Психологиялық диагностика принциптері және кезеңдері.

Психодиагностика – нақ ты міндеттерді шешуге арналғ ан практикалық немесе теориялық мең геру операцияларының біртекті амалдарының жиынтық ә дісі. Практикалық психологияның ө зіне тә н ерекше ә дістері бар. Ол диагностикалық ә дістер, кең ес беру, терапевттік тү зету ә дістері жә не ұ йымдастыру мә селелерін шешуде қ олданылатын ә дістер. Бұ лар психологтың клиентке ық пал ету қ арқ ындылығ ының, шешілетін міндет кү рделігінің негізінде қ ұ рылғ ан. Психодиагностика клиенттің психологиялық проблемасын шешу ү шін оғ ан ө зін едә уір терең ірек тү сінуге жә не хал - жағ дайы мен мінез қ ұ лқ ын ө згертуге, адамның ішкі мү мкіндіктерін табуғ а жә рдемдеседі. Практикалық психологияның ә дістері психодиагностикалық, кең ес беруші, тү зетуші - терапевттік ә дістерге жіктеледі.Психодиагностика – психологтың клиентпен немесе топпен жұ мыс жасайтын мә селелеріне терең деп енетін бағ ыт.

Психодиагностика екі жақ ты мә ртебеге ие. Біріншіден, ол практикалық психологияның салыстырмалы дербес бағ ыты болып табылады, яғ ни психолог кең ес беруде немесе психотерапияда маманданғ ан ө зге психологтардың тапсырысы бойынша кү рделі диагностикалық жұ мыстарды орындап, сол салада мамандана алады. Екіншіден, психодиагностика психологтың клиентпен жү ргізілетін жұ мыстарының маң ызды кезең ін қ ұ райды. Екі жағ дайда да психодиагностика адамдардың психологқ а шағ ымдана келетін ө мірлік қ иындық тарының себеп - салдарын анық тауғ а мү мкіндік беретін ұ станымдардың, ә дістердің, ә дістемелік тә сілдері мен ү рдістердің кешенін анық тайды. Психодиагностиканың ө зіне тә н теориялық негізі бар. Оның негізінде психодиагностиканы теориялық пә н ретінде қ арастырады. Идеялардың теориялық психологиядан тә жірибелік психологияғ а едә уір жақ ындауына ық пал етіп, психодиагностиканың теориялық негізі қ алыптасады.

Диагностикалық ә дістердің бірнеше тү рлері бар:

Бақ ылау – анық талғ ан қ ұ былыстың ерекшеліктерін сипаттайтын іріктелген мә селелерді(бірліктерді, кө рсеткіштерді, белгілерді) тіркеудің негізінде зерттелінген объектіні бір жү йе бойынша қ абылдау. Практикалық психологиядағ ы бақ ылау – клиенттің психологпен қ арым- қ атынасындағ ы вербалды жә не вербалды емес мінез- қ ұ лқ ын мақ сатты, жү йелі тү рде қ абылдау.

Ә ң гімелесу – психологтың сыналушымен серіктес қ арым- қ атынасының барысында сыналушы тұ лғ асы жайлы диагностикалық маң ызды ақ паратты алу тә сілі. Бұ л ә діс психологиялық кө мек кө рсету кезіндегі терапевттік ә ң гімелесу ретінде анық талатын клиникалық сұ хбаттасу деп аталады. Ә ң гімелесу барысында клиент сезінген эмоциялы кү йлерге ену, сезіну арқ ылы клиент тұ лғ асын жә не оның сө здері арқ ылы алынғ ан ақ параттың барлығ ын сынамай қ абылдайды, яғ ни тү сіну қ абілетіне негізделген эмпатиялық тың дау ә дісі қ олданылады.

Практикалық психологтың іс - ә рекетіндегі психодиагносикалық ә дістер клиенттің қ иын мә селелерін анық тауғ а бағ ытталғ ан. Осы мақ сатта стандартталғ ан жә не терең детілген сұ хбаттасу, бақ ылау, ө зіндік бақ ылау, тесттер, проэктивті ә дістемелер, рө лдік ойындар қ олданылады.

Диагностикалық ә дістер психокоррекция мен психотерапия арқ ылы белгілі болғ ан мә селенің нә тижелерін бағ алауда да жә рдемдеседі.

Диагностикалық ү рдістер практикалық психологияның ә р тү рлі бағ ыттары мен мектептерінде қ олданылады. Ә рбір мектеп клиенттің проблемаларын, оларды шешудің мақ саттары мен мү мкіндіктерін ө з бетінше ерекше бағ ытпен шешеді.

Сұ хбаттасу практикалық психологияның барлық мектептерінде ә ртү рлі варияцияларда қ олданылатын негізгі диагностикалық міндетті қ ұ рал.

