Топтық психокоррекциялық жұмыстар

Психокоррекция дегеніміз адамның мінез-қ ұ лқ ы мен психологиялық қ асиеттерін ө згерту мақ сатымен оғ ан арнайы ә сер етіп, оның шытырман жағ дайдағ ы ө зін-ө зі ұ стау стилінің ың ғ айсыздығ ын кө рсетіп, бұ л жағ дайдан шығ у жолын іздеп табу.Психологиялық коррекцияны ұ йымдастыруғ а жә не психотерапия жү ргізуге пайдаланылатын ә діс-тә сілдер ө те кө п. Қ азіргі кезде жеке тұ лғ алық қ асиеттерді коррекциялау тренинг топтарында жү ргізіледі. Тренингке қ атысушылардың алдында тұ рғ ан, шешуін талап етіп отырғ ан психологиялық проблемаларына байланысты психокоррекциялық топтар ә ртү рде болады. Оларды іріктеп алу жә не пайдалану клиенттің алдында тұ рғ ан проблемаларғ а жә не психологтың қ ай ғ ылыми ағ ымды қ олдайтынына байланысты. Ол ағ ымдарды қ ысқ аша келесі топтарғ а сыныптастыруғ а болады.Психолог Курт Левин жә не оның ә ріптестері бірінші психокоррекциялық тренинг топтарының (Т-топтары) жұ мысын 1946 жылы ұ йымдастырды. Олар топтың тә жірибесін, онда ұ йымдастырылғ ан іс-шаралар нә тижесін қ атынасушылармен қ осылып талдау барысында клиенттер алдында тұ рғ ан психологиялық проблемалардың мә н-жайына терең тү сініп, оларды шешу жолдарын анық ады. Мұ ндай топтардың адамдарғ а қ арым-қ атынас мә дениетін жә не коммуникация жасау жолдарын ү йретуге мү мкіншілігі ө те мол екендігі анық байқ алды. Кейбір Т-топтар қ атынасушылардың сана-сезіміне ә сері ү лкен болғ андық тан оларды сензитивтік топ деп атады. Т-топтың жетекші ұ ғ ымдары: ү йрету зертханасы, оқ у жолдарын ү йрету, «қ азір жә не осы жерде» ұ станымы.

Ү йрету зертханасының негізгі міндеті қ атынасушыларды ө здеріне қ ауіпсіз ортада басқ аларғ а ың ғ айлы мінез-қ ұ лық жаң а тә жірибесін апробация жасату.«Қ азір жә не осы жерде» ұ станымы бойынша ә р адам ө зінің ө мірінде бұ рынғ ы болғ ан оқ иғ алар мен сонымен байланысты туғ ан тә жірибесін басшылық қ а алмай, қ азір болып жатқ ан жағ дайғ а байланысты мінез кө рсетуге ү йрету.

Т-топтарының негізгі мақ саты – барлық қ атысушыларғ а сыйысымды мінез-қ ұ лық ү лгілерін кө рсетіп осы білім мен дағ дыны отбасында жә не қ ызмет орындарында пайдалану жолдарын ү йрету. И.Д.Ялдың анық тауы бойынша Т-топтардың басым кө пшілігіне тә н 10 факторды анық тауғ а болады. Олар:

1. Ұ жымшылдық – топтағ ыларғ а адамдардың арақ атынастарын нығ айтуғ а жә не ауызбіршілігін кө рсетуге мү мкіндіктері бар екеніне сендіру.

2. Ниеттеріне сендіру – топтық процестердің нә тижесінде оң бағ аланатын қ асиеттердің орын алатынына, болашақ та табысты болатынына сендіру.

3. Қ орытындылау - ә р клиенттің проблемасы тек оның ө зіне ғ ана тә н емес, сол сияқ ты жағ дайлар басқ аларда да кездесетінін кө рсетіп беру.

4. Альтруизм - ә р адамғ а оның басқ аларғ а керекті екендігін сипаттау.

5. Мә лімет беру – жеке тұ лғ алық ерекшеліктері бойынша жә не тұ лғ ааралық қ арым-қ атынас ерекшеліктері бойынша мә ліметтер беру.

