Тамақтан улану және оны алдын алу жолдары.

Тамақ тың продукталарды дұ рыс сақ тап, ө ндемеген жағ дайда оларғ а ауру тудыратын микробтар тү сіп немесе зиянды заттар араласып кетуі мү мкін. Тіпті кей жағ дайда бү лінгендік белгісі байқ алмайтын мұ ндай продуктылар тамақ тан улану тобына қ осылатын қ атты ауруларды тудыруы ық тимал.

Тамақ тан улану пайда болуы жағ ынан бактериялы жә не бактериялы емес (химиялық) улану болып екі ү лкен топқ а бө лінеді.

Уланудың алғ ашқ ы белгілері едә уір тез тамақ ішкеннен кейіннен бірнеше сағ ат ө тісімен білінеді. Бірнеше кү ннен кейін білінуі сирек кездеседі. Улануғ а тә н неғ ұ рлым жалпы белгілер мыналар: жалпы ә лсіздік, батың айналуы, бастың ауруы, іштің ауруы, жү рек айну, қ ұ су, кейде іштің ө туі.

Балалар коллективіндегі улану ауырлығ ымен ғ ана емес, топтық сипатта болатынымен де қ ауіпті. Сондық тан ең алдымен тамақ тан улануды болдырмау мә селесіне кө ң іл бө лу керек, ал тамақ даярлау орнының жұ мысы ұ дайы медициналық – санитарлық бақ ылауда болуғ а тиіс.

Бактериялы жолмен пайда болғ ан тамқ тық уланулар.

1.Салмонелдер – энтерколиттердің, шошқ а обасының т.б. қ оздырғ ыштары арқ ылы болғ ан уланулар. Бұ л топтың микроптары кө бнесе ауру малдың еті мен сондай ақ ет арласқ ан тағ амдарда жиі болады. Салмонелдер кө п жағ дайда қ аз бен қ аз бен ү йректің жұ мыртқ аларын бү лдіретіндіктен, балалардың тамағ ына бұ л жұ мыртқ аларды пайдалануғ а тиым салынады.

2.Шартты потогенді (ауру тудыратын) бактериялардан негізінен ішек таяқ шасы мен протейден болғ ан уланулар.Азық тық продукталардың бұ л бактериялармен бү лінуі тамақ ә зірлейтін бө лмені ұ стаудың санитарлық гигиеналық ережелерін, жеке бас гигиенасын азық тық продукталарды ө ң деу жә не сақ таудың ережелерін орындамағ андық тан болады.

3.Ботулизмді ерекше микроорганизм – ботулизм таяқ щасы туғ ызады. Ботулизмнің қ оздырғ ышы топырақ та, жануарлар мен балық тардың ішектерінде кездеседі. Санитарлық ережені сақ тамағ ан жағ дайда ботулизмнің микробтары азық тық продукталарғ а тү суі, содан барып уландыруы мү мкін. Тамақ қ а бү лінген овощ пен балық концервілерін сондай-ақ балық тарды, ә сіресе бекіре тұ қ ымды балық тарды пайдаланудан ауру анағ ұ лым жиі пайда болады.

Ботулизм микробы негізінен орталық нерв жү йесіне ә сер ететін ө те кү шті у бө ліп шығ арады. Басқ а уланулардын ботулизм осы жағ дайлармен ерекшеленеді. Ботулизмнің негізгі ерекшеліктері: тыныс алу бұ лшық еттерінің параличінен тыныстың тарылуы, дене температурасынын 35*С – қ а дейін тө мендеуі, ауыздың қ ұ рғ ауы, дауыстың шық пай қ алуы, жұ тудың қ иындауы, кө з қ арашығ ының ү лкейіп, кө здің бұ лдырауы жә не т.б. Аурулардың ә лі қ ашады кейде жү регі айнып қ ұ сады, іші ауырады. Уланудың алғ ашқ ы белгілері бү лінген тамақ ты ішкеннен кейінгі алғ ашқ ы тә улікте ақ білінеді. Ботулизмге ұ шырағ ан адамғ а тез