Білімнің қ ай саласы болмасын ең бек процесі ө ту кезіндегі жағ дайы мен сапаларының диагностикасы жетекші рө л атқ арады. Қ азіргі кө птеген ә дебиеттерде «диагноз» деген грек сө зінің тү п мә ні – «танып білу, бағ дарын анық тау» деген мағ ына беретіндігі жазылып жү р. Ал, педагогикалық -психологиялық ғ ылыми зерттеулерде тиісті мә селенің қ ұ рылымдық, функционалдық міндетінің бағ ытын анық тап, бағ дарын болжай білу жә не оны зерттеу барысында қ олдана білу делінген. Олай болса, диагноздың анық тамасы педагогикалық -психологиялық процестің себеп-салдарын анық тап, оның барысында оқ ушы мен оқ ытушы ә рекетіндегі мү мкіндіктерді ажыратып, жобалаудағ ы нысандарды болжап, бағ дардың ұ станымы болып табылады. Ол қ арым-қ атынасты сипаттап, оның жақ сы жақ тарын жинақ тайтын, себеп-салдарын ажырататын кө рсеткіш деп есептелінеді. Белгіленген психодиагностиканы жү зеге асыру педагогикалық -психологиялық зерттеу ә дістерімен тікелей байланысты.

Психологиялық диагностика адамның жеке индивидуалды психологиялық ерекшеліктерін (оның ө зінің жеке ерекше интелект қ асиеттерін) тнуды, ө лшуді зерттейді. Тану жә не лшеу психодиагностиканың ә дістері негізінде жү зеге асады.

Теориялық тә ртіп ретінде жалпы психодиагностика тө мендегі мә селелерді қ аратырады:

· Тұ рақ ты жә не қ алыпты психодиагностикалық ереже заң дылық тарын енгізуді.

· «Диагностикалық нә тижені» дұ рыс шығ ару ережелерін.

Психодиагностика психологияның тө мендегі бө лімдерімен тығ ыз байланыста болады: жалпы психология, медициналық, жас ерекшелік, ә еуметтік жә не т.б. Аталғ ан ғ ылымдардағ ы адамның, қ абілеттері, мү мкіндіктері, ерекшеліктерін жә не т.б. қ асиеттерін зерттеу психодиагностика ә дістерінің негізінде жү зеге асады. Психолдиагностика ө лшемдерінің нә тижесі тек белгілі бір қ асиеттің шегін, даму дең гейін жә не т.б. анық тап қ оймай ә ртү рлі психологиялық бағ ыттардағ ы теориялық мә ліметтерді тә жіриби, эксперимент жү зінде кө рсетеді.

Психодиагностикалық мә селелер.

Жалпы психодиагностиа мә селелері белгілі бір мө лшерде диагностика жә не психология бө лімдерінен шығ ады. Бірақ практик психологтар бұ л мә селелер туралы нақ ты мә ліметке ие болуы керек, себебі мә селені нақ ты білу негізінде, нақ ты ә дістер таң далады. Ерекшеліктер тек мә селелерде ғ ана емес психодиагностика ситуацияларында да кө рініс табады. Бұ л ә ртү рлі клиент ситуациясы жә не экспертиза ситуациясы.

Бірінші ситуацияда адам кө мек сұ рап психологқ а барады, бл кезде адам психологпен ә ріптестік қ атнаста болуғ а, оның талаптарын, ережелерін қ атаң сақ тап орындауғ а тырысады, яғ ни нә тижені ойластырулы тү рде жасағ ысы келеді.

Екінші ситуациябұ л жерде адам «экспертизағ а» тү сетінін біледі жә не ө зіні сенімді, тұ рақ ты етіп кө рсету мақ сатында сұ рақ тарғ а еркін жауаптар қ айтарады.

Психодиагностикалық қ ұ ралдарғ а кез келген ситуацияда шынайы қ атынаста болуды қ адағ алау.

Психодиагностикалық мә селелерді - диагноз нә тижесіндегі мә ліметтерді кім? Қ алай? жә не қ андай ситуацияда қ олданатыны тұ рғ ысынанда қ арастыруғ а болады. Бұ л ситуацияларды қ ысқ а кө рсетіп ө тейік:

- Мә ліметтерді смежник маманы психологиялық диагноз қ ою ү шін емес, адменистраторлық шешімді шығ ару ү шін қ олданады. Аталғ ан монографияның негізінде дифференциалды психология жалпы зерттеліне алатын мә селелер қ атарына енгізілді.

1898жылы ағ ылшын журналында басылып шық қ ан Галтонның шә кірті Джеймс Маккин Кеттелл мақ аласында «проба» «зерттелуші» деген мағ ынаны білдіретін «тест» термині алғ аш рет ғ ылыми қ олданысқ а енген.

1890 жылдың басына қ арай Эмил Крепелин алғ аш рет экспериментальды психология ә дістерін, пихология жә не психометриялық диагностика мә селелеррін шешуде қ олдану туралы идеясын ұ сынғ ан. Оның шә кіртіЭ.Оерн бірінші болып осы идеяны интелектуалды қ абілетті бағ алау ү шін тә жірибе жү зінде қ олданысқ а енгізді.

XIX ғ асырдың соң ы мен XX ғ асырдың басында психологиялық диагностиканың ә ртү рлі ә дістері тез қ арқ ынмен дамыды

1885жылы «мә тіндегі тү сіп қ алғ ан сө зді есте сақ тап қ алу қ абілеттін» зерттейтін ә дісті ө ң деп шық қ аны туралы Герман Эббингауз мә ліметтеген. Бұ л топтың ойлау қ абілетін зерттейтін алғ ашқ ы тестердің бірі болып есептеледі.

1908жылы Альфред Бине жә не Томос Симон индивиттің есін ө лшейтін «Метрикалық интелект ө лшемін» жасап шығ арғ ан. Вилям Штерн коэффицент интелекта терминімен бала интелектісін ө лшеуді ұ сынғ ан.