.Туды сипаттап жазу. Қ орытынды. Ө ткізілген сабақ ты қ орытындылаймыз.Оқ ушыларғ а сұ рақ қ ою арқ ылы сын есімді, оның сұ рақ тарын, оның сындық қ асиеттеріне тоқ талып кетеміз. Ү йге тапсырма: сын есім, ережелері, 130-жаттығ у. Білімдерін бағ алау. Бір тамшы ой Кү н болсаң да кү ншілдер кім демейді, Кө к есекті Тайбурыл кү ндемейді
Сабақ тың тақ ырыбы: Етістер, оның тү рлері Білімділік: оқ ушыларғ а етістіктен ө ткенді қ айталай отырып, етістіктің категориясын мең герту. Дамыту: етіс тү рлеріне тоқ талу, жасалу жолдарын кө рсете отырып, айырмашылық тарын айқ ындау. Тә рбиелік: кө ру қ абілетін арттыру, жаң а технологияны қ олданып білімдерін кө теру. Сабақ жабдығ ы: таблица, карточка. Ө ту ә дісі: дең гейіне қ арай, сатылай оқ ыту (қ абілетіне). Сабақ тың барысы: Ұ йымдастыру. Ү йге етістіктен ө ткенді қ айталап келуге берілген.Ол ү шін таблицанық олдану жә не тө рт балағ а қ айталауғ а арналғ ан карточкалар беру. Етістік
- Ал енді бү гінгі ө тетін тақ ырыбымыз – «Етістер» (Дә птерлерің ді ашып жазың дар.(Балалар жазып жатқ анда карточка тксеру). Етістер іс істеуші мен іс-ә рекеттің арасындағ ы қ атынасты білдіретін етістіктің бір тү рі екен.Ол тө рт тү рге бө лінеді. Ө здік етіс Орындаушы Ә рекет
Ө згелік етіс Орындаушы Ә рекет Жұ рнағ ы. –қ ыз, -кіз, -ғ ыз, -гіз, -дыр, -дір, -тыр, -тір, -ыр, -ір, -т
Ортақ етіс Орындаушы Ә рекет Орындаушы Жұ рнағ ы: -ы, -ыс, -іс Орындаушы Мысалы: айтысты, тарасты
Ырық сыз етіс ? Ә рекет Жұ рнағ ы: -ыл, -іл, -л, -ын, -ін, -н Мысалы: терілді, шегеленді. 1. Жанат жуынды, таранды, киінді. 2. Омар Ә сияғ акітап оқ ытты, мазмұ нын айтқ ызды. 3. Студенттер егін жиысты, алма терісті. 4. Мә дениет ү йіне орындық қ ойылды, шам жағ ылды. - Балалар, тақ тадағ ы сө йлемдерден етістіктерді тауып, астын сызайық./Бір-бірлеп шығ ып кө к не қ ызыл бормен астын сызады/. 1-сө йлемде жуынды, таранды, киінді.Мұ нда қ имыл, іс ә рекет жасаушы кім? Қ имыл жасаушы да, қ имылдың жұ мсалатын нысаны да ө зі(Жанат).Ендеше қ имыл ө зінен шығ ып(бір адамнан), ө зіне бағ ытталғ ан етістің тү рі ө здік етіс деп аталады.Мұ нда орындаушы біреу/таблица кө рсету/.Ө здік етіс –ын, -ін, -н жұ рнақ тары арқ ылы жасалып тұ р. 2-сө йлемде қ имылды істеуші Ә сия да(оқ ытты, айтқ ызды), оғ ан ұ йтқ ы болғ ан жасатқ ан, қ озғ аушы кү ш – Омар, кітап –нысан.Яғ ни істі орындатушы бар, орындаушы бар.Іс-ә рекетке қ атысты адам (субъект) екеу.Етістің мұ ндай тү рін ө згелік етіс дейміз. 3-сө йлемде жиысты, терісті дегенде қ имылды орындаушы кө п, бір адам емес, бірнеше адам, ортақ тасып істеген (жиысқ ан, теріскен). Сондық тан мұ ндай етіс ортақ етіс деп аталады. Тек бір ескертетін жайт: ортақ етісте істелетін зат адам баласына бағ ытталғ ан жағ дайда, істеушілер де, нысан да адам болғ анда, қ имыл қ арама-қ арсы жасалады. Мысалы: Асан мен Ү сен кү ресті.Олар айтысты. Мұ нда нысан да.иесі(субъект) де – адам. 4-сө йлемде қ ойылды, жағ ылды дегенде қ имылды орындағ андар айтылмайды.Іс-ә рекет ө зінен-ө зі істелген сияқ ты.Демек істелушісі кө рсетілмейтін етіс тү рі ырық сыз етіс деп аталады. Жасалу жолдары таблицасына қ арасақ, ө здік етіс пен ырық сыз етістің жасалуында ұ қ састық бар екен.Ал біздер онық алай ажыратуымызғ а болады сө йлем ішінде?... – Дұ рыс, іс-қ имылмен орындаушығ а қ атысына қ арап (ө здік пе, ырық сыз ба) білуімізге болады екен. Сонымен етістер дегеніміз не екен? Іс-ә рекет, қ имыл мен істі орындайтын адамның бір-біріне қ атысын білдіретін етістіктің тү р екен. Жаң а сабақ ты қ орытындылаймын. 242-жаттығ у. Ө згелік етістерді теріп жаз .Жауратып, іздеттіргенде, ө ндірмейді, ө ткізіп, ішкізді, жатқ ызды. 245-жаттығ у. Сө йлем қ ұ ра. 1.Біздің ү йдің жанынан ү лкен ү й салынды (ырық сыз) 2.Жинақ кассасына жылу энергиясы ү шін ақ ша тө ленді. 3.Мектеп айналасына ағ аш отырғ ызылды. Ө з бетімен жұ мысқ а дең гейлік тапсырма беру. I дең гей. 1.Етістерді тауып, тү рлеріне ажырат. Ханшайымғ а жібек кө йлек кигізді.Асқ ар мына жә шіктерді ә келісші.Олар топтасып, жамыраң қ ырасып сө йлесіп, ақ ырын сың қ ылдап кү лісіп, ауылдың солтү стік жағ ына қ арай жү рісті. Бір сө йлемге морфологиялық талдау жаса. «Кө йлек» сө зіне фонетикалық талдау жаса. II дең гей. Етістіктерді тап, ажырат. 1.Абайғ а ү йдегі кемпір де бұ рылып қ арады. 2.Ың ырсығ ан қ алың елдің қ айғ ысын табанғ а таптатып, аз ғ ана топтың шаттығ ына айналдырды. 3.Ә лия кө йлектің тігісін сө гісті. Бірінші сө йлемді сө йлем мү шесіне талда. Ш дең гей 1.Етістерді тап, тү рлеріне ажырат. (мысал беру) 2.Ө здік етіс жаса: ойла, қ озғ а, қ ара, кер. 3.Бө лен, зуылда, қ уан, ұ ста етістіктерінен ө згелік етіс жасап, сө йлем қ ұ ра. Бес-алты минуттан соң жинап алып, бағ алау.Қ орыту. 1.Бір жұ рнақ екі етіске ортақ.Ол қ ай етістер? Оны қ алай ажыратамыз? 2.Кө п адамның қ атысуымен істелетін іс қ ай етіске жатады? (ортақ)
|