Айгул

Айнур

Разима

Емдеуді дер кезінде бастамау (кешеуілдету) жә не оны тиімді тү рде жү ргізбеу созылмалы дизентерияғ а ә кеп соқ тырады, мұ ндай жағ дай кө бінесе аурудың тү рі жең іл болғ ан кезде орын алады. Созылмалы дизентерия ішек қ ұ рттары бар ә лсіз балаларда, сондай-ақ басқ ады созылмалы аурулары бар балаларда жиі болады. Созылмалы дизентерия кезінде бір жағ дайда денсаулық кү йінің жақ сару кезең і асқ ыну кезең імен ауысады, ал екінші жағ дайда ауру жалғ аса береді де, бірақ аурудың барлық белгілері айқ ын байқ алмайды.
Созылмалы дизентерия бауыр, асқ азан ауруларының салдарынан асқ ынып кетіп, кейде бү кіл зат алмасудын тү бегейлі бұ зылуын тудыруы мү мкін.
Созылмалы дизентериямен ауырғ ан адамның жалпы денсаулық кү йін жақ сарту жә не оның эмоциялық тонусын кө теру ү шін аса қ олайлы тіршілік жағ дайларын жасау қ ажет (санаторияғ а орналастыру, қ ала сыртына алып шығ у т.б.). дұ рыс тамақ тандырудың зор маң ызы бар, бұ л жағ дайдабір жағ ынан, ауруғ а жеткілікті мө лшерде тамақ тық заттар беру қ ажеттігі, ал екінші жағ дайда аурудың тү рліше тамақ тық заттарды нашар сініретіндігін ескеру қ ажет. Оң ай сің ірілетін белоктарды кө бінесе ірімшік жә не кефир тү рінде, жеткілікті мө лшерде берудің ерекше маң ызы бар.
Балалар мекемесінде дезинтериямен ауруды болдырмау мақ сатымен усадьбалар мен аулаларды қ оқ ырсық тардан, кө ң нен жә не басқ ада тастандылардан тазартуды ұ йымдастыру қ ажет.
Балаларды ішетін таза сумен қ амтамасыз етуге ерекше назар аударып, тамақ тың ә зрленуі мен сапасына ү немі бақ ылау жү ргізген жө н.
Тә рбиешілер мен ас уйдің қ ызметкерлерінде бацилланың бар-жоқ тығ ы ү немі тексеріліп тұ рады. Дизентериямен ауруды болдырмау балалар мекемесіедегі ә рбір қ ызметкер тө мендегідей ережелерін сақ таулары жә не балаларғ а ү йретуі қ ажет. Ә рдайым тамақ ішер алдында жә не дә ретханағ а барғ ан сайын қ олды міндеттті тү рде сабындап жууы қ ажет. Терең емес, оң ай ластанатын қ ұ дық тардың, тоғ андардың, ө зендердің жә не басқ ада ашық су қ оймаларының суларын қ айнатпай ішуге болмайды. Қ айнатылғ ан судын беті жабылмаса немесе таза ыдыста сақ талмаса, олда ластанатын, сө йтіп жұ қ палы аурулардың кө зіне айналатынын есте сақ тау қ ажет. Егер орталық тан қ амтамасыз ететін су қ оры болмаса, ал асқ азан-ішек бұ зылу жағ дайлары орын алса, онда тек ішу ү шін ғ ана емес, ыдыс жуу ү шінде қ айнатылғ ан су болғ аны дұ рыс. Егер балалар мекемесі қ ұ дық ты пайдаланса, суды ластамау ү шін оның жанына кір жуууғ а, қ оқ ыс тастауғ а, мал суаруғ а болмайды. Суды қ ұ дық тан ә ркім ө зі ә келген шелегімен тартып, оны ластамас ү шін қ оғ амдық шелекті пайдаланғ ан жө н. Балалар мекемесі ү шін суды ө зеннің кір жуатын,
мал суаратын немесе адамдар шомылатын жерлерінен тө мен алуғ а болмайды. Шикі обощтар мен жемістерді жеудің алдында ыстық сумен мұ қ ият жуу керек. Тамақ ьық продуктыларды, дайын тамақ тарды, ыдыс-аяқ ты шыбыннан қ орғ ау қ ажет. Кө ң -қ оқ ыр тө гетін орынды, кө ң -қ оқ ыр салатын шелекті жабық ұ стап, кү н сайын босатып тұ ру қ ажет, сондай-ақ дә ретханалардың шұ ң қ ырларына шыбындардың еніп кетпеуі ү шін қ ам жасағ ан жө н. Шұ ң қ ырлардың ішіне қ ұ рғ ақ хлор тізбесін шашып тастау керек. Шыбындар жиналып қ алмау ү шін тамақ танып болғ ан соң стол ү стіне ыдыс-аяты тез-тез жинап алып, жуу керек. Қ оқ ымдар мен тамақ тың қ алдық тарын стол устінен жинап алып, қ оқ ыс салатын шелекке тастау керек. Жаз кезінде балалар мекелерінің уйлеріне шыбындар кіруіне жол бермеу жолдары, ол ү шін терезеге дә ке немесе тор ұ стау қ ажет.
Эпидемиялар кезең інде дизентериямен аурыды болдырма ү шін сақ тандыру егулері қ олданылады: олардан кейін адамнаң дизентерия ауруын қ абылдағ ышы кемиді, ал ауру жұ ғ а қ алғ анның ө зінде жең іл ө теді.

