Сабақ. Лексика : Қазақтың өнері мен мәдениеті.

Лексика: Қ азақ тың ө нері мен мә дениеті.

Грамматика: Омоним

1 – тапсырма. Сө здердің аудармасына назар аударың ыз.

ө нер – искусство

мә дениет – культура

бірлікте – в единстве

ә нші – певец

кү йші – куйши

ақ ын – поэт

ертеден – с древности

дә стү рлі – традиционный

халық композиторлары – народные композиторы

жазба ә дебиеті – письменная литература

мә тін – текст

отбасы–тү рмыстық – бытовой

тарихи – исторический

ә леуметтік – социальный

жетекші – руководитель

домбырашы – домбрист

музыкалық аспаптар – музыкальные инструменты

2 - тапсырма. Мә тінді тың дап, таныс сө здерді жазып отырың ыз.

Қ азақ тың ө нері мен мә дениеті

Қ азақ тың ө нері мен мә дениеті ү немі бірлікте дамыды. Ө нердің тү р- тү рін айтуғ а болады. Соның бірі - музыка ө нері. Ауылдарды аралап жү ретін ә нші, кү йшілер, ақ ындар мен жыршылар ертеден дә стү рлі музыка ө нерін таратушылар болып саналады. Музыка ө нерінің дамуына XIX, XX ғ асыр ортасындағ ы белгілі халық композиторлары мен ә ншілерінің ә сері ерекше болды. Олардың арасында А.Қ ұ нанбаев, Біржан Қ ожағ ұ лов, Жаяу- Мұ са Байжанов, Дә улеткерей Шығ аев, Қ ұ рманғ азы Сағ ырбаев, Ақ ансері, Тә ттімбет, Мә ди, Дина Нү рпейісова, Кенен Ә зірбаев жә не басқ аларды атауғ а болады.

Қ азақ тың халық ә ндерін мә тіні мен мазмұ нына қ арай эпикалық, ең бек, отбасы-тұ рмыстық, лирикалық, тарихи, ә леуметтік ә ндер деп бө луге болады.

Қ азақ тың музыка ө нерінде дирижер, композитор, жетекші, домбырашы Нұ рғ иса Тілендиевтің орыны ерекше. Нұ рғ иса Тілендиев «Отырар сазы» фольклорлы-этнографиялық оркестрін қ ұ рғ ан. Оркестрде ерекше кең таралғ ан музыка ежелгі музыкалық аспаптармен орындалатын болғ ан.

Қ азақ стан – Р. Бағ ланова, Е. Серкебаев, Б.Тө легенова, Ә.Дінішев,

Р. Рымбаева, А.Мұ саходжаева, Ж.Ә убә кирова, Г.Есімова сияқ ты халық аралық дең гейдегі орындаушылар отаны.

3 - тапсырма. Мә тінді қ айталап оқ ып, тө мендегі сұ рақ тарғ а жауап берің із.

1. Халық тың ә нші, кү йшілері, ақ ын, жыршылары музыка ө неріне қ андай ү лес қ осқ ан?

2. Музыка ө нерінің дамуына XIX, XX ғ асыр ортасындағ ы белгілі халық композитор, ә ншілерінің ә сері қ андай болды?

3. Оларды атап бере аласыз ба?

4. Қ азақ тың халық ә ндері қ андай тақ ырыптарды қ амтығ ан?

5. Н. Тілендиев туралы не білесіз?

6. Егеменді елдің мә ртебесін кө теріп, ө нерін, мә дениетін басқ а елдерге танытып жү рген ө нер қ айраткерлерінен кімдерді білесіз?

4 - тапсырма. Сұ хбатты толық тырып, кө ршің ізбен сө йлесің із.

- Достым, бү гінгі сабақ та «қ азақ тың ө нері» деген тақ ырыпты талдадық. Ө нердің тү рлері кө п. Жеке-жеке айтып бере аласың ба?

-....

-Дұ рыс айттың. Халық ә ндерін ел ішінде кімдер таратқ ан?

-....

- Қ азіргі ақ ын, ә ншілерден кімдерді білесің?

-.......

- Ө зің нің сү йікті ә ншің бар ма? Ол сағ ан несімен ұ найды?

-....

- Ө нер, мә дениет дегенде мә дени орындарды еске тү сіреміз. Ө зің білетін Қ азақ стандағ ы ірі театр, мә дени орындарды атап берші.

-....

- Музыка ө нерінің дамуына ү лес қ осатын оқ у орындары туралы не білесің?

-...

5 - тапсырма. Омонимдік жұ птарды аударып, қ ай сө з табына қ атысты екенін ажыратың ыз. Омонимдерді сө з табына сә йкес талдаң ыз. Омонимге қ атысты мысалдарды толық тырың ыз.

Біз ү йге ерте келеміз. Етікші ү немі біз алады. Ер мінезі қ айратты болады. Сен соң ымнан ер. Сыр тек досқ а айтылар. Сен артық заттарды сыр. Байлық – нан, сө зіме нан. Болам десең ұ ста, балғ аны нық ұ ста. Қ ұ р – қ ұ стың бір тү рі. Сен пердені қ ұ р. Қ аз қ олда да ө сіріледі. Сен тал егетін орын қ аз. Жадырап жаз келді. Сен тапсырманы жаз. Қ ыс - ең суық ай. Сен қ олын қ атты қ ыс.

6 - тапсырма. Ө лең жолдарынан омоним болатын сө зді табың ыз. Екінші жұ бына қ атысты сө йлем қ ұ растырың ыз.

Айдын шалқ ар кө рінгендей арай бақ,

Қ онды ақ қ улар жан-жағ ына қ арайлап.

Кү н қ ып-қ ызыл, қ ызғ ылт тартты су беті,

Қ ызыл мысқ а ұ қ сап кетті бар аймақ

(К.Салық ов).