Р сыртқы сауда саясатының бағыттары мен мақсаттары

Ә р тү рлi елдер ә лемдiк экономикада жалпы жә не оның, жекелеген тауар рыноктарында ә р тү рлi орын алады. Халық аралық сауданың ә рбiр қ атысушысы ө з мү дделерiн қ орғ ау мақ сатында қ андай да бiр ic-ә рекет атқ қ аруғ а тырысады, яғ ни осы салада белгiлi бiр саясат жү ргiзедi. Халық аралық сауда саласында саясаттың негiзгi eкi тү pi бар:

•халық аралық сауда саясаты;

•сыртқ ы сауда саясаты.

Халық аралық сауда саясаты - халық аралық сауда саласында жалпылама қ абылданғ ан саясат. Бү кiлә лемдiк Сауда Ұ йымы (БСҰ) жү ргізеді жә не ол ә лем елдерінің кө пшілігі тарапынан қ олдау тауып отыр. Мұ ндай саясатқ а халық аралық сауданы ырық тандыру жатады.

Сыртқ ы сауда саясаты атауымен мемлекеттiн басқ а елдермен сауда қ атынасына бағ ытталғ ан ic-ә рекетi тү сiндiрiледi. Сыртқ ы сауда саясатының негізгі мақ саттары:

• осы елдiң халық аралық ең бек бө лiнiсiне кіруінің дә режесi мен ә дісін ө згерту;

• экспорт пен импорт кө лемдерін ө згерту;

• елдi қ ажеттi ресурстармен қ амтамасыз ету (шикiзат, энергия жә не т.б.);

• экспорт пен импорт бағ аларының арақ атынасын ө згерту.

Кейбiр мақ саттар ұ заұ мерзiмдi сипатта болады, мысалы халық аралық ең бек бө лiнiсiне кipy дә режесi мен ә дiсiн ө згерту. Басқ а мақ саттар одан гө pi аз мерзімде жү зеге асырылуы мү мкін, мысалғ а экспорт пен импорт кө лемін ө згерту. Сыртқ ы сауда саясатының негiзгi eкi бағ ыты бар:

• epкін сауда саясаты;

• протекционизм.

Epкін сауда саясаты таза кү йiнде мемлекеттiң сыртқ ы саудағ а тiкелей араласудан бас тартып, рынокқ а негiзгi реттеушi рө лiн жү ктеуiн бiлдiредi. Бiрақ бұ л мемлекеттiң осы шаруашылық ic-ә рекетiнiң бағ ытына ә сер етуден толық шектелуiн бiлдiрмейдi. Мемлекет ө з шаруашылық субъектiлерiне максималды еркiндiк беру ушiн басК, а елдермен келiсiм-шарттарғ а отырады

Epкiн сауда оң саяси салдарғ а ә келедi, ө йткенi елдердiң ө зара байланыстылығ ы кү шейiп, бiр-бiрiне дұ шпандық ә рекетінің мү мкiндiгiн тө мендетеді.

Epкін сауда саясатының жү ргiзiлуi экономикасы дамығ ан елдерге халық аралық айырбастан неғ ұ рлым кө п пайда алуғ а мү мкiндiк бередi. Ic жү зiнде, epкін сауда саясаты таза кү йiнде ешқ ашан жә не еш жерде қ олданылғ ан жоқ.

Протекционизм - отандық экономиканы шетелдiк бә секелестерден қ орғ ауғ а бағ ытталғ ан саясат. Epкін сауда саясатымен салыстырғ анда протекционизмдегі рыноктың кү штердің еркін іc-ә peкеті жоқ қ а шығ арылады, ө йткенi ә лемдiк рыноктағ ы жекелеген елдердiң экономикалық потенциалы мен бә секеге жарамдылығ ы ә р тү рлi, осығ ан байланысты дамуы жағ ынан артта қ алып отырғ ан елдер ү шін рыноктық кү штердің еркін іc-ә рекетi пайдасыз болуы мү мкін. Кү штi шетелдiк мемлекеттер жағ ынан шектелмеген бә секе экономикалық дамуы тө менірек елдерде экономиканың тоқ ырауына жә не осы елде тиімсіз экономикалық қ ұ урылымның қ алыптасуына ә келуі мү мкін.

