Төтенше жағдайды бағалау.

ТЖ кө бінесе ө ндірістік апаттар мен катастрофалар кезінде де стихиялық жә не экологиялық жағ дайлар кезінде кенеттен туындайды, мұ нда шешім қ абылдау қ иындап, белгісіздік пайда болады, кішігірім экологиялық шығ ын келеді, адам шығ ындары болады жә не соның салдарынан эвакуациялық –қ ұ тқ ару жұ мыстары мен осы апаттардың, катастрофалардың салдарын уақ ытша жә не материалдық шығ ындарды жоюғ а қ ажеттілік арта бастайды.

Қ ала территориясында жә не обылыстарда болғ ан ТЖ факторларын тіркеуді, қ алалық жә не обылыстық ТЖ Департаменттері жү ргізеді, ал республикадағ ы ТЖ Қ Р тө тенше жағ дайлар бойынша Министрілік жү ргізеді.

Пайда болу сферасы бойынша тө тенше жағ дайлар келесілерге бө лінеді:

1) Техногенді ТЖ, соның ішінде:

- кө ліктік апаттар жә не жол-кө ліктік оқ иғ алар;

- ө ндірістік жә не тұ рмыстық ө рттер мен жарылыстар;

- ө ндірістік апаттар жә не қ ауіпсіздік ережесін бұ зу;

- тіршілік қ ауіпсіздігі жү йесіндегі.

2) Табиғ и сипаттағ ы ТЖ, соның ішінде:

- гидрометеорологиялық қ ауіпті қ ұ былыстар;

- табиғ и ө рттер;

- қ ауіпті жұ қ палы аурулар жә не адамдардың улануы;

- жануарлардың жаппай қ ауіпті аурумен улануы;

- ө сімдіктерге жаппай зиянкестердің таралуы;

- 2 баллдан жоғ ары жер сілкінісі кезіндегі судағ ы оқ иғ алар.

Негізгі ә дебиеттер: 2 [17-20]

Қ осымша ә дебиеттер: 2[9-17]

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Қ ауіптілік, қ ауіптілік тү рлері?

2. ТЖ даму кезең і қ андай?

3. ТЖ қ алай топталынады?

4. Қ Р ТЖ тіркеу тә ртібі қ андай?

Дә ріс. Адам жә не мекен ету ортасы. Табиғ и қ ауіптер. Катастрофалар. Табиғ и зіл-зала. Табиғ и апаттар мен зіл-зала кезіндегі адамдардың ә рекеттері.

Мекен ету ортасы – дегеніміз адамның денсаулығ ына, келешек ұ рпағ ы мен оның ө міріне бірден немесе ә ркелкі, тікелей немесе жанама ә сер ететін факторлар жиынынан (физикалық, химиялық, биологиялық, ә леуметтік) тұ ратын адамды қ оршағ ан орта болып табылады.

Осы жү йеде ә рекет ете отырып адам екі мә селені шешуі керек:

1. тамақ қ а, суғ а жә не ауағ а деген қ ажеттілігін қ амтамасыз ету.

2. мекен ету ортасынан жә не басқ а да адамдардан келетін кері ә серлерден қ орғ ануды қ ұ ру жә не пайдалану.

Табиғ и кері ә сер етуші қ ұ былыс кө здері биосферадағ ы стихиялық қ ұ былыстар болып келеді: стихиялы зіл-зала жә не табиғ и қ ауіп-қ атерлер (жер сілкінісі, жанартаулардың атқ ылауы, су басу, дауылдар, кү н кү ркіреу, ө рттер, инфекциялық аурулардың таралуы жә не т.б.)

Бірнеше ғ асырлар бойы ө зінің тіршілігі ү шін кү ресу адамдарды мекен ету ортасындағ ы кері ә сер етуші факторлардан қ орғ ану қ ұ ралдарын тауып оларды жетілдіруге итермеледі, соның салдарынан мекен ету ортасы ө з болмысын ө згертіп отырғ ан, ал онымен қ оса кері ә сер етуші факторлардың тү рлері мен дең гейлері де ө згеріп отырғ ан.

Мұ ндай ө згерістерге келесілер септігін тигізген:

- халық санының ө су қ арқ ынының жоғ арылауы мен ұ рбандалу;

- энергетикалық ресурстардың концентрациясы мен пайдаланылуының артуы;

- ауыл шаруашылығ ы мен ө неркә сіптің қ арқ ынды дамуы;

- кө ліктің алуан тү рлерін жаппай пайдалану;

- ә скери мақ саттағ ы шығ ындардың артуы.

Табиғ ат пен қ оғ амдағ ы кө птеген кері ә сер етуші факторлардың бірінші кезектегі себепшісі антропогенді қ ызмет болып табылады, соның салдарынан – техносфера қ ұ рылғ ан. Ол жасанды мекен ету ортасы мен заң дылық тары, оның болмысы аз зерттелген. Адамның, биосфера мен техносфераның ә рекеттесу схемасы 2-суретте кө рсетілген.

2-сурет. Адамның мекен ету ортасымен ә рекеттесуі