Мен және қоршаған орта

Адам қ оршағ ан ортамен тығ ыз байланыста ө мір сү реді. «Не ексең, соны орасың» дегендей, қ оршағ ан ортағ а келтірген зияның ө з денсаулығ ың а ә сер етеді.

Ө ркениет пайда болғ ан кезден бастап ауағ а кездейсоқ заттар қ осыла бастады. Оғ ан дейін ауа табиғ и жолмен ғ ана ластанатын. Мысалы: жанартаулар атқ ылағ анда, ауағ а бу кү йіндегі заттар, улы газдар араласады. Жел арқ ылы шаң, тозаң дар ұ шып шығ ады. Орман ө ртенген кезде, кө п мө лшерде газдар ұ шады. Ө сімдіктер мен жануарлардың қ алдығ ышірігенде, тү зілетін газ заттары да ауағ а тарайды. Мұ ның бә рі табиғ и ластануғ а жатады. Заттар айналымы кезінде ауа табиғ и ластанудан ө зін-ө зі тазартады.

Қ азіргі кезде қ оршағ ан ортаның ластануы адамның іс-ә рекеті салдарынан жиілеп отыр. Мысалы: жылу электр станциясынан, мұ най ө ң деуден, металл ө ндіруден, кө ліктерден шығ атын қ алдық тар ауаны ластайды.

Ө зің із демалатын саябақ ты, емделетін шипажайларды, орманды жерлерді ұ қ ыпсыз, жауапкершіліксіз пайдалансаң ыз да, қ оршағ ан ортағ а зиян келтіресіз. Жан-жағ ың ызғ а қ оқ ыс лақ тырып, орманда от жағ у салдарынан қ аншама келең сіз оқ иғ алар туындайды.

Сондық тан, ә рбір саналы азамат қ оршағ ан ортаны қ орғ ауғ а ат салысу қ ажет. Қ оршағ ан ортаны қ орғ ау сенің бойың дағ ы ұ қ ыптылық тан басталады. Ө з аулаң ды таза ұ стап, жан-жағ ың а орынсыз қ оқ ысты лақ тырмау керек.

Қ азақ стан Республикасында қ оршағ ан ортаны қ орғ ау ү шін, арнайы шаралар жү зеге асырылуда. Атап айтсақ, зауыттарғ а арнайы тазартқ ыш қ ондырғ ылар орнатылады. Автокө ліктерден шығ атын тү тіннің жолына сү згі қ ойылады. Сұ йық отын газбен алмастырылады.

Ауаны тазартудың ең тиімді жолы- кө галдандыру. Бұ л іске ө здерің де қ атыса аласың дар. Сенің еккен ә р ағ ашың ауаны тазартуғ а қ осқ ан ү лесің болып табылады.

3 - тапсырма. Сұ рақ тар бойынша мә тінді бекітің із.

1. Қ оршағ ан ортаның ластануынан сізге қ андай зиян болады?

2. Ауа табиғ и жолмен қ алай ластанғ ан?

3. Жанартаулар атқ ылағ анда, ауағ а не араласады?

4. Жел арқ ылы ауа қ алай ластанады?

5. Адамның қ андай іс-ә рекеті арқ ылы ауа ластанады?

6. Қ оршағ ан ортаны қ орғ ау ү шін, қ андай шаралар ұ йымдастырылды?

4 - тапсырма. Сұ хбаттың мазмұ нын тү сініп, кө ршің ізбен сө йлесіп кө рің із.

- Сә лем, Сә кен

- Сә лем, Асхат

- Сен қ айдан келесің?

- Мен «Бурабай» демалыс орнынан келе жатырмын. Ол жерді білесің бе?

-Ә рине, Бурабайды тек біз ғ ана емес, шетел азаматтары да жақ сы біледі ғ ой.

- Ө зің Бурабайда дем алып кө рдің бе?

-Жоқ, ө кінішке орай, ә лі ол жерде болмаппын. Қ алай дем алдың?

-Ө те жақ сы. Бурабай Қ азақ станның ең таза, ең ә сем, сұ лу жері ғ ой. Онда тарихи жерлер кө п.

-Таулы ө лкенің табиғ аты қ алай екен?

- Бурабайда айналаң жасыл желекке орап тастағ андай. Ө зен сулары мө лдір де таза. Ауасы таза болғ андық тан, табиғ ат аясында кө п серуендедік.

-Сенің жақ сы дем алғ аның кө рініп тұ р. Таза ауа адамғ а осынша ә сер етеді екен. Мен де Бурабайғ а баруды армандап тұ рмын.

-Дұ рыс, ауасы таза жер денсаулығ ың ды жақ сартады. Сергітеді. Міндетті тү рде бар.

5 - тапсырма. Тө мендегі зат есімдерді аударып, сын есімдермен тіркестірің із.

Қ андай? қ оршағ ан орта мұ най қ оқ ыс

Қ андай? ө ркениет кө лік аула

Қ андай? ауа саябақ зауыт

Қ андай? шаң шипажай сү згі

6 – тапсырма. Етістіктерді аударып, мағ ынасына қ арай орналастырың ыз. Болымды етістіктерді болымсызғ а айналдырың ыз.

Жер, су, ө сімдік, жануарлар жә не адам – бә рі табиғ аттың бір бө лшегі. Сен, мен жә не жер бетіндегі барлық адам табиғ атпен (связаны). Ө сімдіктерді жойылып кетуден (береги), ағ аштарды босқ а (не ломай). Жануарларды (береги). Осындай аяушылық сезімге ө зің нен кішілерді (учи). Балық қ а су (нужна), қ ұ сқ а ауа (нужна), аң ғ а – орман, жазық дала, тау (нужна). Ө мір сү ру заң дылығ ын (не разрушай). Табиғ атты қ орғ ау – Отаның а кө рсеткен қ ұ рметің.

7 – тапсырма. Мына сө здерді аударып, сө йлем қ ұ растарың ыз.

Природа, в природе, с природой, охранять природу, не рви, животные, птицы, лес, степь, горы, рыба, зверь, река, беречь.