Мектептік психодиагностиканы қолдану әдістері.

«Психодиагностика» термині 1921 ж. Герман Роршах қ ұ растырғ ан «перцепцияғ а негізделген диагностикалық тесттің» кө мегімен жү ргізілген зерттеуден кейін қ олданысқ а енді. Алайда бұ л терминнің мазмұ ны кең ейе бастайды. Индивидуалдық айырмашылық тарды ө лшеумен байланыстылардың барлығ ын психодиагностика деп тү сіну қ алыптаса бастайды.

Терминнің тағ дырын ә рі қ арай зерттесек, Р.Хейс оның ерекше мағ ынағ а ие болғ аны туралы айтады (мү мкін ол 1930 жж. екінші жартысындағ ы психометрикалық тесттердің дағ дарысымен байланысты шығ ар).

Г.Роршахтан кейінгі психодиагностика – ол тұ лғ аны психодиагностиканың ә дістемелерімен жә не жобалау тесттерімен зерттеу. Психодиагностиканы проективті ә дістемелерге жатқ ызу жә не оны психологиялық тесттің эквиваленті ретінде қ олдану кө бінесе неміс жә не швейцар психологтарының (Мейли, 1961; Хейс, 1966 жә не т.б.) жұ мыстарында жиі қ олданылғ ан.

Кең інен танымал WEBSTER сө здігіне ү ң ілейік: «Психодиагностика – ол клиникалық психологияның қ ұ ралдарымен тұ лғ аны бағ алау немесе психикалық ауытқ ушылық тарғ а диагностика жү ргізу практикасы жә не ғ ылымы». Осы анық таманы «Медициналық терминдердің энциклопедиялық сө здігімен» салыстырайық: «Психодиагностика – эксперименталдық –психологиялық тесттер кө мегімен аурудың психикалық ахуалын бағ алау».

АҚ Ш-тың ғ ылыми ә дебиеттеріндегі басым ұ станымның Батыс елдеріне ық палы ө те зор. 1970 жж. дейін кез-келген психологиялық тесттерді қ ұ растыру жә не қ олданумен байланыстылардың барлығ ы, осы зерттеу бағ ытының нысаны анық талмаса да «психологиялық тестілеу» термині арқ ылы белгіленді (Анастазиді қ араң ыз, 1982). Аталғ андарғ а дә лел ретінде 1960-1970 жж. басшылық қ а алынғ ан ең таң ымал атауларды кө рсетіп кетейік: «Психологическое тестирование» (Anastasi, 1968; Анастази 1982, 2001), «Сущность психологического тестирования» - Essentials of Psichological Testing (Cronbach, 1960), «Теории тестов» - Test Theory (Magnusson, 1967), «Теория и практика психологического тестирования» - Theory and Practice of Psichological Testing (Freeman, 1963). «Психодиагностика» термині біртіндеп қ олданыстан шығ уда. 2000 ж. шық қ ан «Энциклопедия психологии» сегіз томдығ ында (Enciclopedia of Psichology. – APA and Oxford University Press; Америка психологиялық ассоциациясы Оксфорд университетімен бірігіп шығ арғ ан) психодиагностикағ а арналғ ан мақ ала жоқ.

Психодиагностиканың пә ні жә не қ ұ рылымы

КССР-де «психодиагностика» деп аталғ ан зерттеу бағ ыты 1960 жж. Б.Г.Ананьевтің кү ш салуы арқ ылы пайда болады. Батыстық тестілеуге қ арсы қ ойылғ ан кең естік ғ алымдардың психологиялық жаң а бағ ыты зерттеу нысаны мен ұ станымдарын анық тауды қ ажет етті. Б.Г.Ананьев психодиагностиканы «тұ лғ аның психофизиологиялық қ ызметтерінің, ү рдістерінің, жағ дайлары мен қ асиеттерінің даму дең гейін анық тауды... олардың ә рқ айсының қ ұ рылымдық ерекшеліктерін жә не олардың мінез-қ ұ лық тың кү рделі синдромдарын қ ұ райтын констелляцияларын анық тауды... кү рделі жағ дайлар мен фрустраторлардың, тү рлі стимуляторлардың ә сері кезіндегі адамның ахуалдарын танып білуді... адамның дамуының потенциалдарын анық тауды мақ сат ететін зерттеу бағ ыты ретінде қ арастыру керек деп есептейді» (Ананьев, 1968).

Психодиагностика бойынша алғ ашқ ы ресейлік монографиялардың бірі адамдарды психологиялық жә не психофизиологиялық белгілеріне қ арай жіктеу мен ранжирлеу ә дістері ретінде сипаттайды. Осы анық таманың авторы К.М.Гуревичтің пікірі бойынша, психодиагностиканы осылайша талқ ылау соның ауқ ымында бір адамды екінші адамнан немесе бір топты екінші топтан ажыратуды мақ сат еткен психологиялық жә не психофизиологиялық ә дістемелерді қ арастыруғ а мү мкіндік береді. Психологиялық диагностиканың нысанын былайша тү сіндірумен келісу қ иын. Сонда психодиагностика тек қ ана психологиялық емес, статистикалық жә не психофизиологиялық ә дістемелердің жү йесіз жиынтығ ынан тұ ратын болып шық ты. Адамдарды жіктеу мен ранжирлеу психодиагностиканың ө лшеуінің іргетасын – психометрияны қ ұ райтын статистикалық процедураларсыз мү мкін емес. Алайда психодиагностика психофизиологиялық ә дістемелердің кө мегімен психологиялық айырмашылық тарды анық тай алмайды. Бұ л ә дістемелерді психодиагностикағ а енгізуші психологтар психологиялық феномен физиологиядан шығ ады деген ескі кө зқ арастарды ұ станды. Гуревич ұ сынғ ан анық тама психодиагностиканы қ олдану аясын осылайша тарылтты.

Ө ткен ғ асырдың 80 жж. екінші жартысында психологиялық практиканың тү рлі салаларына тесттердің біртіндеп «енуі» негізінде кең ес психологтары оғ ан жаң а анық тамалар береді. Мысалы, «Краткий психологический словарь» «индивидуалдық ерекшеліктер мен тұ лғ аның даму перспективаларын анық тау ә дістерін қ ұ растыратын психология саласы» деп кө рсетеді.анық тамаларды ескере отырып Л.Ф.Бурлачук мынадай анық тама ұ сынады: Психодиагностика – тұ лғ аның жеке – дара психологиялық ерекшеліктерін бағ алау мен ө лшеу теорияларын, ұ станымдарын жә не қ ұ ралдарын шығ аратын психология ғ ылымының саласы.Психодиагностиканың бір ғ асырдан астам уақ ыты ішіндегі даму барысында психологиылқ ә дістемелерді қ олданудың негізгі аймақ тары қ алыптасты, оларды жалпы психодиагностиканың салалары деп атауғ а болады.Білім берудегі психодиагностика – оқ у материалын тиімді игеруді ө лшеу ү шін қ олданылады.Клиникалық психодиагностика – науқ астың жеке-дара психологиялық ерекшеліктерінің психикалық соматикалық аурулардың (тұ лғ аның қ ұ рылымдық, дианмикалық ерекшеліктері, ауруғ а қ атынасы, психологиялық қ орғ аныс тетіктері жә не т.б.) пайда болуы мен ағ ымына тигізетін ә серін зерттеуге бағ ытталғ ан.Кә сіби психодиагностика – кә сіби іріктеу менкә сіби бағ дарлау ү шін диагностикалық ә дістемелерді қ олдану.