70. Эпидемиялық гепатит.
(Боткин ауруы)

Эпидемиялық гепатит- кө бінесе бауырдың қ абынуын ілестіре жү ретін қ атты ауру. Ол кө п жағ дайда сары ауруғ а соқ тырады. Жұ қ палы ауруларды тарату жағ ынан эпидемиялық гепатит екінші орында.
Боткин ауруын аурудың қ анында жә не сирегірек несеп жә не нә жісте болатын фильтрлі вирус тудырады. Ауру ауырғ ан адамдардан микроптары бар су немесе нә жіс пен несеп жағ ылғ ан қ ол арқ ылы таралады. Эпидемиялық гепатиттің инкубаторлық мерзімі 2-4 патағ а созылады.
Бұ л ауру жағ дайында тамақ қ а деген тә бет кү рт тө мендейді, тілді ақ ү лпек басып, ауыздан жағ ымсыз иіс шығ ады. Кейде температураның кө терілуі, бас ауруы, қ ұ су жә не іш ауру байқ алады. Жұ тқ ыншақ та катаралдық ө згерістер (ангина) жиі болады.
Сары аурулық кезең 6-7 кү нге созылады, ал одан кейін кө здің ақ қ абығ ы, тері жә не тілдің кілегейлі қ абығ ы сарғ айып, қ ыши бастайды. Сары ауру кү н сайын кү шейеді бірақ оның қ арқ ыны ә р тү рлі болады.
Сары ауру пайда болысымен температура ә детте тө мендейді, ә рі жалпы жағ дайы да біраз жақ сарады. Кейде ауру басталысымен, кө бінесе сары аурудың пайда болу кезең інен бастап, бауыр мен кө к бауыр едауір ү лкейеді. Аурулар оң жақ қ абырғ асының асты ауратынын айтып шағ ымданады. Несеп сары ауру пайда болмай тұ рып-ақ кү рең тартады(сыраның тү сі сияқ ты болады), ал нә жіс бозғ ылт тартып, тү ссізденеді.
Аурудың ұ зақ тығ ы 3-6 апта арасында ауытқ ып отырады, ал кейде оданда кө п уақ ытқ а созылады; аурудың ұ зақ тығ ы жағ дайдың ауыр-жең ілдігіне, аурудың жасына, бұ рые ауырғ ан ауру тү ріне жә не т.б. жағ дайларғ а қ арап анық талады. Боткин ауруының ауырлық дә режесі ә ртү рлі жең іл тү рлерінен ауыр тү рлеріне дейін болады.
Ауру теріні сарғ айтпай-ақ ө туі мү мкін; ондай тү рі Боткин ауруының эпидемиялық тез таралу кезең інде жиі кездеседі.
Боткин ауруының кез-келген тү рінде толық тыныштық, тө сек ртежимі жә не дә рігердің толық бақ ылауымен мұ қ ият емделу қ ажет. ауру кезінде жә не жазылғ аннан кейін балаларғ а қ ұ рт айдайтын дә рі-дә рмек сондай-ақ дә рігердің тағ айындауынмыз ешқ андай дә рі берілмеуі тиіс.
Гепатитпен ауырғ андарғ а бір немесе бір жарым жыл бойы профилактикалық егудің ешқ айсысын егуге болмайды. Ауырып тұ рғ анда кем дегенде бір жыл бойы диспансерлік бақ ылауда жә не ерекше диетада болуы тиіс.
Ауру, сондай-ақ ауырдыма ма деген кү дікті балалар да, сарғ ая бастағ аннан тартып кемінде 3 аптағ а немесе ауыра бастағ ан кү ннен бастап 1 айғ а оқ шауландырады.
Бұ л аурудың қ оздырғ ышы едә уір тұ рақ ты болғ андық тан, басқ ада жұ қ палы ішек аурулары кезіндегі сияқ ты, кү нделікті жә не қ орытынды химиялық дезинфекция жасау қ ажет. гепатитпен ауырғ андармен қ атынаста болғ ан балалар жә не ересектер аурумен соң ғ ы араласқ ан кезінен бастап 40 кү н бойы медициналық бақ ылауғ а алынады.
Ауырғ ан бала оқ ып жү рген мектеп тобында Боткин ауруы байқ алғ ан жағ дайда, карантин белгіленеді жә не ауруды оқ шауланғ ан кү ннен бастап 40 кү н бойы оғ ан бала қ абылдау тоқ татылады. Мектеп пен мектеп-интернеттарда бұ л ауру шық қ ан топтар ү шін бө лек ү зілістер жасағ ан жө н. Балалармен ересектер қ олдың тазалығ ын қ атаң қ адағ аулары тиіс. Жұ қ палы сары аурулармен ауырғ ан адаммен қ атынас жасағ ан балалардың денесіне ауыр кү ш тү сірмеген жө н. Спортпен шақ тап айналысқ ан дұ рыс.