Адамның еріктік қасиеттері мен дамуы жолдарын көрсетіп, дәлелдеңіз

Ерiк деп адамның ө зiнiң психикасы мен қ ылық тарын саналы басқ ару қ абiлетiнен кө рiнетiн қ асиеттi атайды. Ол саналы қ ойылғ ан мақ сатқ а жету жолында кездескен кедергiлердi жең уден кө рiнедi. Ерiк адам психикасының маң ызды қ ұ рауышы болып табылады жә не мотивтермен, таным жә не эмоциялық процестермен тығ ыз байланысты. Ерiктiң негiзгi функциясы (қ ызметi) ө мiр ә рекетi барысындағ ы қ иын жағ дайларда белсендiлiктi саналы тү рде реттеуден тұ рады. Сонымен қ атар, ерiктiң ө зге екi қ ызметiн бө лiп кө рсетуге болады: белсендiрушi жә не тежеушi.

Ерiктiң арқ асында адам ө з қ алауы бойынша, саналы ұ ғ ынылғ ан қ ажеттiлiктен шығ а отыра, алдын ала ойлағ ан, жоспарлағ ан ә рекеттерiн жү зеге асыра алады. Ерiк белгiленген мақ сатқ а жету жолында адам бойын кернеген эмоция мен сезiмдердi тежеп отыратын, қ уаныш пен қ ызығ у тудырмайтын, алайда қ ажеттi iс ү шiн жағ ымды жайттардан бас тартуғ а мә жбү рлейтiн мiнез-қ ұ лық тың реттеушi қ асиетi боп табылады. Сонымен, ерiк бiр жағ ынан, адамның ә рекетiн бағ ыттайды не тежейдi, екiншi жағ ынан, белгiлi бiр талаптар мен мiндетттерден шығ а отыра психикалық iс-ә рекеттi ұ йымдастырады.

Ерiк кү шi. Алғ а қ ойылғ ан мақ сатқ а жету жолында туындайтын елеулi қ иындық тарды жең у қ абiлетiнен кө рiнетiн ерiк сапасын ерiк кү шi деймiз. Мақ сатқ а жету жолында сiздiң жең ген кедергi, бө геттерiң iз неғ ұ рлым кү штi болса, соғ ұ рлым сiздiң ерiк кү шiң iз мық ты. Ерiктiк кү ш салу арқ ылы жең ген кедергiлер ерiк кү шiнiң объективтi кө рсеткiшi боп табылады. Мақ сатқ а ұ мтылушылық. Iс-ә рекеттiң белгiлi бiр нә тижесiне жете бiлуден кө рiнетiн, тұ лғ аның мақ сатқ а саналы жә не белсендi бағ ыттылығ ы мақ сатқ а ұ мтылушылық деп аталады. Мақ сатқ а талпынғ ан адам ұ сақ -тү йекке кө ң iл бө лмей, алғ ан бетiнен қ айтпай қ айткен кү нде де оғ ан жетудi кө здейдi. Батылдық. Мақ сатты таң дау мен оғ ан жету жолын анық таудың шапшаң дығ ы мен ақ ылғ а сайлығ ынан кө рiнетiн жеке адамның ерiктiк қ асиетi батылдық деп аталады. Батыл адам ә рекет мақ саттары мен оларғ а жету тә сiлдерiн жан-жақ ты жә не терең ойлап, қ абылданатын шешiмнiң маң ызын тү сiнiп, олардың мү мкiн болар нә тижесi жө нiнде ө зiне-ө зi есеп берiп отырады.Батылдық - жекее адамның еркiнiң жоғ ары дә режеде екендiгiн кө рсететiн қ асиет. Батылдық ә сiресе мақ сатқ а бет алыс сә тiнде, сол сияқ ты, қ абылданғ ан шешiмдi жү зеге асыру барысында айқ ын кө рiнедi. Табандылық. Мiнез-қ ұ лық ты ұ зақ уақ ыт бойы белгiлi бiр мақ стқ а сай бағ ыттап, бақ ылап отыру қ абiлетiнен кө рiнетiн жее адамның ерiктiк қ асиетiн табандылық деп атайды. Мұ ндай қ асиеттке ие адам, қ ойылғ ан мiндеттi ү немi санасында ұ стап, ө з мiнез-қ ұ лқ ын соның шешiмiн тездететiндей етiп қ ұ рады. Табанды адам жағ дайды дұ рыс бағ алайды., одан мақ сатқ а жетуге кө мектесетiн нә рселердi таба бiледi.

