Глоссарий.

1. Қ атты дененін ілгерілемелі қ озғ алысы

Анық тама. Қ озғ алушы денемен ө згерместей бекітілген кез келген кесінді ө зіне-ө зі параллель қ ала берсе катты дене қ озғ алысын ілгерілемелі қ озғ алыс деп атайды.

Ілгерілемелі қ озғ алыстағ ы қ атты дененің барлық нү ктелерінің кез келген уақ ыт кезең індегі кинематикалық сипаттамалары (траекториялары, жылдамдық тары жә не ү деулері) бірдей. Ілгерілемелі қ озғ алыстағ ы дене нү ктелерінің траекториялары ә р тү рлі болуы мү мкін: тү зу сызық ты жә не қ исық сызық ты.

Уақ ыттың функциясы ретінде берілген айналу бұ рышы

қ атты дененің айналу заң ы немесе айналу тең деуі деп аталады. Бұ л айналу тұ тас қ атты дененің негізгі кинематикалық сипаттамасы болып табылады. Дененің бұ рыштық жылдамдығ ы , бұ рыштық ү деуі . Бұ л шамалар тұ тас қ атты денеге тең.

Айналу кезінде қ атты дененің барлық нү ктелерінің жазық тық тары айналу ө сіне перпендикуляр, жә не центрлері айналу ө сінде жататын шең берлерді сызады.

Айналмалы қ озғ алыстағ ы қ атты дененің кез келген нү ктесінің алгебралық жылдамдығ ы мынадай болады:

яғ ни дененің бұ рыштық жылдамдығ ы мен нү ктенің айналу ө сінен қ ашық тығ ының кө бейтіндісіне тең. Сонымен, кез келген уақ ыт кезіндегі дене нү ктелерінің жылдамдық тары олардың айналу радиустарына тура пропорционал.

Жоғ арыда нү кте жылдамдығ ының шамасы жә не бағ ыты туралы айтылғ андарды ескерсек,

екенін кө ру қ иын емес. Бұ л формула Эйлер формуласы деп аталады. Дене нү ктелерінің ү деулері .Олардын шамалары .

Нү ктенің толық ү деудің модулі

Кө п жағ дайларда тү рлі машиналардын минуттық айналу саны n беріледі. Одан бұ рыштық жылдамдық қ а кө шу ү шін

(рад/с)

ө рнегі пайдаланады, ал айналу бұ рышы дененің айналу саны N арқ ылы былай анық талады

.

ГЛОССАРИЙ

Теорема. Жазық фигураның қ андай да болмасын ө з жазық тығ ындағ ы орынауыстыруын оның кез келген нү ктесімен бірге ілгерілемелі кө шіру жә не сол нү ктесінен ө тетін ө сті айналдыра белгілі бір бұ рышқ а бұ ру арқ ылы орындауғ а болады.

Қ атты дененің жазық -параллель қ озғ алысын зерттеу ү шін оның қ имасының, яғ ни жазық фигураның қ озғ алысын зерттеуге жеткілікті.

Ө з жазық тығ ында қ озғ алатын жазық фигураның еркіндік дә реже саны ү шке тең, оның орны А полюстың координаттарымен жә не сол полюске қ атысты АВ кесіндісінің j айналу бұ рышымен анық талады. Бұ л шамалар уақ ыт ө туімен байланысты ү здіксіз ө згеріп отырады. Олай болса жазық фигураның ө з жазық тағ ындағ ы қ озғ алыстының скалярлық тең деулері былай жазылады:

Жазық қ озғ алыстағ ы дененің полюс арқ ылы ө тетін қ озғ алмалы ө ске қ атысты айналуын j бұ рышы сипаттайды, оның санау оң бағ ыты – сағ ат тілі айналуына қ арсы. Жазық -параллель қ озғ алыстағ ы қ атты дененің алгебралық бұ рыштық жылдамдығ ы мен алгебралық бұ рыштық ү деу

.

Жазық фигураның В нү ктесінің жылдамдығ ы

,

мұ нда .

Мұ нда - В нү ктесінің абсолют жылдамдығ ы, - полюстің жылдамдығ ы (тасымал жылдамдық), - В нү ктесінің фигурамен бірге айналмалы қ озғ алысындағ ы жылдамдығ ы (салыстырмалы жылдамдық).

Сонымен, жазық қ озғ алыстағ ы дененің (фигураның) кез келген нү ктесінің жылдамдығ ы полюстің жылдамдығ ы мен сол полюсқ а қ атысты айналмалы қ озғ алысындағ ы жылдамдығ ының векторлық қ осындысына тең.

Нү кте жылдамдығ ының модулі формуламен анық талады, мұ нда , .

Қ андай да болмасын қ озғ алыстағ ы қ атты дене ү шін қ атты дене кинематикасының негізгі теорема деп аталатын орынды болады: еркін қ атты дененің кез келген екі нү ктесінің жылдамдық тарының сол нү ктелер арқ ылы ө тетін тү зуге проекциялары ө зара тең.