6. Кө п нә рсеге кө шіру - ө зінің теріс эмоционалдық жағ дайын жансыз нә рсеге кө шіру.

7. Бірін-бірі ү йрету – топ мү шелерінің эмоционалдық реакциялары мен жаң а мінез-қ ұ лық тү рлерін апробация жасау ортасын ұ йымдастыруы.

8. Тұ лғ ааралық қ атынас дағ дылары – қ атынасушылардың топтық іс-ә рекет барысында бір-бірімен қ арым-қ атынас жасауғ а икемділігін тікелей немесе жанама тү рде кө рсетуі.

9. Иммитациялық мінез – басқ алардың мінезін қ айталауғ а жә не ү йренуге қ ұ марлығ ын қ алыптастырып, ө згелерге жағ ымды мінез кө рсету ептілігін нығ айту.

10. Катарсис – топтағ ылардың бір-бірімен қ арым-қ атынас жасау барысындағ ы ө здерінің наық айқ ындалғ ан немесе іштей басып жү рген психологиялық кернеуден шығ уғ а жағ дай жасау.

Тренинг барысында жетекші топ мү шелерінің іс-ә рекет тү рлерін таң дап алуына мү кіндік беріп, олардың ә рқ айсысының белсенділіген мадақ тап отыруы қ ажет. Сонымен қ атар, топ мү шелері жә не жетекшісі ешкімге билігін жү ргізбестен, ә р адамның қ алауымен есептесіп отырғ аны жө н. Тренинг тобында жү ргізілетін іс-шаралар мен ә р қ атынасушының психологиялық проблемалары қ ұ пия сақ алып, ешкімнің жан дү ниесіне дақ тү сірмейтіндей жағ дай жасалуы керек. Топтық тә жірибені жү ргізу ережелерін қ абылдамағ ан адамдарды тренингке қ атыстыруғ а болмайды. Т-топтың қ арым-қ атынас ерекшеліктерін знрттеуге жұ мылдырады. Қ атысушылардың ә рқ айсысы ө здерінің келесі коммуникативтік қ асиеттерін қ алыптастыруғ а мү мкіндік алады: ө зінің жә не ө згенің коммуникацияларын талдауғ а, коммуникациялық сезімнің ерекшеліктерін, басқ алардың сө зін тың дай алуғ а қ абілеттілік, конфронтация тү рлерін анық тау. Жеткіншек жас кезең дегілермен жү ргізілетін психокоррекция, басқ а жас кезең дегілерден жиірек орын алады. Оның себебі, осы жас кезең інің кө птеген ерекшеліктерімен байланысты. Балалардың ө тпелі жас кезең інде басынан кешетін қ иындық тарды психокоррекциялау жә не психологиялық кең ес берудің негізгі себептері болып табылады. Жеткіншектерде жиі кездесетін акцентуация, агрессия, дидоктегенді невроздар баланың тұ лғ алық қ алыптасуына теріс ә серін тигізіп, оқ ушының мотивтік сферасының бұ зылуына алып келеді. Білуге тырысушылық мотиві, кей кезде, оқ у ісінде басты болудан қ алады, ө йткені, баланың қ ұ ндылық тарды бағ алауы, ө зін-ө зі бағ алауы ө згереді. Оқ ушыны қ атты шаршату, кө п тапсырма беруде жү йеліліктің болмауы, кейінгі кезде орын алғ ан аралық аттестациялауғ а баланың ішкі даярлығ ының тө мен болуы олардың психологиялық жағ дайына алып келуі мү мкін. Осы проблемаларды шешуге психологиялық кө мек кө рсету, психопрофилатика, психокоррекция жасау жә не басқ а мұ қ таждарғ а кө мектесетін шараларды жү йелі тү рде ұ йымдастыру қ ажет. Оның ішінде баланың дамуын диагностикалау, оның барлық мү мкіндіктерін ашу жә не балалармен, олардың ата-аналарымен, мұ ғ алімдерімен психологиялық қ ызмет шең берінде коррекциялық кө мек кө рсету қ ажет.