Ұ стамдылық. ө стамдылық немесе сабырлылық деп мақ сатқ а жетуге бө гет жасайтын психикалық кө ң iл-кү йдi жә не шаршап-шалдығ уды жең е бiлу қ абiлетiнен кө рiнетiн жеке адамның ерiк сапасын айтады. Адамғ а кейде кү рделi жағ дайларда, мысалы денсаулығ ы мен ө мiрiне зиян келтiретiн жеке басының жә не қ оғ амның намысын, абыройын қ орғ ауғ а тура келетiн т.б. осындай жағ дайда ә рекет жасауғ а тура келедi. ө стамды адам мұ ндай кезде жағ дайғ а сай келетiн жә не ө з қ ылығ ын ақ тайтын белсендiлiк дә режесiн таң дап алады. ө стамдылық дегеiмiз- адамның ө з ерiк-жiгерiн билей бiлу қ асиетi. Дербестiк. Ө зi талаптанып алдына мақ сат қ оя, оғ ан жету жолдарын таба бiлетiн жә не қ абылданғ ан шешiмдердi практикалық орындай алатын адамның ерiктiк қ асиетi дербестiк деп аталады. Дербес адам мә селелердi бө теннiң жетегiнде кетпей, ө з бiлiмiмен, сенiм-қ абiлетiмен шешуге тырысады.Дербес адам басқ аның кө мегiнсiз-ақ проблемалық жайттың бетiн ашады, оны ескере отырып, алдына мақ сат қ ояды. Ол ө зiне басқ а адамдардың айтуын, нұ сқ ауын кү тiп отырмайды. Мұ ның ү стiне ол ө з кө зқ арасын, мiндет, мақ сат жә не оны жү зеге асыру жө нiндегi ө з тү сiнiгiн жалтақ сыз дә лелдеп қ орғ ай алады.

Адамның еркi батылдық, ер жү ректiлiк, ерлiк, тө зiмдiлiк, тә ртiптiлiк сияқ ты басқ а да қ асиеттермен сипатталады. Бiрақ олар, едә уiр дә режеде жоғ арыда қ аралып ө ткен ерiк сапаларының даралана ұ штасуы болып есептеледi.

Ерiктiң дамуы мен оны тә рбиелеу адамның бү кiл ө мiр iс-ә рекетi процесiнде жү рiп отырады. Ерiк ө зге де жоғ ары психикалық процестер сияқ ты адамның жас кезең iне байланысты қ алыптасады. Мә селен, жаң а туғ ан балада шартсыз рефлектер тү рiндегi ырық сыз қ озғ алыстар ғ ана болады. Сондық тан шын мә нiсiндегi ерiктi ә рекеттер бұ л кезең де болмайды. Ерiктiк, саналы ә рекеттер кейiн қ алыптасады. Алғ ашқ ы кездерде баланың тiлектерi тұ рақ ты болмайды, тез бiр-бiрiне алмасып отырады. Тек тө рт жасқ а қ арағ ан шағ ында баланың тiлегi азды-кө птi тұ рақ ты сипат ала бастайды. Баланың еркiн тә рбиелеудi неғ ұ рлым жас кезiнен бастау қ ажет. “Баланы жастан” деп халық бекер айпағ ан. Ерiк тә рбиесiнде баланы жастайынан ең бек сү юге баулу, ең бең адамдарын қ астерлеп, сыйлауғ а ү йретудiң маң ызы зор.