Протекционизм елде белгiлi бiр салалардың дамуына кө мектеседi. Аграрлы елдерде протекционизм кө бiнесе индустриализацияның қ ажеттi шарты болады. Одан басқ а, протекционизм жұ мыссыздық тың азаюына ә сер етедi. Бiрақ бұ л саясатты ұ зақ мерзiм бойына пайдалану экономиканың тоқ ырауына ә келедi, ө йткенi шетелдiк бә секе болмаса, жергiлiктi кә сiпкерлердiң техникалық дең гейi мен ө ндiрiс тиiмдiлiгiн жоғ арылатуғ а ынтасы тө мендейдi.

Ө зiнiң тө тенше формасында протекционизм экономикалық автаркия тү рiнде болады, яғ ни ел импортты тек ө з елiнде шығ аруғ ы мү мкін болмайтын тауарлармен ғ ана шектейдi. Экспорт болса, импортты қ амтамасыз ету дең гейiнде ғ ана рұ қ сат етiледi.

Протекционизм дамушы елдерде ғ ана емес, ө ндiрiсi дамығ ан елдерде шиеленiскен бә секелестiк жағ дайында ұ лттық тауар ө ндiрушiлерiн қ орғ ау ү шiн пайдаланылуда.

Мемлекет шаруашылық субьектiлерiне кең естер беруi жә не қ андай да бiр ic - ә рекетке ынталандыруы мү мкін.

Мемлекеттердiң сыртқ ы саудадағ ы ө тiмдi қ ұ ралдары ә р турлi тыйым салу, мысалғ а бiр ө німнің экспорты мен импортына жә не бiр елге қ атысты тыйым салу болып табылады.

Сыртқ ы сауданың қ ұ ралдарына eкi жақ ты немесе кө п жақ ты келiсiмдер жү йесi кiредi. Бiрақ нарық тық қ атынастар даму жағ дайында сыртқ ы сауданың пайдасын ұ лғ айту жә не азайтуғ а ә сер ету қ ұ ралдарын пайдалану арқ ылы, мемлекет шаруашылық субьектiлерiн мемлекет саясатының мақ саттарына сә йкес шешiм қ абылдауына мә жбур еткiзедi. Осы қ ұ ралдарғ а тарифтiк жене тарифтiк емес шектеулер кiредi.

Кедендiк шекара арқ ылы жү ретiн тауарларғ а Қ Р-ы кедендiк тарифтерiне сә йкес кедендiк баждар салыну керек.

Қ Р-ның кедендiк тарифi - Қ Р-ның кедендiк территориасына ә келiнген жә не осы территориядан шығ арылғ ан тауарларғ а қ олданылатын кедендік баждар ставкаларының жиынтығ ы.

Бұ л тауарлар Қ Р-ның сыртқ ы экономикалық қ ызметiнiң тауарлық номенклатурасына сай жү йеге келтiрiлген жә не топтастырылғ ан Қ Р-ның сыртқ ы экономикалық қ ызметiнiң тауарлық номенклатурасы Бү кiлә лемдiк Сауда Ұ йымының мү шелерi елдерiнде пайдаланылатын тауарларды кодтау жә не бейнелеудiң ү йлесiмделген жү йесiне негiзделiп жасалғ ан Қ азақ стандағ ы экономиканың дамуына қ арай сыртқ ы экономикалық ә дiстерi ү лкен рө л ойнауда, соның iшiнде орталық орынды кедендiк тариф алады. Онсыз сыртқ ы экономикалық қ ызметтi либерализациалау мү мкін емес.

Экономикалық негiзделген кедендiк тарифтi енгiзу ә кiмшiл-ә мiршiлден сыртқ ы экономикалық қ ызметті реттеудің экономикалық ә дістеріне ө ту жолында маң ызды қ адам болды.

Қ азiргi уақ ытта тарифтiк шараларды қ олдану сферасы мен мақ саттары импорт пен экспорт бойынша айрық шаланады. Кейiнгi тарифтiк шаралардың ауыртпалық орталығ ы импортты реттеу мен экспортқ а шектеулерді қ ысқ арту механизiмдерiн этаптар бойынша ө ң деу, экспортты мемлекеттiк қ олдау жү йесiн қ ұ ру жағ ына қ арай ө згеруде. Қ азiргi экспортты реттеу шараларын уақ ытша деп қ арастыру керек.

3333333